|
|
|
|
|
| نگرش سيستمى در چند دهه پايانى قرن بيستم به‌عنوان نظريه‌اى علمى در زمينه‌هاى مختلف علوم (به‌ويژه علوم اجتماعى و انساني) تأثيرات شگرف و گسترده‌اى بر جاى نهاده است. اين ديدگاه در بررسى ويژگى‌هاى سازمان‌ها و مقوله مديريت و پيدايش نظريه‌هاى نوين نتايج ارزنده‌اى در پى داشته است.
|
|
| نگرش سيستمى به مثابه ديدگاهى کل‌گرا، سازمان را ترکيبى از عناصر فني، انسانى و بيولوژيکى که يک کل را به‌وجود آورده‌اند، تلقى مى‌کند. در قالب اين نگرش هر يک از اجزاء و عناصر متشکله سازمان در ارتباط با وظيفه و نقش خود در کليت سازمان مورد ارزيابى قرار مى‌گيرند.
|
|
| نظريهپردازان کلاسيک مديريت، سازمان را يک سيستم بسته مى‌پنداشتند لذا با آن به‌صورتى که مکانيکى و صرفاً موجوديتى مادي-اقتصادى برخورد مى‌نمودند. با ترقى علمى و گسترش دامنه شناخت و معرفت انسان، و به‌تدريج نظرات ذهني، تخيلى و نهايتاً غيراصولى درخصوص سازمان‌ها مردود شناخته مى‌شوند.
|
|
| امروز، سازمان يک سيستم باز هدفمند محسوب مى‌شود و مديريت بايد با نگرشى جامع به اجزاء آن و بررسى همه جانبه ساختار و جايگاه هر يک از عناصر، عملکرد نهائى سازمان را مورد بررسى و تجزيه و تحليل قرار داده و اتخاذ تصميم نمايد.
|
|
| از ديدگاه سيستمي، هر سازمان اجتماعى با ترکيب و امتزاجى از عناصر مادى و انسانى است که داراى دو زير سيستم ذيل مى‌باشد:
|
|
| - زير سيستم اجتماعي-انسانى:
|
| زيرسيستم اجتماعي-انسانى سازمان را نيروى انسانى تشکيل مى‌دهد. اين زيرسيستم به‌عنوان اصلى‌ترين و عمده‌ترين زيرسيستم‌هاى سازمان محسوب مى‌گردد. مهم‌ترين خصوصيات اين زيرسيستم به مثابه عنصرى متعقل و خردورز، مجموعه‌اى از باورها، اعتقادات، ارزش‌ها، آرمان‌ها، احساسات و عواطف و اهداف است که وجه تمايز عمده و اساسى سازمان‌ها محسوب مى‌شود.
|
|
| زيرسيستم اجتماعي-انسانى سازمان‌ها، پيچيده‌ترين و بغرنج‌ترين عناصر به حساب مى‌آيد. از اين‌رو طراحي، سازماندهى و برنامه‌ريزى آن از اهميتى استراتژيک برخوردار مى‌باشد.
|
|
| - زيرسيستم فني-مادى:
|
| زيرسيستم فني-مادى سازمان‌ها (کليه تجهيزات فني، ماشين‌آلات، عناصر فيزيکي، مواد و انرژي) را دربر مى‌گيرد که به سطح تکامل علمى و تکنولوژيکى سازمان‌ها (در سطح ملي) ارتباط دارد.
|
|
| مديريت نوين و برخى خصوصيات سيستم‌هاى اجتماعى
|
|
| بدون ترديد مديريت نوين سازمان‌ها در آغاز قرن ۲۱ ميلادى براى رهبرى و هدايت سازمان‌هاى مختلف نياز به دانش گسترده و شناخت کامل و دقيقى از خصوصيات اين نوع سيستم‌هاى اجتماعى دارد.
|
|
| برخى از اين اصول و خصوصيات به شرح ذيل بيان مى‌گردد:
|
|
| ۱. زيرسيستم اجتماعي-انسانى سازمان‌ها به‌دليل خصوصيات منحصر به فرد خود (از قبيل قدرت تعقل، فراگيرى و آموزش، ابداع، نوآورى و...) پيوسته سيستم‌هاى اجتماعى را در حال تحول قرار داده و قدرت سازگارى آنها را فزونى مى‌بخشد.
