جدول A - نقش ویتامین‌ها و علائم کمبود آنها

علاوه‌بر وضعيت ظاهرى يک شترمرغ، رنگ پوست نيز شاخص خوبى جهت ارزيابى وضعيت تغذين پرنده است. همان‌طورى که از ديرباز به‌خوبى مشخص بوده است رنگ زرد حالى از وجود چربى در زير پوست بوده و رنگ قرمز تا آبى حکايت از تغذيه نامناسب يا کمبود دارد.

به اهميت کمبودهاى غذائى و نيز نشانه‌هاى آنها در مورد مواد معدنى و ويتامين‌هاى اصلى در جدول A،B و توصيه‌هاى مربوط به تأمين مواد معدنى و ويتامين‌هاى در بخش تغذيه اشاره شده است. از آنجا که محتواى جيره مورد استفاده از نظر مواد معدنى و ويتامين‌ها در بخش تغذيه اشاره شده است. از آنجا که محتواى جيره مورد استفاده از نظر مواد معدنى و ويتامين‌ها نامشخص مى‌باشد، توصيه‌هاى مربوط به استفاده از مواد افزودنى مناسب به آب آشاميدنى در جدول C آمده است.

عوارض مربوط به کمبود سلنيوم و در نتيجه کمبود ويتامين E در آفريقاى جنوبى و استراليا شايع مى‌باشد. چهره‌هاى بيمارى شامل بيمارى عضله سفيد (White muscle disease) و ضعف پاها مى‌باشد که گاهى پرنده را به‌طور کامل از حرکت باز مى‌دارد يا حداقل سبب کاهش جفتگيرى مى‌گردد. علت اين کمبود اغلب به علت فقدان سلنيوم در خاک و در نتيجه در گياهان مورد تغذيه شترمرغ مى‌‌باشد. از آنجا که در اروپا خاک از نظر اين ماده غنى مى‌‌باشد چنين مشکلى روى نمى‌دهد. ذخيره بدن پرنده با خوراندن مکمل‌هاى غذائى واجد مواد معدنى و ويتامين‌ها تأمين مى‌گردد. از آنجا که تزريق‌هاى اضافى سلنيوم متأسفانه منجر به مسموميت پرنده در آمريکا شده است چنين کارى زائد به‌نظر مى‌رسد. تجويز بيش از حد اين ماده به پرندگان مادر سبب افت کيفيت سفيده و در نتيجه ضعيف شدن جنين مى‌گردد.

کمبود ويتامين B3، B4 بسيار نادر مى‌باشد. چنين کمبودهائى فقط در جوجه‌هائى ديده مى‌شود که تنها از گندم خالى و فاقد هرگونه مکمل استفاده مى‌کنند. نشانه‌ها شامل تأخير در رشد، وجود جراحات روى پلک چشم، پوست صورت و گوشه‌هاى منقار مى‌باشد. کمبود مزمن اين ويتامين‌‌ها منجر به طاسى مى‌شود. اضافه کردن ۵ ميلى‌گرم پانتوتنات کلسيم (Ca-Pantothenate) به هر کيلوگرم علوفه و نيز متعادل نمودن جيره سبب رفع علائم مى‌گردد.

