| سر و صدا غالباً چنين تعريف مى‌شود: صداهاى ناخواسته. ولى اين تعريف ذهنى است زيرا آنچه براى يک نفر آوازِ خوش است ممکن است براى ديگرى سر و صداى مزاحم باشد، و شايد بهتر آن باشد که سر و صدا چنين تعريف شود: صدائى نامناسب در محلى نابجا و در وقتى بى‌موقع. انسان در محيطى زندگى مى‌کند که روزبه‌روز سر و صداهاى مزاحم در آن بيشتر مى‌شود، قرن بيستم را از اين نظر قرن سر و صدا نام نهاده‌اند. سر و صدا در محيط زيست انسان به يک عامل تنش بسيار مهم تبديل شده است. اخيراً اصطلاح آلودگى سر و صدا به‌منظور نشان دادن اهميت ناهنجار بودنِ بسيارِ صداهائى که در عصر زندگى نوين ايجاد و موجب خطرات بهداشتى مى‌شود، وضع شده است.
|
|
| منابع سر و صدا - منابع توليد سر و صدا بسيار متنوع و عبارتند از: خودروها، کارخانه‌ها، صنايع، هواپيماها و سر و صداهاى خانگى مانند راديو، تلويزيون و وسايل ترانزيستوري؛ که همگى به سر و صداى زندگى روزانه مى‌افزايند.
|
|
|
|
|
|
| ۱. شدت صدا
|
| شدت يا بلند بودن صدا به ارتفاع ارتعاشات توليد شده به‌وسيلهٔ صدا بستگى دارد. شدت صدا به‌وسيله دسى‌بل (dB) اندازه‌گيرى مى‌شود. وقتى مى‌گوئيم صداى ۶۰ دسى‌بل است يعنى آن صدا ۶۰ دسى‌بل از ضعيف‌ترين صداى قابل شنيدن يا فشار صداى مرجع بيشتر است. فشار صداى مرجع ۰۰۰۲/۰ ميکروبار يا dyne بر سانتى‌متر مربع است. يک دين برابر است با يک ميليونيم فشار اتمسفر (جو). مکالمهٔ روزمره صدائى برابر ۶۰ تا ۶۵ دسى‌بل ايجاد مى‌کند. صداى نجوا ۲۰ تا ۳۰ دسى‌بل، رفت و آمد سنگين در خيابان ۸۰ - ۶۰ دسى‌بل و ديگ بخار کارخانه‌ها در حدود ۱۲۰ دسى‌بل صدا ايجاد مى‌کنند. مواجهه با ۸۵ دسى‌بل صدا توسط اشخاص بدون آنکه ضايعهٔ قابل توجه در گوش ايجاد کند قابل تحمل است.
|
|
| معلوم شده است که گوش انسان در برابر صداهاى با فشار متفاوت يکسان واکنش نشان نمى‌دهند. يعنى نسبت به شدت واقعى صدا واکنش نمى‌کند بلکه به شدت دريافت شدهٔ آن واکنش نشان مى‌دهد. يک منحنى وزنى به نام منحنى A تهيه شده است که اثرات ذهنى صدا را در نظر مى‌گيرد و در آن منحنى سطح فشار صوت بر حسب دسى‌بل A) dB) نمايش داده مى‌شود که مطابق با مقدار دسى‌بل وزنى منحنى A است زيرا اين مقدار بازتاب درک صداى نشر يافته در گوش طبيعى‌تر و انسان است.
