مراحل مشارکت مردم و عوامل طرح برنامه‌های ترویجی (۲)

مرحلهٔ اجرا

در مرحلهٔ اجرا که شامل مراحل ميدانى و در حقيقت اقدام عملى در برنامه براى مقابله با مشکلات است - عمده‌ترين موضوع در باب مشارکت آن است که مخاطبان برنامه بپذيرند که در اين عمليات حضور فعال داشته باشند. به اين معنى که مثلاً براى تشکيل يک کلاس ترويجى اگر همه چيز از قبل حتى با مشارکت مردم آماده شده باشد ولى زمانى که برنامهٔ آموزشى شروع مى‌شود کسى به دلايلى در آن شرکت نکند، برنامه عملاً با شکست مواجه خواهد شد. در اين مرحله بايد:

۱- انگيزه‌ها و موانع مشارکت بررسى شوند.

۲- انگيزه‌ها و موانع ناخواسته از خودخواسته جدا شوند.

۳- انتظارات مردم از برنامه، اعم از کسانى که به‌طور خودانگيز (درون‌زا) يا ديگرانگيز (برون‌زا) در برنامه شرکت مى‌کنند يا نمى‌کنند مشخص و تعريف شوند.

۴- امکان استفاده از انگيزه‌ها و موانع شناخته شده در برآورد ميزان موقعيت و رضامندى از مشارکت بررسى و عمده‌ترين عامل معرفى شود.

به اين ترتيب مى‌توان از قبل، مشارکت و افزايش پذيرش را تشويق کرد و برنامه را موفق ساخت. نکتهٔ ديگر در باب مشارکت ميدانى پيروى شرکت‌کنندگان از رهنمودهاى ترويج يا در حقيقت نوپذيرى و اجراء آنها در محيط توليد است. بسا افرادى که تا قبل از اين در تمام مراحل ترويجى شرکت داشته‌اند ولى در اين مرحله به دلايل مختلفى (به روش برون‌زا يا درون‌زا) از مشارکت سر باز مى‌زننند يعنى عامل يا عواملى بيرون از انديشهٔ فرد، يا درون آن، مانع از ادامهٔ مشارکت وى مى‌شود و باز هم برنامهٔ ترويجى نيمه راه نازا مى‌شود.

اين مرحله از مراحل قبلى حساستر است؛ يعنى اگر لااقل به همان تعداد که در برنامه‌ها شرکت جسته‌اند نوآورى‌ها به اجرا در نيايد خسرانى جدى در برنامهٔ ترويج پديد مى‌آيد. سود ناشى از اين برنامه‌ها تنها در افزايش کمّى و کيفى محصولات گياهى و دامى نيست بلکه در افزايش تعداد پيروان، آن هم بعد از مرحلهٔ آموزشي، است؛ به اين معنى که آن عده که در برنامه‌هاى ترويجى شرکت داشته‌اند فراگرفته‌ها را عمل کرده ديگران را در تقق اصل خودآموزى و ديگرآموزى در ترويج تحقق مى‌يابد.

مشارکت مقطعى نيست بلکه روندى است مستمر در طول يک پديدهٔ ترويجى (حتى در مرحلهٔ سنجش موقعيت‌هاى برنامه يا ناکامى‌هاى آن). مرحلهٔ اخير ارزشيابى مشارکتى نام دارد و به اين معنا است که پيروان نوآورى‌ها عملاً در انعکاس موفقيت‌هاى خود و معرفى عوامل مساعد (و البته عوامل مزاحم) مشارکت کنند. نتايج اين مرحله مى‌تواند در اصلاح برنامه‌هاى آتى و تدوين برنامه‌هاى کاملتر مؤثر باشد.

به موازات تشکيل کارگاه آموزشى مديريت منابع طبيعى به شيوهٔ مشارکت‌هاى مردمي، مؤلف با همکارى متخصصان استراليائى ۱۱۷ مورد انگيزه و عوامل بازدارندهٔ طرح‌هاى مشارکتى منابع طبيعى با مشارکت نزديک ۴۰ نفر از مديران، مسؤولان و کارشناسان ترويج منابع طبيعى معرفى کرد؛ اين انگيزه‌ها، از بازديد طرح‌هاى اجراء شدهٔ مشارکتى منابع طبيعى جمع‌آورى گرديد و پس از نظرخواهى از کارشناسان به‌عنوان معيارهاى برنامه‌ريزى طرح‌هاى مشارکتى منابع طبيعى مدنظر قرار گرفتند که در پيوست ۸ گنجانده شده است.