پس افتادگی فرهنگی

سيستم تکنولوژى فرهنگ خاص خود را همراه دارد. از اين‌رو همهٔ جنبه‌هاى وابسته به آن از جمله مالکيت واحدهاى توليدي، سازماندهى کار، خلاقيت‌ها، ترقى و نوآورى‌ها را الزاماً در پى خواهد داشت، که به الزام يا جبر تکنولوژيک توضيف شده است. در نتيجه تکنولوژى جامعهٔ انسانى را در طول مسير حرکت خود با خود به همراه مى‌کند، که طبيعتاً عوارض اجتماعى از جمله پس‌افتادگى فرهنگى را به ارمغان مى‌آورد. بنابراين پس‌افتادگى يا تأخر فرهنگى وقتى به‌وجود مى‌آيد که هنجارها و نهادهاى اجتماعى نتوانند خود را با آخرين تحولات فنى هماهنگ سازند.

سرعت ترقى و توسعه فنى و تغييرات آن با تغييرات و تحولات فرهنگى يکسان نيستند، به‌عبارت ديگر، ترقيات فنى و اتوماسيون براساس تصاعد هندسى انجام مى‌گيرد. در نتيجه پس‌ماندگى فرهنگى امرى اجتناب‌ناپذير خواهد بود، که عمده‌ترين مسئله اجتماعى کشورهاى جهان سوم که صرفاً مصرف‌کننده محض فنون و ابزار ساخته شده کشورهاى پبشرفته مى‌باشند، به شمار مى‌رود. اين پس‌ماندگى فرهنگى به معنى اينکه انسان موجود منفعلى است مطرح نيست، بلکه به‌منظور تنظيم روند حرکت تکاملى خود به اصطلاح و تکامل سازمان اجتماعى خود مى‌پردازد. به سخن ديگر نياز به هماهنگ‌سازى و سازگارى با سيستم تکنولوژى جديد جامعه را به کوششى گسترده سوق مى‌دهد تا خود را در مسير ترقى و تکامل قرار دهد.

هر ترقى و پيشرفتى نتيجه يک نظم اجتماعى خاصى است. از اين‌رو مى‌توان گفت اصلاح و تکامل سازمان‌هاى توليدي، از جمله انگيزه‌هاى عمده در خلاقيت‌ها و نوآورى‌هاى فنى است. بديهى است که مسير اين ترقى و تحول يک جانبه نيست يعنى نوآورى‌ها حاصل انطباق متقابل عوامل اجتماعي، فرهنگى و فنى با يکديگر است، که زمانى موفق خواهد بود، که با ديگر عوامل مربوط به آن کنش متقابل داشته باشد. به سخن ديگر، جامعه و تکنولوژى يا نوآورى بازتاب‌هاى يکديگر هستند که در همهٔ عناصر تشکيل‌دهندهٔ جامعه متأثر خواهند گذاشت.

بررسى موضوع توسعه و ترقى فنى و تکنولوژى سبب طبقه‌بندى مراحل مختلف تکامل آن خواهد شد، که متخصصين را در پيش‌بينى شرايط آينده زندگى انسان توانا مى‌سازد.

در اين‌باره عده‌اى مدعى شده‌اند که حرکت تکاملى تکنولوژى انسان مستقل از هدف‌هاى اقتصادى خواهد بود و بيشتر به سمت بهسازى جامعه خواهد رفت از جمله رالف دهرندروف گفته است:

'موج صنعتى جديد مبنى بر تغيير موضوع تکنولوژى خواهد بود که نقش موضوعى آن به معنى نفى رشد نيست بلکه چيزى است که بهسازى جامعه خوانده مى‌شود، به عبارت ديگر پيشرفت کيفى است نه کمى' .