|
|
| ۲. محيط‌هاى برونى سازمان‌ها به‌طور مستمر و مداوم، سيستم‌هاى اجتماعى را تحت تأثير همه‌جانبه قرار مى‌دهند لذا قدرت شناخت مديريت نوين از کميت و کيفيت عوامل محيطى در اتخاذ سياست‌هاى اصولى نقش عمده دارد.
|
|
| ۳. اصل هم‌پايانى:
|
| سيستم‌هاى اجتماعى براساس اصل هم‌پايانى مى‌توانند براى رسيدن به اهداف خود از مسيرهاى متفاوت و راه‌هاى مختلفى استفاده نمايند. به‌عبارت ديگر گرچه اهداف سيستم‌هاى اجتماعى ممکن است کم و بيش مشابه به هم بوده و مراحل يکسانى را مورد نظر داشته باشند. ليکن راه‌هاى دست‌يابى به آن اهداف (با توجه به شرايط خاص هر سيستم اجتماعى و عوامل محيطى آن) مى‌تواند گوناگون باشد.
|
|
| توضيح مهم:
|
| در رابطه با خصلت هم‌پايانى سيستم‌هاى اجتماعى به اين نکته اساسى و مهم مى‌توان اشاره کرد که برخلاف آراء نظريهپردازان غربي، مراحل صنعتى شدن براى کشورهاى در حال توسعه مى‌تواند متفاوت از مسيرى باشد که جوامع صنعتى امروز طى نموده‌اند. تجارب برخى کشورها (مانند چين، هند و ژاپن) گواه اين امر است که کشورهاى در حال توسعه (از جلمه کشورمان ايران) مى‌توانند از راه‌ها و مسيرهاى ديگرى (غير از مسيرهاى طى شده جوامع غربى با نتايج نامطلوب اجتماعى و فرهنگي) به مرحله صنعتى و توسعه‌يافتگى دست يابند.
|
|
| ۴. خصلت ترکيبى:
|
| اگر مديريت نوين، هماهنگى و سازگارى مطلوبى در زيرسيستم‌ها به‌وجود بياورد، نتيجه حاصله از ترکيب و تلفيق آنها، از جمع جبرى توانائى‌ها و قابليت‌هاى (عناصر متشکله سيستم‌هاى اجتماعي) بيشتر خواهد بود. اين خصلت در به‌کارگيرى روش‌هاى نوين مديريت (مانند مديريت مشارکتي، گروه‌هاى بهبود کيفيت کار) در سازمان‌ها تأثير مطلوبى داشته است.
|
|
| مديريت اقتضائى:
|
| کاربرد ديگر اصل هم‌پايانى در امر مديريت سيستم‌هاى اجتماعي، پيدايش نظريه 'مديريت اقتضائي' است. براساس اين ديدگاه ارائه يک حکم واحد و يگانه در خصوص مسائل و تنگناهاى همه سازمان‌ها امرى غيراصولى و غيرمنطقى است. تبيين نظريه اقتضاء (که در عين حال براساس نگرش سيستمى استوار مى‌باشد) بر پايه تفاوت‌‌هاى زيرسيستم‌هاى (هر سيستم اجتماعي) و براساس وجود اختلاف عوامل گوناگون محيطى سيستم‌هاى پايه‌گذارى شده است.
|
|
| در شرايط پيچيده و بغرنج پديده‌هاى اقتصادي، اجتماعي، سياسى و فرهنگى و جوامع امروز بشرى (به‌ويژه در آغاز قرن ۲۱ ميلادي) و تغييرات و تحولات مستمر و گسترده‌اى که در عرصه‌هاى مختلف فعاليت‌هاى سازمان‌ها (هر لحظه اتفاق مى‌افتد) نظير ابداعات و اختراعات گوناگون، رقابت فشرده سازمان‌ها در ارائه کالاها و خدمات و... مديريت اقتضائى از کاربرد وسيع‌تر و دقيق‌ترى براى اداره سازمان‌ها برخوردار شده است.
|
