بازی در سنین ابتدائی

بازى‌هائى که در سال‌هاى اول دبستان و در طول دورهٔ ابتدائى ظاهر مى‌شوند بيشتر از نوع بازى‌هاى سازنده يا خلاق مى‌باشند اين‌گونه باز‌ى‌ها با واقعيت زندگى انسان ارتباط دارند و در صورتى‌که کودک در اين سال‌ها با اين قبيل بازى‌ها بيشتر انس داشته باشد علاوه بر اينکه استعدادهاى او شناخته مى‌شود در سال‌هاى بعد نيز در انتقال به دنياى کار مشکلى نخواهد داشت. در بازى‌هاى نمادين که کودک فقط در دنياى شخصى خودش زندگى مى‌کند ممکن است با قرار دادن چوب در ميان دو پاى خود نقش اسب‌سوار به خود بگيرد ولى به مرور و با گذشت زمان و با افزايش تجربه و دانش و بيرون آمدن از وضعيت خودمختارى و خودمحورى فعاليت‌هاى نمادين بايد جاى خود را به فعاليت‌هاى واقعى بدهد ولى چون در اين سنين کودک در حدى نيست که به شغل و کار مشغول بشود بايد فعاليت‌هائى باشد که هم حس کنجکاوى او ارضاء بشود و هم اينکه بر دانش و تجربهٔ دست اول خود بيفزايد در اين حالت بازى‌هاى سازنده يا خلاّق ظاهر مى‌شوند و کودک مى‌تواند با استفاده از وسايل در دسترس و موجود به ساخت وسايلى اقدام نمايد مثلاً قبلاً که جعبه را در حکم وسيلهٔ سوارى مورد استفاده قرار مى‌داد الآن با استفاده از بازى‌هاى خلاّق و سازنده وسيله‌اى مى‌سازد که بيش از جعبهٔ ساده نيازهاى او را ارضاء مى‌نمايد.

بازى‌هاى کودکان در اين دوره کم‌کم از حالت انفرادى خارج شده، حالت گروهى و اجتماعى به خود مى‌گيرد. در بازى‌هاى اين دوره کودک با قوانين و مقررات اجتماعى و زندگى در جمع آشنا مى‌شود و مى‌تواند دوست و همبازى را تحميل نمايد. دوستى‌هاى کودکان در اين سنين شکل مى‌گيرد ولى دوستى‌ها چندان پايدار نيست و لذا ممکن است در هنگام بازى بين کودکان دعوا و برخوردهائى ايجاد بشود مربى يا آموزگار در اين برخوردها بايد با نهايت دقت برخورد نموده، با نظارت مستمر خود بر بازى‌هاى آنها، از انحرافِ بازى جلوگيرى نمايد. تشکيل گروه بازى در اين سنين بايد مورد توجه اولياء کودکان باشد.

'گروه‌بازي' يک سازمان اجتماعى تعريف مى‌شود که برپايهٔ همکارى متقابل بين اعضاء بنا شده باشد. لذا رعايت اصول و مقررات يک رابطهٔ سالم و مناسب در جريان بازى لازم است. از زمانى که در روانشناسى با توجه به مطالعات 'کرت لوين - Kurt Lewin' و ساير افرادى که به روابط متقابل بين افراد اهميت دادند توجه به جمع و گروه و نقش اساسى و سازندهٔ آن در شکل‌دهى به ساخت شخصيتى افراد و يادگيرى طرح‌هاى رفتارى جديد اهميت ويژه‌اى به خود گرفت رويکردى در روانشناسى و روان‌درمانى و مشاوره قوت گرفت که در آن اين مفهوم و موضوع مورد توجه بود که 'انسان‌ها در جمع زندگى مى‌کنند، در جمع بزرگ مى‌شوند و در جمع بيمار مى‌شوند پس چرا در جمع درمان نشوند؟' به دنبال اين رويکرد و مطرح شدن آن و گسترش روزافزون علم و صنعت و افزايش مشاغل و تغييرپذيرى روزافزون زندگى بشرى و مشکلات موجدهٔ آنها که فرزندان ناخلف تمدن مى‌باشند و نيز افزايش شمار بيماران مضطرب، افسرده و ... که اقدام در جهت درمان آنها نياز به عزم همگانى دارد و وقت و سرمايهٔ بسيارى را طلب مى‌کند لذا توجه به درمان گروهى به‌عنوان يک وسيلهٔ تصحيحى با صرفه در اولويت توجه مراکز درمانى قرار گرفت و بر اين اساس گروه‌هاى مختلف درمانى و روش‌هاى مختلف اقدامات روان ياورانه شکل گرفت و هر کدام از آنها در رفع مشکلات بشرى در جاى خود اقدامات مؤثرى است تشکيل گروه‌هاى بازى نيز در اين راستا است و معلم و مربى مى‌تواند در محيط‌هاى آموزشى با تشکيل گروه‌هاى مختلف بازى با آموزش اصول و مقررات زندگى جمعى در رشد روانى - اجتماعى و جسمى کودکان اقدام نمايد. در تشکيل گروه‌هاى بازى رعايت اصول و مقرراتى لازم و ضرورى است که معلم يا مربى بايد به آنها توجه نمايد از جمله:

- هدف بازي؛ يکى از نکات مهم ديگرى که در بازى‌هاى گروهى بايد بدان توجه داشت اين است که هدف بازى بايد از قبل مشخص باشد و افراد قبلاً با يکديگر هماهنگ بشوند. اين هماهنگى هرچند که در سنين اوليه و خردسالى مشکل‌تر است ولى مربى مى‌تواند حتى در سنين قبل از دبستان هم تمرکز به موضوع واحدى را براى کودکان يادآورى نمايد. معمولاً خردسالان زير چهار سال بى‌هدف و بى‌موضوع بازى مى‌کنند ولى در چهار سالگى ديگر قادر به انتخاب موضوع و در نظر گرفتن هدف بازى مى‌باشند.

