|
|
| در رسانه‌هاى نوشتاري، متن‌هاى گزارش، تفسير و خبر را بايد نخست حروف‌چينى کرد و سپس در صفحات جاى داد. حروف‌چينى در مطبوعات امروز بيشتر به‌صورت کامپيوترى و با استفاده از نرم‌افزارهاى ويژه صورت مى‌پذيرد، اما اين کار هميشه به اين صورت نبوده است:
|
|
| - تا حدودى دورهٔ مشروطه مطبوعات با شيوهٔ چاپ سنگى (ليتوگراف يا ليتوغراف) تدارک مى‌شدند. گو اينکه نخستين چاپخانه‌ها در کشور حروفى بودند. در چاپ سنگى خطاط و نقاش (صورت‌ساز) بايد روى سنگ (ليتو) همهٔ متن نشريه را خطاطى و نقاشى کرد. سپس سنگ را در محلول‌هاى اسيدى خاص مى‌گذاشتند تا قسمت‌هاى نقاشى و خطاطى شده، اندکى برجسته‌تر شدند. آنگاه اين صفحات را به دستگاه‌هاى مخصوصى مى‌بستند و برگ، برگ کاغذ روى اين لوح‌هاى مرکب‌زده مى‌گذاشتند، نوردى روى کاغذ مى‌غلطاندند. تا يک طرف کاغذ چاپ شود. سپس همين عمل را در پشت کاغذ نيز تکرار مى‌کردند تا چهار صفحه از نشريه آماده شود. اين سبک بسيار گران، طولانى و نامرغوب بود.
|
|
| - سپس عصر حروف سربى (بسيار ديرتر از رواج اين سبک در غرب) فرا رسيد. در ايران به سبب مقاومت بزرگان در برابر خطر حروف سربى و ترجيح خط نستعليق رايج در چاپ سنگي، حروف‌چينى سربى على‌رغم زود وارد شدن، رواج نيافت. تا آنکه به جبر زمان و لزوم سرعت دادن به کارها، ناچار حروف‌چينى سربى و حروفى رايج شد.
|
|
| در حروف‌چينى سربي، حرف‌ها، در خانه‌ها مکعبى (گارسه) به تفکيک در اختيار حروف‌چين است. وى از روى متن، حرف‌ها را يکي، يکى از خانه‌ها برمى‌دارد و در سينى مخصوصى (ورساد) کنار هم مى‌چيند. نمونه سپس غلط‌گيرى مى‌شود و حروف‌چين حرف‌هاى غلط را از ستون، بيرون مى‌کشد و حرف‌هاى درست را به جاى آنها مى‌گذارد. سپس اين ستون‌هاى غلط‌گيرى شده، در مرحلهٔ بعد صفحه‌بندى مى‌شوند و پيش از چاپ يک بار ديگر از تمام صفحه نمونه‌گيرى و غلط‌گيرى صورت مى‌گيرد.
|
|
| - در اواخر دههٔ چهل شمسى نوع ديگرى از حروف‌چينى متداول شد که به حروف‌چينى خطى (لاينوتايپ) معروف است. در اين شيوه، حروف‌چين مثل ماشين‌نويس، متن را ماشين مى‌کند. منتهى به‌جاى هر حرف (ماتريس)، دستگاه يک سطر کامل را مى‌چيند. براى غلط‌گيرى در اين شيوه، به‌جاى يک حرف، بايد يک 'سطر' را دوباره چيد. لاينوتايپ از نظر يکدستى حروف در ستون و صفحه، سرعت و شکل (قلم) حروف، در زمان خود پديدهٔ مطلوبى به‌شمار آمد.
|
|
| در نوع ديگرى از حروف‌چيني، به‌جاى حروف و کليشهٔ سربي، صفحه از جنس نايلون تهيه مى‌شود. به اين روش 'نايلوترون' مى‌گويند.
|
|
| - در سال‌هاى ۵۰ (در روزنامه‌ها) و ۶۰ (در مجله‌ها) روش تازه‌اى با استفاده از کامپيوتر متداول شد. نخست (کامپوست) و سپس حروف‌چينى کامپيوتر به کمک حروف‌چينى تيترها و متن آمد. در اين شيوه، شکل و طرح (قلم) خاصى از حروف نخست از سوى مؤسسه‌هاى نرم‌افزار طراحى مى‌شود.
|
|
| اين قلم‌ها، با کمک کامپيوتر در اندازه‌هاى مورد نياز و مختلف در اختيار مطبوعات قرار مى‌گيرد. حروف‌چينى کامپيوتري، از نظر سرعت، تميزي، قابليت شکل‌دهى و طرح‌هاى متنوع، نيز سهولت غلط‌گيرى تحول چشمگيرى در مطبوعات ايجاد کرده است.
