حساسیت‌های غذائی

متأسفانه در افرادى که از حساسيت غذائى رنج مى‌برند، تعيين مادهٔ غذائى مسئول ممکن است مشکل باشد. مادهٔ حساسيت‌زاى غذائى با گذشت زمان تغيير مى‌کند و اغلب نسبت دادن علائم به آن مشکل است و اين علائم نيز در طول زمان دگرگون مى‌شوند. تشخيص شرايط حساسيت‌زائى نيز دشوار است و حتى وقتى مادهٔ حساسيت‌زا به‌طور مناسبى مشخص شود کار زيادى براى پيشگيرى سريع از علائم نمى‌توان کرد.

حساسيت غذائى شايع است. در يک بررسى که اخيراً انجام شده است، ۵۰ درصد افرادى که از التهاب بينى حساسيتى مزمن رنج مى‌بردند داراى آزمايش مثبت از نظر حساسيت غذائى بودند و علائم آنها با مصرف غذاهاى خاص بدتر مى‌شد.

چه غذاهائى واکنش ايجاد مى‌کنند؟

هرغذائى مى‌تواند در افراد مستعد واکنش حساسيتى ايجاد کند. شايع‌ترين آنها عبارتند از: شير،ماهي، جانوران صدف‌دار، تخم‌مرغ، ميوه‌هاى مغزدار (مثل گردو)، دانه‌هاى خوراکي، شکلات، ذرت، آردگندم، گياهان بنشنى (نخودسبز، دانهٔ سويا، لوبياى ليما lima bean، بادام زميني)، و ميوه‌هاى تازه مثل هلو و مرکبات. برخى افراد هرگاه غذاى حساسيت‌زا مصرف کنند واکنش نشان مى‌دهند. سايرين تنها در فصول خاص که مقادير زيادى از خوراکى حساسيت‌زا را مصرف مى‌کنند يا هنگامى که ساير حساسيت‌ها مثل تب يونجه دستگاه ايمنى را تحريک مى‌کند، دچار مشکل مى‌شوند. برخى غذاها تنها هنگامى واکنش ايجاد مى‌کنند که با نوشابه‌هاى الکلى و يا با شکم خالى مصرف شوند (احتمالاً به اين علت که در اين شرايط با سرعت بيشترى جذب مى‌شوند). به اين ترتيب متوجه مى‌شويد که چگونه در بسيارى از افراد عوامل مؤثر در بروز اين عارضه واقعاً مبهم هستند.

متأسفانه تنوع علائم ايجادشده توسط مادهٔ غذائى حساسيت‌زا تقريباً به اندازهٔ فهرست غذاهاى حساسيت‌زا مفصل است. سردردهاى ميگرني، اگزما (نوعى التهاب سطحى روپوست که با قرمزي، خارش، برآمدگى‌ها و تاول‌هاى کوچک، و ترشح از محل ضايعه مشخص مى‌شود- م.) (سودا)، ضعف شديد، افسردگي، اسهال، درد شکمي، تپش قلب، تعريق، سرگيجه و از حال رفتن به‌شکل دوره‌اى تعدادى از اين علامت‌ها هستند. هيچ دستگاهى از بدن از تأثير اين واکنش‌هاى ايمنى در امان نيست. اگر دستگاه تنفسى هدف اصلى اين واکنش‌ها باشد علائم عبارتند از: خارش و آبريزش بيني، عطسه، گرفتگى بيني، و خارش، قرمزى و آبريزش چشم. آسم با سرفه تظاهر مى‌کند و خس‌خس سينه ممکن است بارز باشد. اگر دستگاه گوارش درگير باشد علائم عبارتند از: اسهال، تهوع يا استفراغ، دردهاى انقباضى شکم (در شيرخواران به‌صورت درد ناگهاني). در صورت درگيرى پوست خارش، کهير، خيز عروقى (آنژيوادم - دوره‌هائى از اِدِم (خيز) عودکننده و موقتى که در پوست يا مخاط ظاهر مى‌شود- م. نيز خوانده مى‌شود) ممکن است بروز کند. اگزما که يک بيمارى مزمن پوستى است عمدتاً در چين‌هاى پوستى بازوها و پاها يافت مى‌شود و ممکن است در اثر حساسيت غذائى ايجاد گردد.

واکنش‌هاى حساسيتى دو نوع است که عبارتند از فورى و تأخيري. نوع فورى که معمولاً ناگهانى و شديد است ظرف چند دقيقه بعد از خوردن مادهٔ حساسيت‌زا بروز مى‌کند. اين نوع واکنش مخصوصاً در افرادى که به خوراکى‌هائى مثل ميوه‌هاى مغزدار (مثل گردو)، تخم‌مرغ و جانوران صدف‌دار حساس هستند، ايجاد مى‌شود. واکنش آنافيلاکسى (anaphylaxis) که وخيم‌ترين واکنش‌هاى حساسيتى است از اين نوع مى‌باشد. آنافيلاکسى با شروع شديد و ناگهانى خارش، برافروختگى عمومي، کهير، ناراحتى شديد تنفسي، افت شديد جريان خون عروق (از حال رفتن، نبض ضعيف و تند)، و گاهى تشنج و حتى مرگ مشخص مى‌شود.

واکنش‌هاى تأخيرى به مواد غذائى اغلب چندين ساعت بعد از خوردن بروز مى‌کنند و خفيف‌تر هستند، ولى ممکن است به اندازهٔ واکنش‌هاى زودرس متنوع باشند. تصور مى‌شود که در اين‌گونه موارد ماده حساسيت‌زا پروتئين دست‌نخوردهٔ موجود در غذا نيست بلکه يکى از محصولات هضم غذا است که فرد به آن حساس است. شناخت صحيح اين مواد حساسيت‌زا طبيعتاً دشوار است. افراد حساس غالباً به چند ماده حساسيت دارند و علائم آنها اغلب پيچيده و مبهم است. جاى تعجب نيست که به برخى از اين افراد برچسب ابتلاء به مشکلات عصبى و يا به‌طور ساده نداشتن تحمل نسبت به بيمارى زده مى‌شود.

علت واکنش‌هاى فورى نسبت به غذا معمولاً روشن است زيرا زمان بين خوردن غذا و بروز عوارض ناراحت‌کننده کوتاه است. يافتن علت واکنش‌ەاى حساسيتى تأخيرى بسيار دشوارتر است و مستلزم انجام آزمايش پوستي، امتحانات آزمايشگاهى (مبحث تشخيص تب يونجه را ببينيد) و حذف برخى مواد از رژيم غذائى است. در روش آخر، غذائى که مشکوک به ايجاد حساسيت است به‌مدت يک يا دو هفته از رژيم غذائى حذف مى‌شود تا ببينند آيا علائم برطرف مى‌شوند يا نه. سپس آن غذا به مدت چند روز و با مقدار زياد مصرف مى‌شود تا ببينند علائم مجدد ظاهر مى‌شود. کليهٔ اين آزمايش‌ها بايد زير نظر يک متخصص بيمارى‌هاى حساسيتى انجام شود.