انواع برنامه

ويژگى‌هاى يک برنامه را مى‌توان در قالب دو مرحلهٔ طرح و اجراء دسته‌بندى کرد. با مشخص شدن ويژگى‌هاى هر برنامه ميزان تشابه يا تفاوت آن با برنامه‌هاى ديگر به روشنى معلوم مى‌گردد.

ماهيت موضوع

ماهيت موضوع با زمينهٔ عمل که برنامه به‌خاطر آن طرح مى‌شود معمولاً بر حسب رشته يا شاخه‌هاى تخصصى در سطح اجتماع از قبيل کشاورزي، صنعت، تجارت، خدمات، بهداشت، آموزش و غيره تفاوت پيدا مى‌کند. مثلاً برنامه‌هاى کشاورزى با برنامه‌هاى صنعتى کمتر تشابه دارد. از اين رو هر يک از زمينه‌هاى عمل به‌عنوان يک موضوع مستقل بايد در برنامه‌ريزى مورد توجه قرار گيرد.

در بسيارى موارد حتى در درون هر يک از شاخه‌هاى تخصصى نيز برنامه بايد موضوعى مطرح شود. مانند طرح محورى گندم، طرح آموزش مرکبات، طرح آموزش چاى‌کاران و از اين قبيل بديهى است نکتهٔ فوق‌الذکر هرگز به‌معناى تداخل نداشتن صنعت در کشاورزى يا کشاورزى در آموزش نيست؛ تدوين برنامه‌هائى انتزاعى و تک‌منظورى هم مورد نظر نيست، چه بسا تلفيق موضوعاتا مختلف به تناسب مورد نظر روال موضوعى جديدى را پديد آورد که خود نياز به تدوين برنامه‌اى خاص داشته باشد. تذکر نکتهٔ ديگرى در اينجا لازم است که قاعدتاً به مناسبت موضوع ممکن است هدف، محتوا، مکانيزم، امکانات و مانند آن تفاوت کند اما باز هم اين نکتهٔ تأثيرى در مراحل و قالب‌بندى طراحى و برنامه‌ريزى ندارد.

نوع هدف

نوع هدف يا اهداف هر برنامهٔ به‌نوبهٔ خود مى‌تواند در تقسيم‌بندى برنامه‌ها نقش اساسى داشته باشد. به اين ترتيب که برنامه‌اى که داراى اهداف اجرائى باشد برنامهٔ اجرائى است و برنامه‌اى که به قصد آموزش يا ارشاد تدوين شده باشد برنامهٔ ارشادى ناميده مى‌شود. در برنامهٔ اجرائي، مقررات و ضوابط ويژه‌اى وجود دارد که ماهيتاً با مقررات و ضوابط برنامه‌هاى ارشادى کاملاً متفاوت است و اصولاً زبان برنامه‌ريزى در آنها اگر هم يکى باشد روش کاربرد آن در تدوين برنامه و برآورده ساختن منظور برنامه‌ريزان تفاوت دارد.

زمان‌بندى مراحل برنامه

سهم‌بندى ميزان پيشرفت برنامه‌هاى ترويجى در طيف زمانى اجراى اين برنامه‌ها بر مبناى پيشرفت طرح افزايش عملکرد محصولات مختلف در هر سال بوده است؛ اين سهم‌بندى حجم و وسعت عمليات ترويج کشاورزى و نيز مقطع زمانى برخورد ترويج با معضلات توليد را بيان مى‌کند.

از آنجا که مشخص نيست اين سهم‌بندى نقش کدام عامل مؤثر در افزايش عملکرد محصولات کشاورزى را مجسم مى‌کنند، ناگريز بايد به تحليل و تفسير روى مى‌آورد و آن را نتيجهٔ اعمال راهبردهائى شبيه موارد زير دانست:

۱- سهم‌بندى تکنولوژي، در طول بنرامه اگر تکنولوژى مورد نظر در برنامه‌ەاى ترويجى از نوع کوتاه برد، ميان برد يا دور برد باشد معمولاً چاره‌اى جز تقسيم‌بندى و توزيع آن در برنامه بر حسب مقاطع مشخص زمانى نيست.

۲- سهم‌بندى ميزان جمعيت زير پوشش بر حسب امکانات در طول برنامه، در جائى اگر جمعيت نيازمند دريافت رهنمودهاى فين ترويج کشاورزى به‌حدى باشد که امکانات موجود تکافوى تأمين پوشش سراسرى برنامهٔ آموزشى ترويج را نکند ناگزير بايد برنامهٔ ترويجى مرحله به مرحله به اجراء در آيد و در هر سال سهمى از جمعيت را زير پوشش آورد.

۳- سهم‌بندى توأم تکنولوژى و مخاطبان ، در شرايطى که هم طيف ثمردهى تکنولوژى کوتاه برد نيست و در عين حال جمعيت مخاطب برنامه‌هاى ترويجى نيز بيش از امکانات آموزشى باشد قطعاً بايد از ترکيب سهم‌بندى مراحل تبليغ تکنولوژى و جمعيت مخاطب بر مبناى زمان اجراء برنامه‌هاى مربوطه استفاده کرد.

۴- سهم‌بندى دست‌آورد بر حسب مقاطع زمانى برنامه، در شرايطى که همهٔ عوامل توليد ثابت يا به‌ دقت قابل پيش‌بينى بوده سياست کشاورزى و اقتصادى منطقه نيز از ثبات معقولى برخوردار باشد، صرف‌نظر از مقاطع برنامه‌هاى آموزشى و وضعيت جمعيت، مى‌توان ميزان پيشرفت برنامه‌هاى ترويجى را بر حسب توزيع سهمى از اهداف برنامه - مثلاً در قالب افزايش عملکرد، افزايش سطح زير کشت، کاهش هزينهٔ توليد، افزايش کيفيت محصول و از اين قبيل پيش‌بينى کرد.