دم‌اسب - دم‌گرگ - ریش‌بز

نام علمى: Equisetum arvense L

نام انگليسى: Common horsetail

گياهچه

اسپورها پس از جوانه‌زني، گياهچه‌هائى به رنگ سفيد متمايل به زرد و سوزنى شکل توليد مى‌کنند. اين گياهچه‌ها به‌تدريج رشد کرده و تغيير رنگ مى‌دهند و به رنگ سبز روشن درمى‌آيند.

گياه کامل

- اندام‌هاى رويشى :

گياهى چندساله، ايستا يا خوابيده، به ارتفاع ۳۰ تا ۱۲۰ سانتى‌متر که توسط اسپور و ساقه‌هاى زيرزمينى تکثير مى‌يابد. ساقه‌ها يک‌ساله، بندبند، قابل انحناء و به دو شکل هستند. گروه اول ساقه‌هاى رويشى يا عقيم که سبز رنگ، توخالي، با ارتفاع بيش از ۵۰ سانتى‌متر، به قطر ۵/۱ تا ۵ ميلى‌متر با بندهاى کوتاه و منشعب که در اواخر بهار و پس از رويش ساقه‌هاى زايشى ظاهر مى‌شوند. گروه دوم شامل ساقه‌هاى زايشى است که سفيدرنگ، تا حدى گوشتي، بدون انشعاب، با ارتفاعى بيش از ۳۰ سانتى‌متر و قطر ۸ ميلى‌متر و داراى بندهاى بلند، مجزا و به رنگ قهوه‌اى که در اوايل بهار ظاهر مى‌شوند.

برگ‌هاى اين گياه معمولاً سبز رنگ، کوچک، به طول ۵ تا ۸ ميلى‌متر که به‌صورت غلافى فنجانى شکل و يا استوانه‌اى و دندانه‌دار در حول محور ساقه قرار مى‌گيرند.

- اندام‌هاى زايشى :

گل‌آذين به رنگ سبز تيره، مخروطى شکل، به طول ۱ تا ۴ سانتى‌متر که توسط تعداد زيادى فلس‌هاى پايه‌دار (اسپورانژيوفور) شکل گرفته است.

ميوهٔ اين گياه به رنگ قهوه‌اى متمايل به زرد و اسپورها سبز تيره و يا زردرنگ، کروى شکل و به اندازهٔ يک تا دو ميلى‌متر هستند. اين گياه در طول سال تعداد زيادى اسپور يا هاگ توليد مى‌کند که هر کدام داراى چهار بازوى دراز بوده؛ اما، تعداد زيادى از آنها پس از رسيدن پژمرده شده و از بين مى‌روند. نمو برگ‌هاى شبيه به هم سبب ايجاد دو نوع پروتال نر و ماده مى‌شود. اندام‌هاى نر و ماده روى پروتال‌ها تشکيل شده و از اتحاد گامت نر با گامت ماده سلول تخم و اسپوروفيتى حاصل مى‌شود که مولد دم‌اسبى جديد خواهد بود. اندام‌هاى رويشى و ريزوم‌هاى اين گياه نيز قادر به توليد گياه جديد هستند.

محل رشد و پراکنش

اين علف هرز در مناطقى با درجه حرارت‌هاى مختلف رشد کرده و در نواحى با دماى پائين‌تر از ۵ درجهٔ سانتى‌گراد تا بالاى ۲۰ درجهٔ سانتى‌گراد، با بارندگى ۱۰۰ تا ۲۰۰۰ ميلى‌متر يافت مى‌شود. خاک‌هائى با بافت سبک، ليمونى و با اسيديتهٔ خنثى يا به مقدار کمى بازى و مرطوب را ترجيح مى‌دهد.

اين علف هرز عمدتاً در مراتع، زمين‌هاى زراعى مختلف، حاشيهٔ جاده‌ها، رودخانه‌ها، استخرها و مناطق مردابى يافت مى‌شود.

پراکنش اين گياه بيشتر از طريق قطع اندام‌هاى رويشى است و ريزوم‌هاى پاياى اين علف هرز در زمان مناسب توليد ساقه‌هاى جديد مى‌کنند. بدين ترتيب ادوات کشاورزى و راه‌سازى از مهمترين عوامل انتقال آن محسوب مى‌شوند. در موارد بسيارى نيز گزارش شده است که غده‌هاى اين گياه نسبت به ريزوم‌ها اهميت بيشترى در پراکنش آن دارند. علاوه بر موارد بالا، اسپورها نيز توسط باد و آب به نقاط ديگر انتقال پيدا مى‌کنند که در صورت داشتن قطعات رويشى توليد گياه جديد خواهند کرد.

اندام‌هاى دم‌اسب داراى آلکالوئيد پالوسترين (Palustrine) و يا اکوئى‌سيتين (Equistine) است. ترکيبات فوق قادر به ترکيب تيامين هستند که چنانچه توسط دام مورد استفاده قرار گيرند آنها را دچار ناراحتى‌هاى مختلف خواهند کرد.