تطبیقی

اين نوع پرسش‌ها اغلب در محدوده‌اى بسيار مختصر از جهت زمان و مکان صورت مى‌گيرد؛ در متن تدوين شده معمولاً پاسخ‌هاى مورد نظر و ممکن همراه پرسش ارائه مى‌شوند تا پاسخگو بتواند پاسخ خود را در محدودهٔ همان چيزى که پيش‌بينى شده است ارائه دهد و با سرعت و دقت بيشترى اطلاعات خود را منتقل کند. بنابر اين پاسخگو در مقابل پرسش موظف به اداء توضيحات مفصل نخواهد بود و کافى است جواب خود را از ميان پاسخ‌هائى که به نظر او برآورندهٔ نظراتش است انتخاب کند.

تدوين پرسش‌نامه‌هائى از اين نوع بر اساس سياست و خط مشى خاصى انجام مى‌شود که نکات اصلى آن عبارت است از:

۱- پيشگيرى از اداء توضيحات و اطلاعات اضافى يا ناخواسته.

۲- صرف زمان محدود به‌خاطر رعايت امکانات و توان پاسخگو و پرسشگر.

۳- گنجانيدن پرسش‌هاى متعدد به روش‌هاى مختلف در جهت تنوع پرسشگرى و دريافت اطلاعات.

۴- ممکن بودن رده‌بندى پرسش‌ها و هدايت پاسخگو در مسيرى که بتواند اطلاعات مورد نياز پرسشگر را ارائه کند.

۵- سرعت بخشيدن به دسته‌بندى و تجزيه و تحليل اطلاعات و استخراج نتايج فراهم آمده.

۶- امکان استفاده از پرسش‌هاى مختلف روش‌هاى پرسشگرى گوناگون در روش بسته براى يک مورد خاص.

۷- تشويق پاسخگو از طريق ساده بودن روش جوابگوئى و کشف جواب مورد نظر.

۸- امکان گنجاندن پرسش‌هائى در جهت درک صحت يا سقم اطلاعات ارائه شده به روشى غير از آنچه پرسش‌هاى اصلى مطرح گرديده‌اند.

۹- کاهش تعداد پرسش‌هاى بدون پاسخ تتبه حداقل ممکن.

۱۰- کنترل عوامل و شرايط ناخواستهٔ مداخله‌گر در اطلاعات دريافتى از پاسخگو.

پرسش‌ها از نوع بسته را مى‌توان از راه‌هاى زير تهيه کرد و در پرسش‌نامه گنجانيد:

غلط يا درست

در اين گونه پرسش‌ها اصولاً دو حالت متضاد، متناقض، يا مخالف با يکديگر آورده مى‌شود. از اين روش هنگامى استفاده مى‌شود که لازم باشد پاسخگو از دو حالت يکى را که دقيقاً با پاسخ او تطابق داشته باشد برگزيند ذيلاً نمونه‌اى از اين نوع پرسش‌ها مطرح مى‌شود.

لازم به تذکر است که طرح محدوده‌هاى مورد اشاره بايد به طريقى باشد که حتى‌المقدور هيچ وجه مشرتکى بين آنان نباشد تا از اين طريق پاسخگو دچار ترديد نگردد و بتواند صريحاً نظر خود را ابراز دارد.

۱ . سرعت عکس‌العمل و انجام امور با کاهش سن افزايش پيدا مى‌کند

غلط

درست

۲ .در رابطهٔ ترويج با تحقيق، محقق بايد موضوع‌هاى حرفه‌اى خود روستائى را دريافت و راه‌حل‌ها را مستقيماً به او منعکس نمايد.

غلط

درست

۳ . بزرگسالان آنچه را مفيد و مؤثر بدانند و اثر آنى و آتى عينى داشته باشد بهتر ياد مى‌گيرند.

