انواع راهنمایی و مشاوره(۲)

راهنمايى و مشاورهٔ شغلى

راهنمايى شغلى نوع ديگرى از راهنمايى است و بدان وسيله به فرد کمک مى‌شود تا پس از شناخت استعدادها و رغبت‌ها و نيز محدوديت‌هاى خود، شغل مناسبى را برگزيند، با طى دوره‌هاى آموزشى لازم براى انجام آن آماده شود، و با موفقيت آن را ادامه دهد به‌طورى که علاوه بر تأمين نيازهاى مادي، از نظر روانى نيز ارضاء شود. براى نيل به اين اهداف، مطالعه و شناخت خصوصيات فرد و نيز آشنائى با امکانات و نيازها و ويژگى‌‌هاى مشاغل ضرورت دارد. راهنمائى شغلي، نهايتاً به انتخاب شغل مناسب توسط فرد مى‌انجامد. اشتغال که ضرورتى فردى و اجتماعى است، در تمام شؤون و جنبه‌هاى زندگى انسان اثر مى‌گذارد. از اين‌رو راهنمائى شغلي، ضرورتى اجتناب ناپذير است.

مراحل اجراى راهنمايى شغلى به ترتيب عبارت از گزينش، آموزش و اشتغال است. بدين معنى که فرد ابتدا بر اساس توانائى‌ها و امکانات - مخصوصاً با توجه به استعداد و رغبت - شغلى را انتخاب مى‌کند. انتخاب صحيح به آگاهى و اطلاعات وسيع و دقيق نياز دارد و راهنمايى شغلى چنين هدفى را برآورده مى‌سازد. استعداد، توانائى بالقوه‌اى است که فرد را براى انجام کار آماده مى‌کند. رغبت عبارت از ميل و کشش درونى فرد نسبت به چيزى است و بر اثر يادگيرى حاصل مى‌آيد. رغبت براى آغاز و تداوم کار ضرورى است. ديدن و شنيدن در ايجاد رغبت عوامل مهمى محسوب مى‌شوند و از طريق برگزارى بازديدها و برنامه معرفى مشاغل و مطالعه بروشورهاى شغلى مى‌توان آگاهى‌هاى شغلى دانش‌آموزان را افزايش داد.

پس از گزينش، مرحلهٔ آموزش - يعنى آماده سازى فرد به صورت نظرى و عملى براى اشتغال - انجام مى‌شود. مرحلهٔ آموزش در هيچ شغلى قابل حذف نيست. مدت دورهٔ آموزش با سادگى يا پيچيدگى شغل مورد نظر بستگى دارد. پس از گذراندن دورهٔ آموزش، اشتغال فرد آغاز مى‌شود. انجام راهنمايى شغلى در تمام ادوار زندگى و مقاطع تحصيلى ضرورى است و در هر دورهٔ سنى و مقطع تحصيلي، اهداف خاص و شيوه‌هاى اجرائى معينى دارد. هدف اصلى راهنمايى شغلى در دورهٔ ابتدايي، آشنا ساختن دانش‌آموزان با لزوم اشتغال در مشاغل مشروع براى ادامهٔ زندگى فرد و نيز بقاى جامعه است. در اين دوره، دانش‌آموزان بايد در عمل به ارزش وجودى تمام مشاغل مشروع در جامعه پى ببرند و بدانند که ارزش و اهميت مشاغل وابسته به خدمتى است که شاغل به جامعه ارائه مى‌دهد.

آموزش‌هاى اوليهٔ خانواده و نيز وسايل ارتباط ‌جمعى و آموزش‌هاى آموزشگاهى در ايجاد چنين عقيده‌اى در کودک و جوان بسيار مؤثر هستند. در دورهٔ راهنمايى تحصيلي، هدف راهنمايى شغلى کمک به دانش‌آموزان براى شناسائى ويژگى‌هاى مشاغل و پى بردن به خصوصيات خويش است. در اين دوره اولاً دانش‌آموزان بايد با مشاغل متعدد از طريق بازديدها، معرفى مشاغل، مطالعهٔ بروشورها، و مشاهدهٔ فيلم‌ها آشنا شوند؛ و ثانياً آزمون‌هاى فردى و گروهى به‌منظور شناخت خصوصيات آنان انجام گيرد. در دورهٔ دبيرستان، دانش‌آموزان بايد بر اساس شناختى که در دورهٔ راهنمايى تحصيلى از خود و مشاغل گوناگون به‌دست آورده‌اند، به اشتغال موقت بپردازند و قابليت‌هاى خود را در ارتباط با مشاغل متعدد در عمل بيازمايند. (براى کسب اطلاع بيشتر دربارهٔ راهنمايى شغلى به کتاب راهنمايى و مشاورهٔ شغلى و حرفه‌اى و نظريه‌هاى انتخاب شغل مراجعه کنيد.)

