انحصار چند جانبه و سایر اشکال رقابت ناقص

بنگاه‌هاى مسافرتى و جهانگردي، همچون بنگاه‌هاى اکثر صنايع ديگر عمدتاً در بازار رقابت ناقص فعاليت مى‌کنند که بعضى عناصر فعاليت انحصارى در آن وجود دارد (اما تنها در چارچوب محدودهٔ معينى که در آن نمى‌توان رقبا را ناديده گرفت). مقصدهاى جهانگردى مى‌کوشند تا از راه تبليغات، حتى‌الامکان مشخصه‌هاى محصول خود را تمايز بخشند اما مى‌دانند که مقصدهاى ديگر که همين مشخصه‌ها را دارند جايگزين محصول آنها هستند (هرچند به‌طور ناقص). اين امر مى‌تواند در مورد مراکز برگزارى کنفرانس‌ها، جاذبه‌ها، بنگاه‌هاى کرايهٔ اتومبيل و مجموعه‌ٔ بنگاه‌ها و فعاليت‌هاى جهانگردى مستقر در مقصد مصداق داشته باشد.

انحصار چند جانبه معرف ساختارى از بازار است که در آن تعداد محدودى بنگاه عرضه را کاملاً يا به شدت تحت کنترل دارند. هر يک از اين بنگاه‌ها سهم قابل توجهى از بازار دارد، در برابر تصميمات ديگران در عرضهٔ محصول، واکنش نشان مى‌دهد و ممکن است شديداً با ساير بنگاه‌ها رقابت داشته يا نداشته باشد. مى‌گويند در چنين بازارهائى شدت تمرکز بنگاه‌ها زياد است. بنگاه‌هاى حداکثرکنندهٔ سود يا درآمد اغلب با منحنى تقاضاى شکسته‌اى مانند شکل E روبرو هستند، بنگاهى که θ₁ واحد از محصول را به قيمت P₁ مى‌فروشد اگر قيمت را کاهش و افزايش دهد به ترتيب، با تقاضاى بى‌کشش و باکشش روبرو خواهد شد.

اين امر به اين دليل است که انتظار مى‌رود رقبا هر کاهش قيمت را سريعاً تلافى کنند وگرنه، سهم خود در بازار را از دست خواهند داد. بنابراين، هيچ بنگاهى با کاهش قيمت، تقاضاى زيادى به‌دست نمى‌آورد. در مقابل، اگر بنگاه قيمت را افزايش دهد ساير بنگاه‌ها تبعيت خواهند کرد و آن بنگاه سهم خود را به نفع رقبائى از دست خواهند دارد که اکنون کالاى ارزان‌تر عرضه مى‌کنند. اين تفسير را براى تشريح پديده 'چسبندگي' مکرر قيمت در بازارهاى انحصار چند جانبه مطرح کرده‌اند. اما همان‌طور که در مباحث قبل گفته شد بودن اطلاعات ناقص مصرف‌کننده و وجوه تمايز محصول، امکان تغيير قيمت براى هر بنگاه را فراهم مى‌کند بى‌آنکه ساير بنگاه‌ها مقابله به مثل نمايند.

در بازارهاى سفر و جهانگردي، اين وضع يک پديدهٔ عادى است. براى مثال، مردم شمال اروپاى شمالى تنها چند کشور رقيب را مقصدهاى ارزان‌قيمتى که داراى سواحل آفتابى و شنى هستند مى‌دانند. اين کشورها نوعاً شامل اسپانيا، ايتاليا، يوگسلاوي، يونان و تونس مى‌شود که عرضه‌کنندهٔ اصلى هستند و چند عرضه‌کننده کوچک در کنار آنها وجود دارد. هر يک از اين کشورها به دقت محصولات جهانگردي، بازاريابي، قيمت‌ها و نرخ مبادلهٔ ارز کشورهاى ديگر را زير نظر دارد. جهانگردى براى هر يک از اين مقصدها چنان اهميت دارد که در اين حوزه‌ها دست به اقداماتى تلافى‌جويانه مى‌زنند.

بازار بين‌المللى کرايهٔ اتومبيل زير سيطرهٔ کمتر از ده بنگاه است که آويس، بوژه، اروپکار / ناسيونال و هرتز برخى از آنها هستند. اين بنگاه‌ها حساسيت شديدى را نسبت به فعاليت رقابتى يکديگر نشان داده‌اند و در نتيجه، به خط توليد، محصول و قيمت‌هاى بسيار نزديک مى‌رسند. اين امر ثبات بازار را تضمين مى‌کند.

اقدام هر بنگاه به کاهش قيمت در کشورى که بنگاه‌هاى ديگر با او رقابت دارند به کاهش‌هاى رقابت‌جويانه مى‌انجامد و بنابراين، براى بنگاه قيمت‌گذار در مجموع، تقاضا چندان تغيير نمى‌کند. هيچ بنگاهى قيمت‌ها را، دست‌کم به مقدار بسيار زياد و به‌طور يک‌جانبه بالا نمى‌برد مگر به‌دليل افزايش هزينه‌ها مانند افزايش قيمت اتومبيل يا درخواست دستمزد بيشتر که اين پديده احتمالاً رقباى آن را به ميزان برابر تحت تأثير قرار مى‌دهد. در عوض، شرکت‌هاى کرايهٔ اتومبيل مانند ساير بازارهاى انحصار چند جانبه به رقابت در عواملى به جز قيمت راضى مى‌شوند. اين رقابت متکى بر تبليغات، کيفيت خدمت و کاهش موضعى و کوتاه‌مدت قيمت در بازارهائى است که رقبا فرصت اقدام متقابل ندارند. مبارزه بر سر 'مقام اول' يا 'تلاش بيشتر' و طرح‌هاى متعدد براى جذب جهانگردان کارى (نزديک به ۷۰ درصد درآمد کل اين شرکت‌ها به‌جز بوژه، از اين جهانگردان به‌دست مى‌آيد) يا اقدامات تجارى محدودکننده، شاهدى از اين فعاليت رقابتى است.