|
|
| ۲. تواتر صدا
|
| تواتر صدا برحسب هرتز (Hz) نمايش داده مى‌شود. يک هرتز برابر با يک موج در ثانيه است. گوش انسان تواترهاى بين ۲۰ تا ۲۰۰۰ هرتز را مى‌تواند بشنود ولى اين دامنه با افزايش سن و عوامل ذهنى ديگر کاهش مى‌يابد. ارتعاش‌هاى کمتر از ۲۰ نوسان در ثانيه در حد زير شنوائى (infra-audible) و ارتعاش‌هاى بيش از ۲۰،۰۰۰ نوسان بالاتر از حد شنوائى (فراآوا + اولتراسونيک) هستند. بسيارى از جانوران (مانند سگ‌ها) مى‌توانند صداهائى را که گوش انسان نمى‌شنود، بشنوند. گاهى اوقات سر و صدا با اصطلاح‌هاى روانى - شنوائي بيان مى‌شود؛ يعنى فون Phon. فون يک شاخص روانى شنوائى است که در آن شدت و تواتر صدا با هم در نظر گرفته مى‌شود.
|
|
| لوازم اصلى مورد استفاده در مطالعهٔ سر و صدا عبارتند از:
|
|
| الف- وسيلهٔ سنجش سطح صوت که شدت صدا را برحسب دسى‌بل يا دسى‌بل (A) اندازه مى‌گيرد.
|
|
| ب- Octave Band Frequency Analyser که سر و صدا را با باندهاى اکتاو اندازه مى‌گيرد و نقاط حاصله نشان‌دهندهٔ طيف صوت است و ويژگى‌هاى سر و صدا از نظر بالا بودن اوج صدا (High Piched) يا پائين بودن (Low Pitched) و يا متغير بودن آن را نشان مى‌دهد.
|
|
| ج- شنوائى‌سنجى (Audiometer) که توانائى شنيدن را اندازه مى‌گيرد. خط صفر بالاى اوديوگرام نشان‌دهندهٔ شنوائى عادى است. صداهائى که کاهش شنوائى ايجاد کنند در منحنى تواتر ۴۰۰۰ هرتز يک فرورفتگى يا شيب مشخص نشان مى‌دهند.
|
|
| اثرهاى مواجهه با سر و صدا
|
|
| ۱. اثرهاى مربوط به شنوائي
|
| - ضعف شنوائى که در منطقهٔ ۹۰ دسى‌بل پديدار شده و در ۴۰۰۰ مگاهرتز بيشتر است و مى‌تواند همراه با عوارض جانبى مانند صداى نجوا يا وزوز گوش باشد.
|
|
| - کرى - مهم‌ترين و وخيم‌ترين اثر بيمارى‌زائى سر و صدا ايجاد کاهش شنوائى يا کرى است که مبتلايان به آن به‌طور معمول در مراحل اوليه متوجه آن نمى‌شوند. کاهش شنوائى مى‌تواند موقتى يا دائمى باشد. کاهش موقت در شنوائى به‌علت مواجهه با سر و صداهاى خاصى به‌وجود مى‌آيد و ناتوانى در شنيدن ۲۴ ساعت پس از مواجهه با سر و صدا از بين مى‌رود. بيشتر کم‌شنوائى‌هاى موقتى در تواتر بين ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ هرتز روى مى‌دهد. مواجههٔ پيوسته يا مکرر با سر و صداى در حدود ۱۰۰ دسى‌بل مى‌تواند منجر به کم‌شنوائى دائمى شود، و در اين حالت ضايعهٔ گوش داخلى از تغييرات خفيف در انتهاهاى
( Hair cell - واحد پايهٔ حسن شنوائى در گوش داخلى مهره‌داران است که داراى ساختمان ستونى و پولاريزه همراه با مژه‌هاى ويژه در سطح آزاد خود هستند. (م )
) Hair cell تا نابودى کامل عضو کورتى (Corti - عضو کورتى - ساختمان ويژهٔ تشکيل شده از Hair cell و ميله‌هاى کورتى. م) مى‌تواند باشد اگر اين حالت در نتيجهٔ کار در صنايع پيش آيد به نام کرى شغلي ناميده مى‌شود. مواجهه با سر و صداى بيش از ۱۶۰ دسى‌بل مى‌تواند منجر به پارگى پردهٔ صماخ و موجب کرى دائمي شود.
