ارزشیابی برنامه‌های آموزشی ترویجی

با طرح کردن 'ارزشيابي' حتى ذکر کلمهٔ 'ارزشيابي' اين تصور به ذهن خطور مى‌کند که بايد به‌نحوى دست‌آوردهاى يک برنامه يا فعاليتى را شناخت و با معيار يا معيارهائى سنجيد و نسبت به نتيجه حاصل قضاوت و تصميم‌گيرى کرد. اين تصور عرفاً صحيح است و ايرادى به آن وارد نيست جز اينکه ارزشيابى تنها شامل چنين روالى نيست و نيز هرگز منحصراً در پايان برنامه يا فعاليت مطرح نمى‌شود. ارزشيابى از اولين مراحل برنامه‌ريزى شروع مى‌شود و هر قدم يا هر مرحله از کل برنامه‌ها را بررسى و ارزش‌گذارى مى‌کند. اين روال که برآورد ارزش‌پذيرى ناميده مى‌شود متضمن برنامه‌هائى کارآمد است و نهايتاً به برنامهٔ ارزشيابى نهائى مفيدى مى‌انجامد. در اين مرحلهٔ مقدماتى که آغاز کار برنامه‌ريزى است، بررسى ارزش‌پذيرى هر مرحله از برنامه‌ريزى مى‌تواند با روش‌هاى زير در طرح يک برنامهٔ ترويجى خوب مؤثر واقع شود.

۱- معرفى نيازها و ملزومات براى برنامه‌ريزى

۲- معرفى فعاليت‌ها و اقداماتى که براى افزايش اطمينان خاطر از دست‌آوردهاى برنامه بايد انجام شود.

۳- معرفى موانعى که در اجراء موفقيت‌آميز يک برنامه ممکن است به‌وجود آيد.

۴- معرفى خط‌ مشى کلى براى کاهش موانع.

۵- معرفى اطلاعات مورد نياز در خصوص افراد شاخص و مسئول در برنامه (مديران و مسئولان).

۶- افزايش تعهد برنامه‌ريزان نسبت به انجام مراحل برنامه‌ريزى و اجراء آن.

سؤالى که در ارزيابى هميشه مطرح مى‌شود اين است که آيا در زمينه‌هاى مورد نظر تغييرات مورد انتظار پذيرفته است؟ اگر پاسخ مثبت است چگونه مى‌توان آن را نشان داد؟ و تغييرات حاصل در کدام جهت و تا چه اندازه‌اى صورت گرفته است؟ و اين پاسخ به سؤال‌ها بايد بر پايهٔ اندازه‌گيرى‌هاى دقيق استوار باشد. بولا مى‌گويد 'تعجب‌آور نيست که برنامه‌ها و طرح‌هاى عصر حاضر در معرض نظارت مستقيم قرار مى‌گيرند. کسانى که تحت پوشش اين طرح‌ها و برنامه‌ها هستند مايل‌اند بدانند چه کسى چه چيزى را به چه هزينه‌اى و به خرج چه کسى دريافت مى‌کند. آنها مايل‌اند بدانند که آيا برنامه‌ريزان، طراحان و توسعه‌گران و متصديان را به‌عمل مى‌آورند؟' اين مطلب واقعيت و انگيزه ارزشيابى است. در واقع عمده‌ترين دليل ارزشيابي، آگاهى يافتن از ميزان توفيق در دستيابى به اهداف پيش‌بينى شدهٔ يک پديده است. در وراى اين موضوع مفاهيم خاصى نهفته است؛ به اين معنا که ماهيت و محدودهٔ توفيق، معيار براى سنجش ميزان موفقيت و همچنين ماهيت و تنوع اهداف پيش‌بينى شده، هر يک به‌نوبهٔ خود مدنظر ارزياب واقع مى‌شود تا او بتواند نتايج حاصل را مطالعه و بر مبناى دست‌آوردهاى خويش اعلام نظر کند.