جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

برخی حفاری‌های مهم در مناطق و تپه‌های باستانی


  تخت سليمان
تخت سليمان محلى است که در آن خرابه‌هاى يک آتشگاه بزرگ دوران ساسانى در اطراف درياچه‌اى طبيعى وجود دارد و بر روى آثار دوره ساساني، بقاياى يک مسجد نيز مشاهده مى‌گردد. در اين منطقه آثار باستانى قديمى‌ترى نيز به‌نام زندان سليمان در ۲ کيلومترى تخت سليمان واقع شده و بقاياى باستانى مربوط به نيمه اول هزاره اول پيش از ميلاد مسيح در آن به‌چشم مى‌خورد.
در حفريات انجام گرفته در ناحيهٔ تخت سليمان بقايائى از اثار دوره هخامنشى به‌دست آمده که شامل خانه‌هاى مسکونى است که با خشت روى يک پى به ضخات ۶۰cm از سنگ لاشه ساخته شده است.
در دورهٔ ساسانى و به‌ويژه در زمان خسرو انوشيروان (۵۷۹ - ۵۳۱م) و خسرو دوم ۶۲۸ - ۵۹۰ م توجه خاصى به عمران و آبادانى آن معطوف گرديده است.
سلاطين ساسانى که در حدود بيش از چهار قرن در مقابل حملات سپاهيان روم مقاومت نموده و مبارزه کرده‌اند، هرگاه عزم حمله و نبردى با سپاه روم داشتند قبل از رفتن به جنگ براى نيايش و عبادت، پياده از تيسفون به اين آتشگاه آمده و پس از انجام مراسم به ميدان جنگ مى‌رفتند. پس از جنگ نيز چنانچه فتح نصيب آنها مى‌گشت و غنائمى به‌دست مى‌آوردند، مجدداً به زيارت اين آتشگاه آمده و بخشى از غنائم جنگى را به آتشگاه هديه مى‌نمودند.
تخت سليمان در دود ۴۵ کيلومترى شمال شرق شهرک تکاب واقع گرديده است و آثار باستانى بر روى صفحه‌اى که از رسوبات آهکى آب معدنى درياچه‌اى که در وسط محوطه وجود دارد، قرار گرفته است. سطح اين صفحه از نواحى اطراف و مزارع در حدود ۲۰ متر مرتفع‌تر است. ديوار دفاعى يا حصار اطراف آثار باستانى داراى ۳۸ برج تزئينى است و به‌شکل بيضى ساخته شده است.
آثار تاريخى اين محل، محوطه‌اى در حدود ۱۲۴ هزار متر مربع را فرا گرفته و مقرٌ آتشکده بزرگ ساسانى به‌نام آذرگشسب مى‌باشد که يکى از سه آتشکده عظيم و معروف دورهٔ ساسانى است. اين آتشکده در سال ۶۲۴ م به‌وسيلهٔ هراکليوس ويران شده است.
در جبههٔ شمال غربى درياچه ايوان رفيع ساسانى معروف به ايوان خسرو که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده بوده، قرار داشته است.
در حد فاصل آتشکده و دروازه شمالى راهروها و حياط‌هاى چندى به‌چشم مى‌خورد. حصار قلعه‌ داراى دو دروازهٔ شمالى و جنوب شرقى است که دروازه شمالى درست مقابل مدخل شمالى آتشکده قرار گرفته است. کاخ خسرو در جهت غربى آتشکده و به سبک بازيليکاى رومى احداث شده است.
آتشکدهٔ آذرگشسب مجموعه‌اى است مشتمل بر يک سالن مرکزى مربع شکل با چهار جزر قطور آجرى که گنبد بزرگ آجرى آن‌را پوشانده است.
مجاور اين مجموعه در بخش غربى مجموعه ديگرى است که از يک آتشکده صليبى شکل با ابعاد کوچکتر و دو تالار ستون‌دار با ستون‌هاى مدور چهارگوش و تعداد اتاق‌ها و فضاهاى جانبى‌ تشکيل يافته است.
با انقراض حکومت ساسانى در نيمه دوم قرن هفتم ميلادي، آتشکده اهميت خود را از دست داد. در اين دوره به‌نظر نمى‌رسد که بناهاى بااهميتى در اين منطقه به‌وجود آمده باشد، اما سراميک‌هاى متعلق به دوره خلفاى عباسى و آل‌بويه، اجازه شناسائى يک اسکان متناوب را مى‌دهد. ظروف مينائى با رنگ آبى و سبز بر روى زمينهٔ سفيد متعلق به توليدات اوليه اين دوره است. همچنين ظروفى با رنگ‌آميزى زرد، ارغوانى و سبز که براساس محل کشف حدود ۹۰۰م تاريخ‌گذارى شده‌اند، به‌ گروه ياد شده اضافه مى‌شوند. اواخر قرن دهم م ظروف سفالى به‌وجود آمد که با دوغاب گل رس پوشش شده بود و با زيررنگ‌هاى سبز، زرد، ارغوانى تزئين و با تکنيک خراشى همراه شده بودند. تکنيک گرافيتو (خراشي) در ظروف 'گروس' به‌ويژه در دورهٔ سلجوقى و اوايل ايلخانى به اوج خود مى‌‌‌رسد.