راهنمايى و مشاورهٔ فردى و گروهى

راهنمايى و مشاوره به دو صورت فردى يا گروهى انجام مى‌شود. در راهنمايى و مشاورهٔ فردي، يک نفر به تنهايى از طرف راهنما و مشاور مورد راهنمايى و مشاوره قرار مى‌گيرد. در حالى که در راهنمايى و مشاورهٔ گروهي، تعداد کمک گيرندگان در هر جلسه، از يک نفر بيشتر است و بنابر اين اعضاء گروه براى رسيدن به هدف يا اهداف معين و مشخصى در يک زمان در يک مکان دور هم جمع مى‌شوند و دربارهٔ موضوع مشخص بحث مى‌کنند. افراد شرکت‌کننده در جلسهٔ راهنمايى گروهي، مشکل عاطفى و روانى خاصى ندارند و صرفاً درصدد کسب اطلاعات گوناگون در زمينه‌هاى متعدد تربيتي، تحصيلي، شغلي، اجتماعي، بهداشتي، و خانوادگى هستند. راهنمايى گروهى موجب افزايش دانش و بينش اعضاء گروه در زمينه‌هاى گوناگون مى‌گردد. از اين‌رو، راهنمايى گروهى در وهلهٔ اول، نقش پيشگيرى از بروز مشکلات را دارد و استفاده از آن موجب صرفه‌جويى در وقت و هزينه مى‌شود و حداکثر بهره‌گيرى از امکانات محدود را ممکن مى‌سازد. معلم مدرسه مى‌تواند با استفاده از ابزار و وسايلى نظير فيلم، اسلايد، و بروشورهاى شغلى دانش‌آموزان را به‌طريق گروهى راهنمائى کند.

مشاورهٔ گروهى به نظر ماهلر (۱۹۶۹) (Mahler) يک تجربهٔ اجتماعى است که به وسيلهٔ آن مشکلات رشدى و نگرش‌هاى افراد گروه مورد بررسى قرار مى‌گيرد. به اعتقاد شين (۱۹۷۱) (Shin) مشاورهٔ گروهي، جريان متقابل بين چند نفر به‌منظور تبادل‌نظر در زمينهٔ مسائل و مشکلاتى است که افراد گروه در ارتباط با خود و يا در تعامل با ديگران دارند.

به‌طور کلى مى‌توان گفت مشاورهٔ گروهى يک سلسله فعاليت‌هاى سازمان يافته و تعامل بين افراد گروه است که در يک زمان و در يک مکان بخاطر حل مشکل معين و يا گفتگو دربارهٔ مسائل متعدد انجام مى‌گيرد. مشاورهٔ گروهى باعث مى‌شود فرد خود را آن‌گونه که هست بپذيرد و رابطهٔ خود را با اطرافيان بهبود بخشد. چون اعضاء مشاورهٔ گروهى - عليرغم راهنمايى گروهى - معمولاً مسأله و مشکلى دارند از اين جهت هدف مشاورهٔ گروهى در وهلهٔ اول متوجه حل مشکل است. در زمينهٔ تعداد اعضاى جلسهٔ مشاورهٔ گروهى عقيدهٔ ثابت و يکسانى وجود ندارد و به نوع مشکل، مهارت مشاور، و موقعيت مشاوره بستگى دارد. ولى به‌ نظر اولسن (۱۹۷۰) (Ohlson) معمولاً شش تا دوازده نفر کفايت مى‌کند.

مشاورهٔ گروهى در مقايسه با مشاورهٔ فردى اولاً از نظر زمان و هزينه مقرون به صرفه است: ثانياً اعضاء گروه رفتارهاى جديدى را از سايرين در گروه مى‌آموزند و به انتقاد سازنده از خود و ديگران مى‌پردازند؛ ثالثاً عکس‌العمل‌هاى اعضاء نسبت به يکديگر به مراتب بيشتر از مشاورهٔ فردى است که به نوبهٔ خود موجب کسب بينش بيشتر مى‌گردد؛ رابعآً در مشاورهٔ گروهى اعضاء در مى‌يابند که مشکل آنان منحصر به‌فرد نيست و ديگران نيز مشکلات مشابهى دارند. اين امر، از مقاومت مراجع در جريان درمان مى‌کاهد. در عين حال بايد بدانيم که برخى مشکلات حاد و شديد بسادگى در گروه قابل طرح نيستند و عده‌اى نيز از مشاورهٔ گروهى آن طورى که بايد و شايد سود نمى‌برند. به هرحال مشاورهٔ گروهى در مقايسه با مشاورهٔ فردي، محاسن و نيز محدوديت‌هائى دارد و مشاور بر اساس اطلاعاتش در زمينهٔ مشاوره، تصميم مى‌گيرد که در چه مواردى از مشاورهٔ گروهى و در چه مواردى از مشاورهٔ فردى استفاده کند. (براى کسب اطلاعات بيشتر به کتاب فنون و روش‌هاى مشاوره مراجعه کنيد.)