- در تشکيل بازى‌هاى جمعى بايستى خصوصياتى فردى کودکان را در نظر داشت مثلاً کودکانى هستند داراى روحيهٔ برترى‌جوئى و تسلط، و در بازى هم مى‌خواهند همين حالت تسلط خود را حفظ نمايند و در صورت بى‌حرمتى به اين ويژگى شخصى هرچه سريعتر از ادامهٔ بازى منصرف مى‌شوند. در ضمن کودکانى هستند که خجول و کم‌حرف بوده، به اصطلاح خجالتى هستند به اين قبيل کودکان هم بايد توجهى ويژه داشت چرا که تا مدتى قادر نيستند با همسالان رابطه برقرار نمايند.

- در بازى‌هاى جمعى هر يک از کودکان ممکن است خواهان ايفاء نقش اصلى بازى باشند در اين حالت مربى وظايفى دارد که بايد با احتياط برخورد نمايد مثلاً با استفاده از خود اعضاء نسبت به انتخاب نقش اول اقدام نمايد مى‌گويد هر کدام از داوطلبين توضيح بيشترى در رابطه با نقش درخواستى ارائه دهند و يا اينکه تجربه‌اى در اين مورد دارند مى‌توانند بازيگر نقش اصلى باشند هرچند که بايد شرايط سني، خانوادگي، اقتصادى و اجتماعى افراد را هم بايد در نظر داشت. و يا اينکه بايد کارى کرد که خود کودکان به اهميت ساير افراد و نقش‌ها توجه نمايند چرا که از طريق اجراء نقش‌هاى فرعى هم مى‌توان به رشد اجتماعي، عاطفى و روانى فرد اقدام نمود چيزى که در اين ميان بديهى است اين است که نقش‌ها بايد عوض شوند و هر يک از افراد خود را در نقش‌هاى جديد امتحان نمايند چرا که تکرار بازى در سال‌هاى اوليهٔ کودکى بسيار مهم و براى کودک جالب توجه است ولى در سنين بالاتر و به مرور زمان تکرار بازى براى بچه‌ها کسالت‌آور است با اين حال کودکانى که چندبار در يک نقش باقى مى‌مانند عميق‌تر به هدف چهره‌اى که ارائه مى‌کنند پى مى‌برند.

- در بازى‌هاى گروهى مربى بايد از دخالت بيشتر بپرهيزد تا خود کودکان از همان دوران اوليهٔ زندگى تمرين 'کنار آمدن با ...' يا 'توانائى از عهده برآئي' را ياد بگيرند و استقلال و فرديّت را تمرين نمايند.

- توجه به بازى‌هاى جمعى و تشکيل گروه‌هاى بازى نبايد به اندازه‌اى باشد که مانع بازى‌هاى انفرادى کودکان بشود چرا که کودکان از طريق بازى‌هاى انفرادى نيز قدرت تخيّل خود را رشد مى‌دهند و اين بازى‌ها اگر به درستى هدايت و جهت داده شوند مى‌توانند به ابتکار و سازندگى واقعى منجر شوند.

يکى از مراحل تکامل بازى‌هاى جمعى کودکان تشکيل دسته‌هاى بزرگتر مى‌باشد که از اتحاد و به‌هم پيوستن گروه‌هاى کوچکتر ايجاد مى‌شود. تشکيل اينچنين گروه‌هاى بزرگ باعث گسترش مناسبات و روابط دوستانه و صميمى بين افراد و اعضاء مى‌شود. در چنين بازى‌هائى است که کودکان روح نوع‌دوستانه و خصايل نيکو را رشد مى‌دهند و از طريق همراهى و همکارى با گروه‌هاى جديد رفتارهاى اجتماعى را مى‌آموزند و با فرهنگ‌هاى خانواده‌هاى مختلف آشنا مى‌شوند اين بازى‌هاى گروه‌هاى بزرگتر جامعه‌پذيرى فرد را تسهيل مى‌کند و در انتقال فرد به محيط‌هاى کارى تأثير مستقيم دارد. کودک با زندگى در گروه‌هاى جمعى از بسيارى از محدوديت‌هاى اجتماعى آگاه شده، خود و توانائى‌هاى خود را با ديگران مقايسه مى‌کند، به نقاط قوت و ضعف خود پى مى‌برد و در نهايت خود را براى زندگى توأم با مسئوليت و با ديگران بودن آماده مى‌سازد.

بازى‌هاى کودکان در دورهٔ ابتدائى

کودکان در دورهٔ ابتدائى چه با گروه و چه به تنهائى به بازى‌هاى گوناگونى دست مى‌زنند. چند نمونه از مراسمى که در اين دوره در اکثر مدارس مى‌تواند به‌عنوان فرصت‌هاى بازى و جنگ شادى و سرور براى دانش‌آموزان مفيد باشد عبارتند از: بازى اول مهر، بازى جشن الفبا، بازى براى دانش‌آموزان کم توجه و ناآرام.