خرما

خرما، بومى جنوب غربى آسيا و شمال آفريقا است و از دست کم ۴-۳ هزار سال پيش از ميلاد مسيح زير کشت در آمده است.

گياه‌شناسى

خرما درختى است با نام علمى Phoenix dactilifera و از تيره Palmaceae مى‌باشد. اين گياه دو پايه بوده و از ديگر درختان اين تيره مى‌توان به نارگيل و نخل روغنى اشاره کرد.

شرايط اقليمي و خاکی

درخت خرما، براى رشد مداوم به دست کم ۱۰ درجه سانتى‌گراد دما نياز دارد و دردماهاى کمتر، رشد آن متوقف مى‌شود. سرماى کشنده براى برگ‌ها ۷- درجه سانتى‌گراد است ولى تنه درخت و جوانه انتهائى که توسط الياف پوشيده شده است تا ۱۵- درجه را تحمل مى‌کند. براى رسيدن کامل ميوه، تابستان بايد هوا گرم و خشک باشد.

خرما، داراى ريشهٔ افشانى است که در تمام طول خود از قطر يکسان ۱۰-۸ ميلى‌متر برخوردار است و تا ژرفاى خاک نفوذ مى‌کند. اين امر، باعث مى‌شود که خرما در برابر کم آبى بسيار پايدار باشد ولى آبيارى مرتب در ازدياد رشد و ميزان محصول اثر قاطع دارد. خرما، با هر نوع خاکى سازگار است و از صفات بارز آن پايدارى بسيار زياد در برابر شورى است. به دليل تک‌لپه‌اى بودن خرما، در هر قسمت از ساقه درخت، پس از آن که برگ‌هاى آن به حداکثر اندازه خود رسيدند رشد قطرى متوقف مى‌گردد.

توليد ميوه

گل خرما ازسن ۱۰-۶ سالگى به‌بعد به‌صورت خوشه‌هاى مرکب در داخل غلاف خاصى به نام اسپات -Spath در زاويه بين دم‌برگ‌ها و تنه پديدار مى‌شود. براى تشکيل ميوه کافى بايد حتماً گرده‌افشانى به‌طور مصنوعى توسط انسان انجام شود. يک درخت نر مى‌تواند براى تلقيح ۵۰-۲۵ درخت ماده گرده کافى توليد کند. به‌دليل وجود خاصيت متازنيا (بروز صفات پدرى در ميوه ناشى از تلقيح)، بالا بودن کيفيت درخت نر در مرغوب شدن ميوه حاصله بسيار مهم است. خوشه ماده خرما داراى تعداد زيادى گل است و براى توليد ميوه مرغوب و جلوگيرى از سال آورى بايد آن را تنک کرد. اين امر مى‌تواند در چهار مرحله انجام شود:

مرحله اول:نگهدارى يک خوشه به ازاء هر ۱۲-۸ برگ و قطع کامل بقيه خوشه‌ها است.

مرحله دوم: خوشه‌چه‌هاى ميانى هر خوشه باقى‌مانده قطع مى‌شوند.

مرحله سوم:شامل کوتاه کردن خوشه‌چه‌هاى باقى‌مانده هر خوشه مى‌باشد.

مرحله چهارم:ميوه‌هاى هرخوشه‌چه تنک مى‌شوند. هر درخت بارور خرما، مى‌تواند سالانه ۱۵۰-۱۰۰ کيلو ميوه بدهد ولى در نخلستان‌هاى ايران به ازاء هر درخت به‌طور متوسط، فقط ۲۰-۱۵ کيلو محصول توليد مى‌شود. در ايران، حدود چهارصد رقم خرماى مختلف شناخته شده است که بر حسب سفتى و نرمى ميوه به سه گروه نرم، نيمه‌نرم و خشک تقسيم مى‌شوند.

روش‌هاى تکثير

با وجودى که بذر خرما به‌راحتى مى‌تنژد، چون گياه به دليل تک‌لپه‌اى بودن قابل پيوند شدن نيست و به دليل دو پايه بودن آن حدود نيمى از دانهال‌ها نر هستند، ازدياد از طريق قطع تنه جوش‌هاى ريشه‌دار شده و کشت آنها انجام مى‌شود. براى اين کار بايد پاى درخت را خاک داد تا تنه جوش‌ها ريشه‌دار شوند و پس از ۴-۳ سال که رشد کافى نمودند آنها را از درخت جدا و به‌فواصل ۱۰-۹ مترى براى ارقام پابلند و حدود ۷ متري، براى ارقام پاکوتاه، در باغ کاشت.

ارقام مهم

از مهم‌ترين ارقام خرماى ايران مى‌توان: سَعمَران يا ساير (نرم)، شاهاني، مضافتي، کَبکاب، خضراوى و حَلاوى (نيمه‌نرم) و د‌ِيرى و سويدان (خشک) را نام برد.