فرستادن پیام‌های غیرکلامی (۲)

چنين مطالعاتى در مورد بيان چهره‌اى نشان مى‌دهد که نوعى حرکات چهره‌اى وجود دارد که مربوط به حالات احساسى فرستنده است و برخى از آنها در فرهنگ‌هاى مختلف و حتى شايد در گونه‌هاى مختلف انسانى يکسان باشد.

اما به هر حال مى‌توان گفت که ما تا حدى بر روى بيان چهره‌اى احساسات خود نظارت داريم. مردم از اينکه بيان‌هاى چهره‌اى آنان مى‌تواند احساسات آنها را منعکس کند آگاه هستند.

اين اطلاعات تأکيدکنندهٔ نظارت جنبى ما بر بيان‌هاى چهره‌اى است. بيان‌هاى چهره‌اى ممکن است هميشه نشانگر احساسات حقيقى فرد نباشد. حرکات چهره‌اى کمتر مورد منع قرار مى‌گيرد و چون آنها به‌طور طبيعى و خارج از خود آگاهى ما هستند؛ بنابراين وقتى اشخاص خود و يا ديگران را گول مى‌زنند شايد بدن بيش از چهره، درستى عمل را نشان دهد. اطلاعاتى که به‌وسيلهٔ بدن در چنين موقعيتى فراهم مى‌‌شود روزنهٔ غيرکلامى (non-verbal Lekage) ناميده مى‌شود. حرکات ساق پا و پا، سرچشمه‌هاى اصلى اين روزنهٔ غيرکلامى هستند. (Shulman,1981,p62)

اکمن و همکاران او، در تحقيقى که در زمينهٔ روزنهٔ غيرکلامى انجام دادند، حساسيت پا و ساق پا را در اين زمينه نشان دادند. آنها با يک زن تحت فشار مصاحبه کرده و بدون اينکه آن زن متوجه شود از او فيلمبردارى کردند. اين زن سعى مى‌کرد در طول مصاحبه، ظاهر خود را حفظ کند و ناراحتى خود را از اينکه او را از بيمارستان محل کارش اخراج کرده بودند نشان ندهد. در طول مصاحبه با دوربين‌هاى مخفى متعدد، از نقاط مختلف بدن مصاحبه شونده فيلمبردارى مى‌شد. پس از پايان کار اين فيلم به گروه افراد نمونهٔ آمارى نشان داده شد. از مشاهده‌گران خواسته شد پيام‌هاى غيرکلامى را که از هر يک از سه فيلم سر، سر و بدن و بدن دريافت مى‌کنند روى جدول 'صفت‌گذاري' (adjiective checklist) نمره بدهند.

بررسى نتايج نشان داد که ديدن دست چهره براى تماشاگران حاکى از آن بود که زن مورد آزمايش سعى مى‌کرده است پيام خوب بودن را بفرستد. در حالى‌که حرکات بدن که کمتر قابل دسترسس هستند، مخصوصاً حرکات پا حاکى از اين بود که او حقيقتاً ناراحت است. (Ekman,1973)

اين مثال‌ها نمونه‌هائى از روش‌هائى است که براى سنجش پيام‌هاى غيرکلامى فرستنده به‌کار مى‌رود. مطالعاتى اين‌چنين، عموماً مربوط به چگونگى شخصيت اشخاص، افکار، رفتار يا احساسات آنها است. در تحقيق مربوط به آن زن رانده شده از کار ما نمى‌دانيم چه مقدار از حرکات پاى او که آن را نمايندهٔ روزنهٔ غيرکلامى فرض کرده‌ايم، مربوط به بيانى است که از فشار کلى او ناشى مى‌شود. به‌خاطر اين مسئله است که ساير محققان از مردمى با شرايط عادى (مثلاً مردمى که تحت فشار قرار نگرفته‌اند) خواسته‌اند که عملاً احساسات آن را بروز دهند آن‌گاه نتيجهٔ رفتار غيرکلامى اين افراد را اندازه گرفته‌اند.

از اين دسته مطالعات مى‌توان به تحقيقات کراس و همکاران او اشاره کرد. اين محقق از مردم سؤال کرد که آيا رفتار يک شخص، وقتى دروغ مى‌گويد با هنگامى که راست مى‌گويد متفاوت است؟ نتيجهٔ اين تحقيقات نشان داد که اعتقاد عمومى بر اين است که انتظار مى‌رود وقتى يک شخص دروغ مى‌گويد حقيقت را به راه‌هاى مختلف آشکار کند.

پاسخ‌دهندگان بر اين باور بودند که عدم توانائى فرد دروغگو در مقابل نگاه مستقيم مخاطب و يا به‌طور ناخودآگاه، نگهداشتن دست روى دهان و اعمالى از اين قبيل که از سوى فرد دروغگو سر خواهد زد، رفتارهاى متفاوت يک شخص دروغگو است. نظر عامه بر اين است که رفتار مربوط به فريب بيش از اينکه شنيدارى باشد، ديدارى است. به‌منظور آزمايش اين اعتقاد، پژوهشگران دو دسته مصاحبهٔ شکل گرفته را ترتيب دادند. يکى از مصاحبه‌ها رودررو ديگرى با تلفن انجام مى‌شد. مصاحبه‌ها شامل تعدادى سؤال بود که به احتمال زياد فرد پاسخ‌دهنده جواب دروغ مى‌داد. در هر دو نوع مصاحبه از شخصى فريب‌دهنده فيلمبردارى مى‌شد. تجزيه و تحليل دقيق فيلم‌ها نشان داد که بين حرکات و اشارات کسانى که با تلفن مصاحبه شده‌اند با آنهائى که مصاحبه با آنها چهره به چهره انجام شده بود تفاوت وجود داشت. آنهائى که چهره به چهره مصاحبه مى‌شدند حرکات بدن و حالت‌هاى چهرهٔ آنها تحت نظارت بود. اما چنين پنهان‌کارى‌هائى در مصاحبه‌هاى تلفنى ديده نمى‌شد. در اين تحقيق، همچنين مشخص شد که بعضى از فريب‌دهنده‌ها رفتار آنها را بهتر از ديگران نظارت کردند. همچنين کشف شد که فرضيهٔ بيان شده مربوط به طرد کردن نگاه مستقيم شخص مقابل و پوشاندن صورت که از سوى عامه مطرح شده اشتباه بوده است. (Williams,1981,p63)

نتايج اين مطالعات در مجموع نشان مى‌دهد که کانال‌ها و کدهاى بسيارى وجود دارد که مى‌تواند براى فرستادن پيام‌هاى غيرکلامى به کار برده شود و به کمک اين کانال‌ها و کدهاى گوناگون، افراد مى‌توانند کانال‌هائى را که براى پاسخ در موقعيتى مى‌‌سازند تغيير دهند. انسان‌ها از تفاوت درجات نظارت آنها در رفتار غيرکلامى آگاه هستند. نتايج اين تحقيقات نشان داده است که بين افراد مختلف در عرضه و انتخاب کانال‌ها و کدها تفاوت و تنوع وجود دارد.