در دوره اسلامى به لحاظ پذيرش دين اسلام، آتشکده رونق خود را از دست داد و فقط به‌عنوان سکونت‌گاه‌هاى موقت مورد استفاده واقع شده اما در زمان ايلخانيان با احداث واحدهاى جديد مخصوصاً تعمير ايوان خسرو توسط آباقاجان، مجدداً در اين محوطه فعاليت‌هاى سياسى و اجتماعى از سرگرفته شد و به‌عنوان پايتخت ييلاقى مورد استفاده قرار گرفت.
بعدها اين محل به‌صورت شهرکى کم‌اهميت با مشاغل متنوع تا قرن ۱۱ هـ ق ادامه حيات داد و از آن به‌بعد به‌کلى متروکه شد.
زندان سليمان به شکل مخروطى است که از سنگ‌هاى متخلخل ساخته شده و در بالاى آن چاه بسيار عظيمى به قطر ۸۴ متر و عمق بيش از يک‌صد متر وجود دارد. اين مخروط سنگى در دره زيباى احمدآباد جلوه و عظيمت خاصى به‌خصوص با دورنماى کوه تخت بلقيس و رشته جبال زاگرس به‌وجود آورده است.
بقاياى آثار معمارى پيرامون دهانه زندان متعلق به قلمرو حکومت مانائى‌ها است که از ۸۳۰ تا ۶۶۰ قام در اين منطقه فرمانروائى داشته‌اند.
ساکنين دهکدهٔ احمد‌اباد و زارعين اين منطقه را عقيده بر آن است که تخت سليمان محل تخت و بارگاه، حضرت سليمان پيغمبر بوده و زندان سليمان با چاه عظيمى در وسط، محل زندان و نگاهدارى ديوها بوده است؛ محوطهٔ تخت بلقيس را که در فاصلهٔ بيشترى در انتهاى اين منطقه در سلسله جبال زاگرس جلوه‌گرى مى‌نمايد، مقرٌ و محل ملکه بلقيس همسر حضرت سليمان تصور مى‌نمايند.
  شهر مراغه
شهر مراغه از شهرهاى قديم ايران است و آثار باستانى ارزنده‌اى در آن باقى مانده است. شهر مراغه از نظر موقعيت جغرافيائى بسيار جالب بوده و در ميان باغ‌هاى سرسبز و آباد قرار گرفته است. قديمى‌ترين آثار باستانى مراغه گنبد سرخ است که داراى بناى مربع شکلى است. سر در گنبد با کاشى‌هاى آبى‌رنگ و آجرکارى و گچ‌برى تزئين شده است. که داراى کتيبهٔ خطوط کوفى و تزئينات خاصى است. اين بنا در سال ۵۴۲ هـ . ق به‌دستور عبدالعزيزبن‌محمودبن‌سعد ساخته شده است. بناهاى جالب ديگرى مانند برج مدور آجرى و گنبد کبود يا قبر مادر هلاکوخان و گنبد غفاريه و آرامگاه ملامعصوم در اين شهر وجود دارند. از رصدخانهٔ مراغه که روزى مرکز فعاليت‌هاى علمى چشمگيرى بود، اينک تنها ديوارهائى فروريخته باقى است.
  تپه حسنلو
منطقه باستانى حسنلو در روستاى حسنلو واقع در جنوب غربى درياچه اروميه، ۱۶ کيلومترى نقده قرار دارد. وجود اثر تاريخى معلق به هزاره اول ق م اين منطقه را داراى اهميت خاصى نموده است.
تپه حسنلو داراى ارتفاع زيادى است و در وسط دشت حاصلخيزى به‌نام دشت سلروز واقع گرديده است. اين دشت و دره حاصلخيز آن به‌وسيله يک رشته تپه‌هاى طبيعى ا زدرياچه رضائيه جدا شده است. اين دشت از طرف شمال به درياچه اروميه، از غرب به کوه‌هاى زاگرس و از جنوب به کوه‌هاى کردستان محدود مى‌گردد. راه‌هاى باستانى و بازرگانى اين دشت را به بين‌النهرين و آشور از طريق رو اندوز و تنگ کلشين‌ مرتبط مى‌نمود. و از شرق در دره قادر رود با نواحى ايران ارتباط داشته است.
در دشت سلروز علاوه بر بقاياى باستانى که مربوط به دوران پيش از تاريخ و آغاز تاريخى است، آثارى مربوط به اوائل دوران تاريخى يعنى قرن نهم ق م وجود دارد. اين دشت مدت‌ها تحت استيلاى حکومت‌هاى آشور، اورارتو، سکاها، ماد، هخامنشي، يونان، اشکاني، ساساني، خلفاى اسوي، خلفاى عباسي، آل‌بويه، سلجوقيان، اتابکان، مغول، ايلخاني، جلاير، ترکمن‌ها، صفويه، عثماني، قاجار و روسيه و پهلوى قرار گرفته است.
آثار باستانى اين منطقه حاکى از آن است که اين دشت از هزارهٔ ششم پيش از ميلاد مسيح محل اجتماعات کشاورزى بوده و دهکده‌هاى مستقر اوليه به کشاورزى و دامپرورى در اينجا اشتغال داشته‌اند. در اين محل برج و باروهاى سنگي، ستون‌ها، معابد و يک تالار مجلس قرار دارد.
يک محراب و بناهاى مذهبى نيز در اين مکان قرار دارد. جام مشهور جهانى حسنلو در حفارى‌هاى اين منطقه به‌دست آمده است.


همچنین مشاهده کنید