چاقی و اضافه وزن (Obesity)

چاقى يا adiposity عبارت از يک نوع حالت سوء تغذيه مى‌باشد که در آن تجمع و انباشتگى چربى آن‌چنان زياد است که عملکرد‌هاى بدن دچار اختلال مى‌گردد. يک فرد زمانى چاق محسوب مى‌شود که ۲۰% بيش از وزن مطلوب خود اضافه وزن داشته باشد. عوامل گوناگونى باعث چاقى مى‌شوند (عوامل ژنتيکي، تروماتيک، محيطى و غيره) ولى در نهايت، تصوير کلي، ناشى از فزونى دريافت کالرى نسبت به دفع کالرى مى‌باشد. چاقى ساده به‌خاطر زياده‌خورى (که گاهى اوقات چاقى اگزوژن ناميده مى‌شود)، کاهش فعاليت بدني، کاهش متابوليسم پايه و يا ترکيبى از عوامل مذکور مى‌باشد. برخى موارد به‌علت آن دستع از اختلالات متابوليک مى‌باشند که زمينه را براى چاقى مساعد مى‌سازند. براى مثال مى‌توان به هيپوتيروئيديسم، آسيب‌هاى هيپوتالاموس، کم‌کارى غدد جنسي، پرکارى کورتکس آدرنال و چاقى‌هاى پيتوئيترى اشاره کرد.

براساس درصد وزن بالاى استاندارد و يا نمايه توده بدن (BMI)، درجه و شدت چاقى را مى‌توان بدين قرار طبقه‌بندى نمود: خفيف (وزن ۲۰ تا ۴۰% بالاى استاندارد و يا BMI بين ۲۵ تا ۳۰)، متوسط (وزن ۳۰ تا ۶۰% بالاى استاندارد و يا BMI بيش از ۳۵)، قابل‌توجه از نظر بالينى (۶۰ تا ۸۰% بالاى استاندارد و يا BMI بيش از ۳۵ تا ۴۰)، مرگبار (۱۰۰ تا ۱۲۰% بالاى استاندارد يا BMI بيش از ۴۰ تا ۴۵) و چاقى محض (بالاى وزن آنها ۶۰% بيش از استاندارد مى‌باشد، به‌ويژه کسانى که مبتلا به ديابت مليتوس، هيپرتانسيون و ساير مشکلات بهداشتى مى‌باشند؛ کاهش وزن از اهميت به‌سزائى برخوردار است. الگوى توزيع چربى در بدن - که توسط اندازه‌گيرى نسبت دور کمر به دور باسن به‌دست سيبى‌شکل مى‌باشند (در اين نوع چاقي، چربى در اطراف شکم و زير ناحيه ابدومينال تجمع مى‌يابد) نسبت به افرادى که دچار چاقى ژينوئيد يا چاقى گلابى‌شکل مى‌باشند در معرض خطر بيشترى براى ابتلاء به بيمارى‌هاى قلبى عروقي، فشار خون و ديابت غيروابسته به انسولين مى‌باشند.

درمان تغذيه‌اى

درمان، عبارت از برنامه کاهش وزن به همراه با تغييرات رفتارى و افزايش فعاليت بدنى يا ورزش مى‌باشد. تاريخچه وزن فرد، تاريخچه پزشکي، رژيم غذائى معمول، الگوهاى رفتارى خورانش، درآمد، انگيزه و هدف وزنى را در نظر گرفته و از مداخلهٔ گروهى (انگيزش افراد خانواده و دوستان) حمايت نمائيد. کاهش ۵۰۰ کيلوکالرى در روز نسبت به مصرف معمول، و در عين حال ثابت نگه‌داشتن فعاليت بدني، موجب کاهش وزن معادل يک پوند در هفته خواهد گرديد. در صورتى‌که فعاليت بدنى افزايش يابد، کاهش وزن از اين هم بيشتر خواهد بود.

کاهش وزن بيش از ۲ پوند در هفته توصيه نمى‌شود مگر اينکه تحت تظارت يک پزشک انجام شود. سطوح کالرى کمتر از Kcal ۱۲۰۰ در روز از نظر محتوى مواد مغذى در حد حاشيه‌اى بوده و ممکن است نياز به تکميل ويتامين و مواد معدنى داشته باشد. کل کالرى را به ۵۵ تا ۶۰% کربوهيدرات، کمتر از ۳۰% چربي، g/KgBW ۱ پروتئين (حداقل مصرف ۶۰ گرم در روز) تقسيم نمائيد. يک رويکرد آزادانه‌تر براى کاهش وزن عبارت از کاهش مصرف چربى بدون محدود کردن کالرى همراه با برنامه ورزشى جهت سوزاندان کالرى‌هاى مصرفى مى‌باشد. سه وعده خوراکى متوسط در روز ــ‌همراه با ميان‌وعده‌ها در صورت دلخواه‌ــ طراحى نمائيد. به انتخاب متنوع از سبزيجات، ميوه‌جات، فرآورده‌هاى غلات، کربوهيدرات‌هاى کمپلکس و فيبر تأکيد نمائيد.