تاریخچه مهاجرت شتر در ایران

تاريخچه اهلى شدن

در کتاب اوستا که کتاب مقدس زرتشتيان مى‌باشد و بين سال‌هاى ۵۳۰ تا ۵۷۰ پيش از ميلاد نوشته شده است اشاره‌‌هاى فراوانى به شتر دارد اما مشخص نيست که منظور از شتر کدام گونه آن است. برخى معتقدند که اين شتر، شتر دوکوهانه بوده است و شتر يک کوهانه سال‌هاى بعد و همزمان با فتوحات ايرانيان در بين‌النهرين، فلسطين و مصر به ايران وارد شده است. اين فرضيه مبتنى بر نقش‌هائى است که برروى ديوارهاى پرسپوليس (تخت جمشيد) که در فاصله زمانى بين قرن ۶ تا ۷ پيش از ميلاد ساخته شده مى‌باشد. روشن است که شتر دوکوهانه در غرب آسياى مرکزى در اين زمان يعنى ۵۰۰ سال قبل از ميلاد پراکنده بوده است. اما استفاده از آن با افزايش تعداد شتر يک کوهانه رو به کاهش گذارده است. در جاده ابريشم که نقش بسيار مهمى را در تجارت دنياى قديم بازى مى‌کرد جهت حمل و نقل ابريشم و ساير محصولات تجارتى ازشتر دوکوهانه استفاده مى‌شد. اما به‌تدريج به‌دلايلى شتر يک‌کوهانه جانشين شتر دوکوهانه در مسير اين جاده گرديد و شترهاى يک‌کوهانه به علت قابليت سازگارى بيشترى که با شرايط کويرى داشتند در ايران گسترش پيدا نمودند.

به‌نظر مى‌رسد که شتر يک‌کوهانه از تکامل شتر دوکوهانه به‌وجود آمده باشد. اين تئورى براساس مطالعات جنين‌شناسى استوار است که نشان مى‌دهد جنين شتر يک‌کوهانه در ابتدا داراى دو کوهان است. در حالى‌که در دام بالغ نيز آثار يک کوهانه از بين رفته ديده مى‌شود. براساس نظريات ويليامسون و پاين، شتر يک‌کوهانه از تکامل شتر دوکوهانه در يکى از مناطق گرم و خشک آسياى غربى به‌وجود آمده است.

تاريخچه مهاجرت شتر در ايران

بنا به دلايل اقتصادى و اجتماعى و فرهنگي، به‌ويژه چهار راه بودن کشور ايران و پل ارتباطى قاره‌هاى آسيا و اروپا و آفريقا و محل گذر کاروان‌هاى زمينى جاده ابريشم از چين به ايران و به اروپا و همچنين آفريقا، از زمان‌هاى قديم نژادها و اکوتيپ‌هاى مختلفى از شتر خارج از اکوتيپ‌هاى بومى ايران وارد کشور شده و مورد پرورش قرار گرفته‌اند.

اکوتيپ‌هاى افغاني، چيني، پاکستاني، هندي، آسياى ميانه‌اي، قفقازي، ترکيه‌اى و اکوتيپ‌‌هاى خليج فارس و عربستان سعودى در طول تاريخ تمدن و فرهنگ ايران توسط بازرگانان، دامداران و شترداران وارد ايران شده و توليد نسل نموده‌اند. در بررسى‌هاى ميدانى اثر وجود خون‌هاى خارجى در گروه‌هاى مختلف اکوتيپ‌هاى شتر ايرانى کاملاً مشهود مى‌باشد. لذا جهت توسعه برنامه‌هاى پرورش شتر در کشور بايستى دقت نمود که شتران تحت پوشش حداکثر خون ايرانى را داشته باشند تا در برنامه‌هاى توسعه‌اي، مخاطراتى رخ ندهد.

در شرايط کنونى به‌دليل تاريخچه رفرم‌هاى کشاورزى رژيم حکومتى گذشته و از بين بردن نظام مديريت توليد در روستاها و عشاير، نظام پرورش شتر دستخوش تغييرات عمده‌ائى گرديده به‌خصوص بعد از گران شدن قيمت گوشت قرمز و کمبود آن درسطح کشور شترداران متمايل به تلاقى‌هاى بى‌رويه بين شتران درشت جثه و شتران ايرانى گرديده‌اند. اين شتران درشت جثه مانند نژادهاى سندي، افغانى و چينى به‌طور قاچاق از کشورهاى چين، افغانستان و پاکستان وارد ايران شده و توسط دلالان به پرورش‌دهنده‌گان فروخته مى‌شود و شتران وارداتى اغلب لوک (شتر نر) بوده و اغلب هم آلوده به بيمارى‌ها مى‌‌باشند که استفاده از اينگونه شترها علاوه بر تخريب استخر ژنى نژادهاى ايرانى باعث شيوع بيمارى‌هائى شده‌اند. معدود گزارشات رسيده از شبکه دامپزشکى و دانشگاه‌ها درباره مشاهده بروسلوز تيپ شترى و يون مؤيد اين نظر مى‌باشد و متأسفانه در شرايط کنونى فعاليت براى ورود غيرقانونى شتران نر قاچاق هنوز ادامه دارد. لذا در برنامه‌هاى ژن پول و اصلاح نژاد بايد نهايت دقت انجام گيرد تا از شترهاى خارجى و نسل‌هاى آنها استفاده نشود.