|
|
| ۲. اثرهاى غيرمربوط به شنوائي
|
| - تداخل با سخن گفتن: سر و صدا با ارتباط کلامى انسان تداخل مى‌کند. تواترهائى که بيش از همه در زندگى روزانه ايجاد تداخل کلامى مى‌کنند در دامنهٔ ۳۰۰ تا ۶۰۰ هرتز قرار دارند. اين تواترها به‌طور معمول در سر و صداى حاصله به‌وسيلهٔ ترابرى جاده‌اى يا هوائى وجود دارد. براى آنکه سخن گفتن خوب قابل درک باشد بايد سطح صوت کلام از SIL (سطح تداخل با کلام Speech Inter-ference Level) در حدود ۱۲ دسى‌بل بيشتر باشد.
|
|
| - ناراحتي: اين حالت در درجهٔ اول يک واکنش روانى است. اشخاص نوروتيک بيشتر از افراد متعادل در برابر سر و صدا حساسيت دارند.
|
|
| - کارسازى: در جاهائى که بايد تمرکز فکرى به‌کار گرفته شود مختصر بودن سر و صدا همواره مطلوب است و معلوم شده است که کاهش سر و صدا بازده کار را افزايش مى‌دهد.
|
|
| - تغييرات فيزيولوژيک: تعدادى از دگرگونى‌هاى دوره‌اى فيزيولوژيک در نتيجهٔ مستقيم مواجهه با سر و صدا در بدن روى مى‌دهد، که عبارتند از: افزايش فشار خون، افزايش فشار داخل جمجمه، افزايش ضربان قلب و تعداد تنفس و افزايش ميزان تعريق. نشانه‌هاى عمومى مانند سرگيجه، تهوع و ضعف هم ممکن است بروز کنند. سر و صدا در کارِ خوابيدن اختلال ايجاد مى‌کند و گفته شده است که اختلال بينائى هم ايجاد مى‌کند. مى‌گويند سر و صدا سبب تنگ شدن مردمک مى‌شود، بر درک نور آسيب مى‌رساند و ديد در شب را کم مى‌کند.
|
|
|
|
| اگر چه نمى‌توان سر و صدا را از بين برد، ولى مى‌توان آن را کم کرد. اصول اساسى مبارزه با سر و صدا عبارتند از:
|
|
| - مبارزه با سر و صدا در منبع صوت: براى رسيدن به اين مقصود مى‌توان ماشين‌هاى مولد سر و صدا را با استفاده از کر‌کننده‌ها يا ديگر وسايل کاستن از سر و صدا، از بقيهٔ قسمت‌ها جدا کرد.
|
|
| - مبارزه با انتقال صدا: براى اين مقصود از ساختن درب و ديوار اطاق محل استقرار ماشين با مواد جذب‌کنندهٔ صوت استفاده مى‌شود.
|
|
| - حفاظت افراد در معرض سر و صدا: توصيه شده همهٔ کارگرانى که به‌طور مداوم در معرض صداهاى بلندتر از ۸۵ دسى‌بل و با تواتر بيش از ۱۵۰ هرتز هستند، در برابر صدا محافظت شوند. بايد کارگران به‌طور منظم از جاهاى پر سر و صدا به کارهاى نسبتاً کم سر و صداتر در کارخانه منتقل شوند و کنترل‌هاى شنوائى به‌صورت دوره‌اى انجام شود و محافظ گوش و کر‌کننده هم برحسب موقعيت ضرورى است.
|
|
| - وضع مقررات: بسيارى از کشورها مقرراتى براى کنترل سر و صدا وضع کرده‌اند که براى منابع مختلف کاربرد دارد، و اگر کارگران دچار کم‌شنوائى يا درک نکردن کلام شوند حق دارند مطالبهٔ خسارت کنند.
|
|
| - آموزش: بدون مشارکت مردم هيچ برنامهٔ تخفيف سر و صدا موفق نخواهد بود. بنابراين آموزش مردم از طريق رسانه‌هاى موجود براى نشان دادن اهميت سر و صدا به‌عنوان يک خطر براى جامعه ضرورى است.
|