جدول A - نقش ويتامين‌ها و علائم کمبود آنها

	ويتامين			نقش			علائم کمبود
	ويتامين A			- جزئى از ترکيب رنگ‌دانه‌هاى شبکيه - عمل طبيعى سيستم تناسلى و بارورى - تشکيل طبيعى و مرمت ساختمان‌هاى اپيتليومى - تشکيل طبيعى استخوان‌ها - عمل طبيعى سيستم ايمنى بدن			- عدم بارورى - کاهش رشد - شاخى شدن سلول‌هاى اپيتليوم (دستگاه بويائي، تنفسي، ادرارى و بخش فوقانى دستگاه گوارش) - ناهنجارى‌هاى جنين، عدم تشکيل چشم - مرگ زودرس جنين - کاهش کيفيت اسپرم - حذف و يا کاهش رفتارهاى فحلى - تأخير در تخمک‌گذارى
	ويتامين D کلى کليسفرول			- سوخت و ساز طبيعى کلسيم و فسفر -جذب کلسيم و فسف - آهکى شدن استخوان‌ها			- نرمى استخوان - پوکى استخوان (ضعف پا) - کاهش کيفيت پوسته تخم - تأخير در رشد حساسيت بالا به بيمارى‌ها - کاهش جوجه‌درآورى - دفرمه شدن نوک در جوجه‌ها
	ويتامين E			- سوخت و ساز عضلات - آنتى اکسيدان			- ديستروفى عضلانى - کاهش جوجه‌درآوردى - مرگ ناگهانى
	ويتامين K			- انعقاد خون			- خونريزي، هماتوم - مرگ و مير شديد جنين
	ويتامين B2 (ريبوفلاوين)			- جزئى از ترکيبات آنزيمى			- پيچيدگى انگشتان - کاهش جوجه‌درآورى - کاهش جوجه‌درآورى - تأخير در رشد - کم شدن ضريب تبديل غذائى
	اسيدپانتوتنيک (ويتامين B3)			- کيفيت پر و بال - ترکيبات سوخت و ساز بدن			- پرهاى ژوليده - تأخير در رشد - مرگ و مير شديد جنين در مراحل آخر - ادم عمومى
	بيوتين (B4)			- سنتز اسيد چرب - سنتز پروتئين (مانند آلبومين سرم) - کوآنزيم Co2 ترانسفراز			- پروز - ناهنجارى سيستم اسکلتى و جمجه - کاهش جوجه‌‌درآوردى - آماس پوستى
	اسيد فوليک (ويتامين B9)			- ترکيبات آمينواسيد و متابوليسم اسيد نوکلئيک - تشکيل گلبول‌هاى قرمز و گلبول‌هاى سفيد			- تأخير در رشد - مرگ و مير شديد جنين در آخر دوره جنينى - دفرمه شدن نوک - خم شدن مفصل درشت‌نى - مچى

نقش مواد معدنى و علائم کمبود آنها

	ويتامين			نقش			علائم کمبود
	منگنز			- فعال‌کننده آنزيم‌ه - سوخت و ساز سيستم اسکلتي، کبد، لوزالمعده و کليه‌ها			- تأخير در رشد - ناهنجارى‌ سيستم اسکلتى - کندروديستروفى - جوجه‌درآورى ضعيف - پروز - کوتاهى و کلفتى استخوان‌هاى پا
	روى			- سوخت و ساز چشم، لوزالمعده، کبد، بيضه‌ها، اسپرماتوزوئيدها،  استخوان‌ها، پوست و پرها - جزئى از ترکيبات آنزيم‌ها و هورمون‌ها - فعال‌کننده آنزيم‌ها			- تأخير در رشد - رشد و نمو ضعيف پرها - کوتاهى و کلفتى استخوان پا جوجه‌درآوردى ضعيف - کلفتى پوست ران و پاها
	آهن			- سوخت و ساز مغز استخوان، کبد و طحال - جزئى از ترکيبات هموگلوبين (گلبول قرمز)			- تأخير در رشد - کم‌خونى هيپوکروميک - افزايش حساسيت به بيمارى - بى‌اشتهائى
	مس			- سوخت وساز کبد، استخوان‌ها ، ماهيچه‌ها و پوست - نقش در سنتز هموگلوبين			- دفرمه شدن اسکلت - بروز بالاى شکستگى‌ها - انحرافات سيستم اعصاب مرکزى - ضعف استحکام رگ‌هاى خونى (پارگى آئورت)
	يد			- سوخت و ساز غده تيروئيد - جزئى از ترکيبات هورمون‌هاى تيروئيد - تنظيم سوخت و ساز پايه - آنابوليسم			- کاهش کارائى - تأخير در جوجه‌درآوردى - مرگ داخل پوسته در زمان جوجه‌درآورى
	موليبدن			- سوخت و ساز کبد، طحال، کليه‌ها و استخوان‌ها - جزئى از ترکيبات آنزيم‌هاى مختلف - آنابوليسم			- تأخير در رشد
	سلنيوم			- سوخت و ساز کبد، کليه‌ها و ماهيچه‌ها - تداخل اثر با ويتامين E به‌عنوان آنتى‌اکسيدان			- تأخير در رشد - ديستروفى ماهيچه‌ها و لوزالمعده