غلط

درست

چند گزينه‌اى

گاهى بر حسب موقعيت و ماهيت موضوع لازم مى‌آيد پرسشگر حالات متعددى را به‌عنوان پاسخ‌هاى ممکن به سؤال مطروحه در نظر گيرد و از پاسخگو بخواهد هر يک را که با نظر او مطابقت بيشتر دارد مشخص کند. طرح چنين پرسش‌هائى دلايل گوناگون دارد؛ مثلاً تعداد پاسخ‌هاى ممکن متعدد ممکن را پيش‌بينى نمود و آنها را در دامنه‌هائى محدود گنجانيد و به‌طريقى ارائه کرد که راهمائى پاسخگو باشد. پرسشگر نيز از اطلاعات تهيه شده در آن محدوده مى‌تواند پاسخ‌ها را جمع‌آورى کند و يک جا بررسى کند. به نمونه‌اى از پرسش‌هاى چندگزينه‌اى توجه کنيد.

- واگذارى وظايف از طرف مافوق به مرئوسين به واسطه.

- اعطاى اجالزه به انجام تعهدات و حق استفاده از منابع مالى و انسانى

- تعيين مسؤوليت رئيس در مقابل مرئوسين براى حُسن انجام وظايف.

- اعطاء اجازه و حق تصميم‌گيرى به کارکنان براى انجام وظايف.

تدوين عباراتى هدايت‌کننده در پرسش‌هاى چندجوابى کار ساده‌اى نيست و نياز به تجربه، مهارت، دانش و بينش وسيع دارد تا از اين طريق مطلوبترين وضيعت در قالب عبارات شايسته فراهم گردد. در تهيهٔ پاسخ‌هاى ممکن نيز بايد مطالعات وسيعى صورت گيرد تا آنچه در محدودهٔ انتظار است دقيقاً بر اساس نياز تنظمى گردد.

تطبيقى

در پرسشگرى‌ها از روش تطبيقى به‌ندرت استفاده مى‌شود مگر آنکه پرسش‌ها از ظرافتى برخوردار باشند که با آنها بتوان به‌ عمق انديشه و افکار پاسخگو رسيد و حقيقت امر را دريافت.

در اين روش، معمولاً پاسخ‌هائى که مطابق با انتظار پرسشگر است در يک رديف فهرست‌وار (شماره‌دار يا بى‌شماره) درج مى‌شود و در مقابل آن پسخ‌هاى ديگرى که غالباً همگى با يک يا چند پاسخ از فهرست اول تطبيق مى‌کنند و در يک زمينه مشارکت دارند درج مى‌گردد. در اين قبيل پرسشگرى‌ها، پاسخگو بايد از ميان پاسخ‌هاى ذکر شده در فهرست دوم آنهائى را که با پاسخ‌هاى ذکر شده در فهرست اول مطابقت دارند بيابد و مشخص کند.

از مزاياى عمدهٔ اين روش اين است که در برابر يک پرسش مى‌توان تعداد زيادى سؤال مختصر به‌گونه‌اى طرح کرد که همگى به‌صورتى يکسان و در يک قالب بگنجد. استفاده از اين نوع پرسش‌ها بيشتر زمانى تصويه مى‌شود که پرسش‌هاى مشابه در پرسش‌نامه زياد باشد که در اين حالت احتمال بى‌توجهى پاسخگو به ارائهٔ پاسخ زياد است. نمونه‌اى از روش تطبيقى در مثال زير نشان داده شده است.

دو رديف عبارات زير را مقايسه کنيد و در مقابل عبارت رديف اول شمارهٔ عبارت يا عباراتى از رديف دوم را که با آن تطبيق کامل دارد بنويسيد:

	برنامه‌ريزى	۱- روندهاى اجتماعى
	تصميم	۲- تجزيه و تحليل اطلاعات
	شورا	۳- تشويق
	نظارت	۴- تسهيل يادگيرى
	فلسفه و ترويج	۵- مديريت
	آموزش	۶- تعيين هدف
	نوآورى	۷- عدم پذيرش
	تعليم	۸- رهبرى
		۹- خودآموزى و ديگرآموزى
		۱۰- فرهنگ زيربنائى