سدیم

ويژگى

تقريباً نيمى از صد گرم سديم موجود در بدن يک فرد بالغ در مايع خارج سلولي، ۴۰ درصد در استخوان و حدود ۱۰ درصد در مايع داخل سلولى قرار دارد.

اعمال

سديم، پتاسيم و کُلُر فراوان‌ترين الکتروليت‌هاى بدن هستند. اين سه عنصر يون‌هاى اصلى در حفظ فشار اسمزى و تعادل آب بدن مى‌باشند. ساير اعمال عمدهٔ سديم شامل موارد زير است: حفظ نفوذپذيرى سلول، انقباض عضلاني، انتقال تحريکات عصبى و تعادل اسيد - باز. سديم جذب مواد مغذى مثل گلوکز و اسيدهاى آمينه را تسهيل مى‌کند.

فرآيندهاى متابوليکى

سديم غذائى تقريباً به‌طور کامل جذب مى‌شود. عمومى‌ترين مکانيسم جذب، انتقال فعال همراه با گلوکز مى‌باشد. هموستاز (تعادل پويا) سديم با کنترل مقدار دفع کليوى آن توسط هورمون آدرنال صورت مى‌گيرد. وقتى سديم زياد دريافت شود، سطوح آلدوسترون کم شده و دفع ادرارى افزايش مى‌يابد. برعکس هنگامى که دريافت سديم کمتر از نياز بدن باشد، سطوح هورمونى افزايش مى‌يابد و سديم کمترى دفع مى‌شود. مقدارى نيز از طريق پوست (عرق) و مدفوع دفع مى‌گردد.

ميزان مورد نياز

نياز به سديم به مقدار دفع آن و مقدارى که براى حفظ حجم مايع خارج سلولى احتياج است، بستگى دارد. مقدار مورد نياز سديم ۵۰۰ ميلى‌گرم در روز است.

منابع

سديم در مواد غذائى زيادى وجود دارد. نمک طعام منبع اصلى آن است. نمک نه تنها در تهيه غذا در منزل و در هنگام صرف غذا استفاده مى‌شود بلکه در بسيارى از محصولات تجارى غذائى مثل گوشت‌هاى سرد، ميان وعده‌ها، مرغ و ماهى دودى شده، پنير، سبزى‌هاى شور، ترشى‌ها، زيتون، سُس‌ها، رب‌ها و چاشنى‌ها، چيپس سيب‌زميني، چوب‌شور، کراکرها و بعضى نوشابه‌ها به مقدار زياد وجود دارد. به‌‌علاوه سديم در ترکيباتى که غالباً در تهيه غذا به‌کار مى‌روند نيز موجود است. مانند مونوسديم گلوتامات (MSG)، جوش‌شيرين و پودر نانوائي. با مصرف غذا طبق هرم راهنماى غذائى تقريباً سه چهارم سديم از گروه شير و گوشت تأمين خواهد شد. با در نظر گرفتن چند استثناء، ميوه‌ها و سبزى‌هاى تازه، برنج، ماکارونى و غلات پخته کمترين مقدار سديم را دارند. سديم آب‌هائى که براى گرفتن سختى آنها سديم جايگزين کلسيم و منيزيُم مى‌شود و داروهائى که با تجويز پزشک يا بدون تجويز پزشک به فروش مى‌رسند را نبايد از نظر دور داشت.

کمبود (عدم دريافت کافي)

کمبود غذائى سديم به‌ندرت اتفاق مى‌افتد. کمبود سديم مى‌تواند ناشى از تعريق زياد باشد، به‌خصوص در کسانى که به آب و هواى بسيار گرم عادت ندارند. نوزادان مستعد کمبود سديم هستند. ورزشکارانى که مسافت‌هاى طولانى را مى‌دوند يا دوچرخه‌سواران و يا افرادى که در هواى گرم کار بدنى سنگين انجام مى‌دهند، به خاطر تعريق زياد به سديم بيشترى احتياج دارند. با افزودن نمک اضافى به غذا قبل و پس از فعاليت مى‌توان سديم دفع شده را جبران نمود اما مصرف قرص‌هاى نمک توصيه نمى‌شود. افراد ديگرى که در خطر تهى‌شدن سديم بدن هستند عبارتند از:

مبتلايان به اسهال يا استفراغ شديد، بيمارى‌هاى غدد آدرنال يا سيستيک فيبروز.

مسموميت (دريافت بيش از اندازه)

افراد سالم معمولاً مى‌توانند مقدار زياد سديم دريافتى را تحمل کنند. اما هنگامى که بدن قادر به دفع زيادى سديم نيست، آب اضافى در مايع خارج سلولى نگاه داشته مى‌شود. ادم يا آسيت مشخصه چند وضعيت پاتولوژيکى مثل نارسائى احتقانى قلبي، نارسائى کليوي، ترشح زياد هورمون‌هاى کورتيکال به دليل تومور غده آدرنال و بيمارى کبدى است. درمان برخى حالات مثل آرتريت، بيمارى‌هاى التهابى و پيوند اندام با داروهاى استروئيدى مى‌تواند سبب احتباس آب و سديم شود. حدود يک چهارم مردم آمريکا فشار خون بالا دارند. نزديک به نيمى از آنها به نمک حساس هستند. بدين معنى که دريافت سديم فشار خون را در آنها بالا مى‌برد. محدود کردن دريافت سديم بخشى از درمان آنها است.