مستراح آبی (Aqea Privy)

ب- چگونگى کار کردن گندگاه:

مواد جامد در ته گندگاه ته‌نشين مى‌شوند و تشکيل لجن مى‌دهند مواد غير محلول سبک‌تر مانند چربى‌ها و روغن‌ها به سطح آب مى‌آيند و کف درست مى‌کنند. مواد جامد مورد تهاجم باکترى‌ها و قارچ‌ها قرار مى‌گيرند و به ترکيب‌هاى شيميايى ساده‌تر شکسته مى‌شوند، اين نخستين مرحلهٔ تصفيه است که هضم بى‌هوازي (anaerobic Digestion) ناميده مى‌شود. در نتيجهٔ هضم بى‌هوازى حجم لجن به‌شدت کاسته و تبديل به ماده‌اى پايدار و بدون بو مى‌شود. بخشى از مواد جامد به گاز (بيش از همه متان)ها و مايع‌ها تبديل مى‌شود که به‌صورت حباب‌هايى به سطح آب مى‌آيند.

مايعى که از لولهٔ خروجى گندگاه هر چند يک‌باره بيرون مى‌ريزد، آبِ سرريز effluent ناميده مى‌شود. اين مايع داراى شمار بسيارى ميکروب، کيست تک‌ياخته‌هاى انگلي، تخم کرم‌ها و موادآلي، به‌صورت محلول يا ريز معلق است. آب سرريز مى‌تواند به زير خاک تراوش کند. اين آب به وسيلهٔ لوله‌هاى سوراخ‌دار يا بدون اتصالات به گودال‌هايى به ژرفاى نود سانتى‌متر ريخته شود و سپس گودال‌ها از خاک پر شوند در اين‌صورت آب سرريز به خاک پيرامون گودال تراوش مى‌کند. در لايه‌هاى بالايى خاک ميليون‌ها ميکروب هوازى وجود دارد که به مواد آلى موجود در آب سرريز حمله مى‌کنند و در نتيجه اين مواد آلى اکسيده و تبديل به فراورده‌هاى نهايى پايدار مى‌شوند (مانند نيترات‌ها دى‌اکسيد کربن و آب). اين مرحله از تصفيه را اکسايش هوازي (aerobic oxidation) مى‌نامند.

خلاصه آنکه گنداب در گندگاه دو مرحله‌اى تصفيه‌اى را مى‌گذراند، نخستين مرحله هضم بى‌هوازى که در گندگاه مناسب روى مى‌دهد و مرحلهٔ ديگر اکسايش هوازى که بيرون از گندگاه و در زير خاک روى مى‌دهد، و اين دو مرحله روى هم رفته تصفيهٔ گنداب را کامل مى‌کنند.

ج- کار کردن و نگهدارى گندگاه:

۱. بايد از به‌کار گرفتن آبِ صابون و مواد گندزدايى مانند فنول پرهيز شود زيرا اين مواد بر فلور ميکروبى گندگاه آسيب مى‌رسانند.

۲. تراکم لجن به ميزان اضافى و ناخواسته ظرفيت گندگاه را کاهش مى‌دهد و با خوب کار کردن آن مغايرت دارد. از اين‌رو بايد حداقل هر يک سال يک‌بار محتوى گندگاه تخليه شود. اين عمل لجن‌زدايي نام دارد، لجن خارج شده بايد در گودال دفع شود. گندگاه‌هاى نو را نخست تا سطح خروجى از آب پر مى‌کنند و سپس مقدارى لجن کشيده شده از اين گندگاه ديگر را در آن مى‌ريزند تا فلور ميکروبى مناسب براى فرآيند تجزيهٔ فضولات در آن تأمين شود.

مستراح آبى (Aqea Privy)

مستراح آبى هم مانند گندگاه کار مى‌کند و در بعضى کشورها به‌کار گرفته مى‌شود. اين نوع مستراح تشکيل شده از يک مخزن آب که به صورت آب‌بند است، يک لولهٔ آويز کوتاه که از کف مستراح به مخزن آب فرو رفته است. شکل مخزن ممکن است گرد يا چهارگوش باشد و حجم آن به تعداد کاربران آن بستگى دارد. براى خانواده‌هاى کوچک يک متر مکعب ظرفيت به ازاى هر نفر توصيه مى‌شود و با اين ظرفيت شش سال يا بيشتر مى‌توان براى کارهاى نظافتى استفاده کرد. مستراح‌هاى آبى براى مصارف همگانى هم طرح‌ريزى مى‌شوند.

در مستراح آبى مدفوع دستخوش هضم بى‌هوازى مى‌شود و چون سير فرآيند به سوى ايجاد گاز است بايد يک هواکش هم تعبيه شود تا گازها به جوّ رها شوند. بايد سوراخ هواکش بالاتر از سقف خانه باشد. آب سرريز مستراح چندان بى‌ضرر نيست، بلکه داراى بخش‌هاى بسيار ريز مواد مدفوع به صورت معلق است و ممکن است عوامل بيمارى‌زاى عفونى و انگلى هم داشته باشد. بايد آب سرريز مستراح آبى به روشى مانند سرريز گندگاه تصفيه شود يعنى يا جذب سطحى خاک و يا آبيارى زيرخاکى انجام گيرد و هر چندگاه يک‌بار هم بايد لجن جمع شده در ته منبع پاک و برداشته شود.

مستراح شيميايى (Chemical Closet)

در کشورهاى رو به پيشرفت مستراح شيميايى کاربرد چندانى ندارد. اين نوع مستراح شامل يک منبع فلزى است که در آن يک مايع گندزدا است. اجزاى فعال مايع فرمالدئيد و ترکيب‌هاى چهار ظرفيتى آمونياک هستند.

يک آب رنگى بى‌خطر و يک ماده‌ٔ بوبر هم به‌طور معمول به آن افزوده مى‌شود. نشيمن سرپوش‌دار به‌طور مستقيم بر روى منبع قرار دارد. در مستراح‌هاى شيميايى هيچ‌ چيز جز کاغذ توالت نبايد انداخته شود.

شکل صفحه ۱۰۷