عوامل مؤثر در بزهکاری

ويژگى‌هاى شخصيتى مؤثر در بزهکارى نوجوانان

قبل از اينکه به ذکر ويژگى‌هاى شخصيتى نوجوانان بزهکار بپردازيم، لازم است مختصرى در مورد اجزاء مختلف شخصيت توضيح دهيم. به عقيدهٔ روانکاوان مهم‌ترين عناصر سازندهٔ شخصيت عبارتند از:

- 'نهاد' شامل تمام کشمکش‌ها، انگيزه‌ها و غرايز است، اين غرايز در کودک، هنگام تولد به‌صورت مادرزادى وجود دارد و او آنها را با خود به دنيا مى‌آورد. پس کودک در هنگام تولد فقط داراى نهاد است. انگيزه‌هاى نهاد بر اصل لذّت استوار مى‌باشند.

- 'خود' بخش ديگرى از شخصيت انسان مى‌باشد که نقش واسطه‌اى عاقل را دارد که از يک طرف ميان نهاد و واقعيت‌ها و از طرف ديگر بين نهاد و فراخود (وجدان اخلاقي) ميانجيگرى مى‌کند. 'خود' واقعيت‌هاى بيرونى موجود را ارزيابى مى‌کند و با شناخت جنبه‌هاى مفيد آن، براى ارضاء تمايلات نهاد طرح‌ريزى و آزمايش مى‌کند. همچنين لازم به تذکر است که 'خود' تمايلات نهاد را طورى تغيير مى‌دهد که قابل تطبيق با ارزش‌هاى اجتماعى شود و با ملاک‌هاى و معيارهاى وجدان اخلاقى هماهنگ شده باشد و در نتيجه قابليت ارضاء داشته باشد. مثلاً در ماه مبارک رمضان فرد روزه‌دار، تمايل به خوردن را که انگيزه‌اى است نشأت گرفته از نهاد، با توسل به معيارهاى اخلاقي-مذهبى (فراخود) مهار کرده و از خوردن غذا امتناع نموده و به ارضاء انگيزه‌هاى معنوى خود تحقق مى‌بخشد.

- 'فراخود' بخش ديگرى از شخصيت انسان است. فراخود در حقيقت پليس باطنى هر فرد مى‌باشد. تمام بکن و نکن‌ها، امر و نهى‌ها، اخلاقيات، معنويات، ارزش‌هاى منع‌کننده و غيره در فراخود قرار دارند. هر فردي، از فراخود دستور مى‌پذيرد که انجام چه اعمالى 'گناه' محسوب مى‌شود و نبايد انجام داد و انجام چه نوع اعمالى صحيح است و بايد انجام داد.

افراد بزهکار داراى فراخودى بسيار ضعيف هستند. آنها بيشتر نهاد خود مى‌باشند و از هر آنچه که لذت ببرند و به انجام آن مبادرت مى‌روزند بدون اينکه در نظر داشته باشند که آيا عمل موردنظر درست است يا غلط. آنها از لحاظ عاطفى افراد بسيار سردى هستند و فقط منفعت شخصى را در نظر گرفته و خود آنها را دوست دارند و افراد ديگر براى آنها اهميتى ندارند. اگر هم به کسى علاقه‌اى نشان دهند، آن شخص يا براى آنها نفعى را در بردارد و در غير اين صورت آن عشق و علاقه موقّتى و مقطعى مى‌باشد. به‌علت ضعف فراخود، انجام اعمال بزهکارانه در او، ايجاد ناراحتى نمى‌کند و از عمل خود پشيمان نمى‌شود.

مهم‌ترين ويژگى‌هاى شخصيتى نوجوانان بزهکار عبارتند از:

- بى‌قرارى:

بى‌قرارى باعث مى‌شود که نوجوان قدرت تشخيص خوب از بد را نداشته، قادر به تمرکز فکرى نباشد. زود خسته مى‌شود و به هيچ‌وجه پايبند اخلاقيّات نيست. يعنى داراى فراخود ضعيفى است. نمى‌تواند خود را در يک حالت ثابت نگه دارد (مثلاً فردى که به دليل نداشتن فراخودى قوى دست به دزدى زده، به طريق بيمارگونه تنش و اضطراب‌هاى خود را کاهش مى‌دهد).

- کژخوئى:

بدخلقى و نوعى تمايل به فساد و بدى در اين افراد ديده مى‌شود. شرارت، حسد، کينه و انجام اعمال ضد اجتماعى از ويژگى‌هاى آنها است. يعنى تمايلات 'نهاد' در فرد قوى گشته، فراخود او ضعيف مى‌شود.

- بدبينى:

افرادى هستند بدبين، خودپرست، خودخواه و متنفر از اجتماع. هميشه فکر مى‌کنند که کسى مى‌خواهد به آنها آزار برساند و يا اينکه مورد ظلم و ستم و تبعيض قرار گرفته‌اند براى انتقام‌جوئى دست به بزهکارى و اعمال خطرناک مى‌زنند مثلاً چيزهائى را مى‌شکنند، ديگران را کتک زده، دشنام مى‌دهند. در اينها نيز 'خود' ضعيف گشته و 'نهاد' قوى شده است، فراخود نيز مى‌تواند اعمال خود را به‌خوبى انجام دهد.

علاوه بر موارد گفته شده در برخورد با افراد بزهکار به نکات ذيل بايد توجه نمود.

۱. در برخورد با نوجوانان بزهکار بايد توجه داشت که گاهى اوقات اعمال بزهکارانه ناشى از مشکلات روانى فرد مى‌باشد (مثل اعتياد يا افسردگي) که به‌منظور اصلاح رفتار فرد بايد به درمان بيمارى روانى او پرداخت.

۲. تنبيهات بدني، نوجوانان بزهکار را جرى‌تر نموده، آنها را در ارتکاب خلاف مجدد جسورتر مى‌نمايد. نوجوانان بزهکار اگر خوب هدايت شوند و بدون تنبيهات بدنى تحت درمان قرار گيرند به راه راست هدايت مى‌گردند.