خواندن انتقادی

منظور از خواندن انتقادى قضاوت کردن در مورد درستي، اعتبار، يا ارزش مطالب خواندنى بر اساس ملاک‌ها يا استانداردهاى صحيح است. خواندن انتقادي، با يک ذهن فعال و پُرسنده، براى قضاوت کردن درست اهميت فراوان دارد. خواندن انتقادى کليد فهم صحيح مطالب و درگيرى با مطالب است، که براى تشخيص و ارزش‌گذارى نوشته‌هاى خلاق ضرورت دارد. اين روش، همچنين، براى تشخيص حقيقت و ارزش ساير نوشته‌ها لازم است. اين مبحث فنون اساسى مورد استفاده در خواندن انتقادى را توضيح و تشريح مى‌کند. بعد از معرفى اين فنون، مراحل مختلف مربوط به قضاوت منتقدانه مورد بحث قرار مى‌گيرند.

خواندن انتقادى مستلزم فهم کلمات سطور يعنى معناى دقيق مطالب است: من موافقم يا من مخالفم؛ من دوست دارم يا من دوست ندارم بعد از من مى‌فهمم مى‌آيند. تمام فنون بحث شده در اين مبحث به اين منظور کمک مى‌کنند. بنابراين، غالب اوقات، خواننده بايد قضاوت نهائى خود را تا زمانى‌که بتواند مطالب را خلاصه کند و رابطهٔ بين مطالب را درک نمايد به تعويق بيندازد. حُسن اين کار آن است که بعد از فهم و درک کامل مطالب قضاوت خواننده معتبرتر خواهد بود و احتمال اينکه به‌طور ناپخته دست به نتيجه‌گيرى بزند کمتر خواهد شد.

پس از فهميدن مطالب سطور، خواننده براى درک اهميت مطالب به‌صورت عميق‌ترى وارد متن مى‌شود. در اينجا او، علاوه بر خواندن مطالب سطور، بين سطور را هم مى‌خواند؛ مطالب مؤلف را تجزيه و تحليل مى‌کند؛ و اهميت و مربوط بودن يا نبودن عقايد او را مورد ارزشيابى قرار مى‌دهد. خواندن بين سطور و ماوراء سطور مستلزم کاربرد چهار فن است: سؤال کردن، استنباط کردن، ربط دادن، و ارزشيابى کردن. از طريق سؤال کردن، خواننده با مؤلف يک گفت و شنود برقرار مى‌کند، و به کشف علل نارسا بودن، نامربوط بودن، و مبهم بودن مطالب وى مى‌پردازد. از طريق استنباط کردن، خواننده به کشف فرض‌ها، نتيجه‌گيرى‌ها، و مفاهيم ضمنى مولف در لابه‌لاى نوشته‌ها مى‌پردازد. از طريق ربط دادن، خواننده به رابطهٔ بين مطالب يک اثر و همچنين رابطهٔ بين مطالب آن اثر و ساير آثار و تجربيات خود دست مى‌يابد. و بالاخره از طريق ارزشيابى کردن خواننده تصميم خود را دربارهٔ ارزش اثر با توجه به استانداردهاى مشخص اتخاذ مى‌کند.

هدف از خواندن انتقادى دستيابى به قضاوت مستدل و درگيرى عميق‌تر با مطالب از طريق تجزيه و تحليل معانى است. سرعت تقريبى خواندن انتقادى ۵۰ تا ۶۰۰ کلمه در دقيقه است.

فوايد خواندن انتقادى:

- فهم عميق‌تر مطالب و درگيرى بيشتر به مطالب در نتيجهٔ تجزيه و تحليل اهميت آنها.

- طولانى ساختن مدت نگهدارى مطالب در حافظه از طريق شناسائى روابط بين مواد مختلف و روابط بين مواد و مطالب خواندنى ديگر و تجربيات شخصى.

- کسب اعتماد در مورد ارائهٔ نظرات انتقادي، از راه مستدل ساختن عقايد.