|
|
| - روش تازه‌ترى که هنوز فراگير نشده، اما به‌سرعت در حال گسترش است، به روش 'ايميچ ستر' ، (Image Seter)، معروف است. در اين روش همهٔ کارهاى حروف‌چيني، شکل‌‌دهي، اندازه زدن، عکس و طرح، خط‌کشي، تزئين، نگاتيو کردن، تغييرات در اندازهٔ ستون‌ها (با حفظ حجم حروف‌چيني) و ديگر کارهاى حروف‌چينى و طراحى با کامپيوتر و ماشين صورت مى‌پذيرد. حتى در پايان مرحلهٔ صفحه‌آرائى مى‌توان از صفحه فيلم گرفت و بخشى از کار ليتوگرافى را به پايان برد. واضح است که چنين روشي، تا چه ميزان در آسانى و سرعت در کارهاى آماده‌سازى صفحه‌ها در مطبوعات مؤثر است.٭
|
|
| ٭ براى آگاهى از روش‌هاى چاپ و مراحل آن به کتاب 'از چاپخانه تا کتابخانه' تأليف قاسم صافي، انتشارات دانشگاه تهران. سال ۱۳۷۲. مراجعه کنيد.
|
|
|
|
| در حروف‌چينى متن‌ها، برخى ملاحظات وجود دارد. از جمله:
|
|
| - قلم حروف: در اين باره بايد بگوئيم که با همه کوشش‌ها و ارائه قلم‌هاى متعدد (به‌ويژه کامپيوتري) هنوز براى متن، قلم‌هاى متنوع و ممتازى طراحى نشده است. در تيتر قلم‌هاى معروف به ترافيک، تايم، شطرنجي، ايتاليک، هاشوري، نقطه‌چين، رواج دارند. در متن، چند قلم گوشه‌دار، گرد، ايتاليک و سياه مورد استفاده است. اما معمولاً از هر قلم اندازه‌هاى مختلف و دو نوع سياه (ضخيم‌تر، براى عبارت تأکيدى يا سوتيتر و ميان‌تيتر) و ساده وجود دارد.
|
|
| - اندازه حروف: همان‌گونه که ذکر کرديم اندازهٔ حروف در قلم‌هائى مختلف متفاوت است. واحد اندازهٔ حروف سربى 'سيسرو' و حروف کامپيوترى 'فونت' يا 'پنط' 'پونت' است.
|
|
| - پايهٔ حروف: عامل ديگر در در حروف‌چيني، فاصله ميان دو خط حروف‌چينى شده يا پايهٔ حروف است. پايهٔ حروف در نشريات، معمولاً يک‌بار انتخاب و براى هميشه رعايت مى‌شود. مگر آنکه در مطلب‌هاى خاصي، ويراستار بخواهد پايهٔ خاصى را سفارش دهد.
|
|
| در حروف‌چينى دستى (سربي) و لاينو تايپ معمولاً 'قلم‌ها' و اندازه‌هاى حروف را در صفحه‌هائى به‌صورت چاپى آماده مى‌کنند و در اختيار ويراستاران مى‌گذارند. نيز در حروف‌چينى کامپيوترى هر گروه حروف به نام نرم‌افزار برنامه و به‌عنوان نمونه حروف در اختيار قرار مى‌گيرد.
|
|
| بنابراين، ويراستار بايد کنار هر مطلب دست‌نويس، مشخصات حروف انتخاب شده را به حروف‌چينى منتقل کند. مثلاً 'فونت ۱۸ زر سياه، پايهٔ ۱۰، ۵/۸ سانت' . پس از پايان غلط‌گيري، اين مشخصات را به کامپيوتر مى‌دهند و ستون يا متن مطابق سفارش ويراستار به وى تحويل مى‌شود.
|
|
| اندازهٔ عرض ستون معمولاً با ملاحظه‌هاى ويژه تعيين مى‌شود. غير از زيبائى و ملاحظهٔ شکل ستون، گاه محتواى مطلب در انتخاب عرض ستون، تعيين‌کننده است. مثلاً وقتى در مطلب ارقام و اعداد زيادى وجود داشته باشد. عرض بيشتر ستون، در جا دادن رقم‌ها مؤثر خواهد بود. همچنين عرض ستون را با در نظر گرفتن اندازه و شکل عکس‌ها و طرح‌ها، هم تعيين مى‌کنند.
|
