استفاده از بازی سازندگی برای پرورش دوستی بین کودک (۲)

در گروه‌هاى يک و دو خردسالان (يک‌ساله تا سه‌ساله) کودکان به‌طور انفرادى ساختن را مى‌آموزند. مثلاً هر کودک تختخوابى مى‌سازد و سپس مربى تخت‌ها را پهلوى هم قرار داده از جمع آنها اتاق خواب ترتيب مى‌دهد. به اين ترتيب خردسالان ضرورتاً باهم آميزش مى‌کنند و اين نخستين درس سادهٔ بازى مشترک است. مربى سپس توضيح مى‌دهد: 'حالا همهٔ عروسک‌ها مى‌خوابند، و ما براى آنها لالائى مى‌خوانيم: لالالالاي، لالالالاى ... يا اينکه ساختن صندلى را مى‌آموزند. مربى سه - چهار صندلى را پهلوى هم مى‌گذارد و از آنها يک کاناپه درست مى‌کند. عروسک‌ها روى آن پهلوى هم مى‌نشينند، کمى استراحت کرده سپس به گردش مى‌روند.

به‌تدريج فعاليت کودکان مرکب و پيچيده‌تر مى‌شود. مثلاً مربى پيشنهاد مى‌کند که هر يک تا محل همسايهٔ خود راهى بسازد. در نتيجه راه مشترکى به طول سراسر ميز به‌وجود مى‌آيد. عروسک‌هاى همهٔ سازندگان در اين راه آمد و رفت خواهند کرد و ماشين‌ها از آن عبور مى‌کنند و يا هر يک تا خانه‌اى که مربى ساخته است راهى مى‌کشند. در اين خانه، عروسک‌هاى سازندگان راه، زندگى خواهند کرد. در گاراژ خانه نيز ماشين‌هائى که از اين راه مى‌گذرند، توقف خواهند کرد.

مرحلهٔ بعدى که مشکل‌تر است احداث يک بنا به‌وسيلهٔ دو کودک است. مثلاً: دو بُرج با دو پلکان، پل با دو شيب، دروازه و غيره.

براى اين کار ابتدا مربى بناى آماده شده را نشان مى‌دهد و کودکان را به ذوق مى‌آورد، سپس کار هر يک را توضيح مى‌دهد.

پس از آن مرحلهٔ باز هم پيچيده‌تر به پيش ‌مى‌آيد که آموزش ساختن يک بنا به‌طور نوبتى به‌وسيلهٔ چند کودک است: روى مکعب يک کودک، ديگرى مکعب خود را مى‌گذارد، روى آجُرکِ يکي، رفيق او آجر خودش را مى‌چيند و غيره. پس از آماده شدن ساختمان، کودکان مستقلاً يا به کمک مربى يک بازى موضوع‌دار را اجراء مى‌کنند.

به اين ترتيب در جريان بازى آموزشي، اشتراک خواسته‌ها، هماهنگي، دقت عمل در بازى و سازندگي، در کودکان پديد مى‌گردد. کودکان از فعاليت انفرادى به فعاليت جمعى مى‌رسند، يعنى نخستين جوانه‌هاى همکارى و عمل مشترک به‌وجود مى‌آيد.

کودکان در بازى‌ها، آداب معاشرت و رفتار اخلاقى را تمرين مى‌کنند: رعايت ادب و نزاکت، ابراز نيکخواهى و کمک به دوستان، ابراز دلسوزي، شريک کردن ديگران در ابزار و آلات ساختماني، مواظبت از کار ساختمانى عمومى و غيره.

آموزگار در جريان بازى نه فقط طرز عمل را ياد مى‌دهد، بلکه به تشويق و تربيت اخلاقى کودکان نيز مى‌پردازد: 'باهم کار کردن چه خوب است' ؛ 'ما دوستانه چيز مى‌سازيم' ؛ 'بارک‌الله مريم، خودش آجر به کبرى داد' ؛ 'احمد چه خوب بازى مى‌کند!' و ...

در گروه‌هاى ميان‌سال کودکستانى (چهارساله)، کودکان از لحاظ ادراک و نيروى جسمانى پيشرفت‌هائى کرده‌اند. زبان آنها نسبتاً سليس و روان، و گفتار آنها منطقى است. مى‌توانند با بزرگترها و همسالان خود آميزش کنند، فعاليت مشترک را دوست دارند و دوستى‌هاى چند نفرى برقرار مى‌کنند. کودکان چهارساله مى‌توانند با فکر و ابتکار خود چيزهائى بسازند، ولى فکر و ايدهٔ آنها هنوز استوار و محکم نيست و اکثراً به کمک آموزگار نيازمند هستند. بازى‌هاى ابتکارى داراى موضوع‌هاى ساده، جاى اساسى را در فعاليت آنان اشغال مى‌کند.

امکانات تربيت کودکان ميان‌سال کودکستانى و پرورش روح دوستى و همکارى ميان آنها نسبت به گروه‌هاى خردسالان بيشتر است. اين کودکان به سهولت تقسيم کار و هماهنگى در سازندگي، استفادهٔ مشترک از مصالح و وسايل ساختمانى و همکارى با ديگران را مى‌آموزند و قادر هستند رفتار و اعمال همسالان خود را به درستى ارزيابى کنند و نسبت به کار عمومى احساس مسئوليت کنند.

در اين گروه، کودکان کار مشترک دو نفرى در سازندگى را مى‌آموزند. بديهى است که هر يک ساختنِ به تنهائى را قبلاً آموخته است و کار دو نفرى در حقيقت کارى است تکراري، دو کودکى که ساختن چيزى را به‌عهده مى‌‌گيرند (مثلاً ساختن تختخواب براى عروسک)، ابتدا بر سر اندازهٔ آن توافق کرده سپس قطعات لازم براى ساختن را انتخاب و تقسيم کار به‌عمل مى‌آورند. در جريان ساختن نيز باهم تبادل‌نظر مى‌کنند. آموزگار برخورد کودکان را باهم زير نظر مى‌گيرد و کوشا است که آنها نسبت به يکديگر مؤدب و با نزاکت بوده و هر يک با آرامش به عقيدهٔ دوست خود گوش کند.

استفادهٔ صحيح از قطعات ويژهٔ سازندگى نيز به پرورش مناسبات دوستانهٔ ميان کودکان کمک مى‌کند. اين قطعات (مکعب، آجرک، اجزاء ماشين‌ها و غيره) در وسط ميز کار چيده شده و بيش از ميزان لازم براى کار است. کودکان فقط آنچه را در لحظهٔ معين لازم است برمى‌دارند. در انتخاب سوژهٔ بازى قبل از هر چيز خواسته‌ها و تمايلات کودکان در نظر گرفته مى‌شود. آموزگار به اتفاق کودکان اشيائى که براى بازى بايد ساخته شود و همچنين سازندگان را معين مى‌کند.

به اين ترتيب در جريان بازى‌هاى سازندگى پرورش مناسبات دوستانه ميان کودکان در گروه ميانه‌سال کودکستانى جامهٔ عمل مى‌پوشد.

در گروه کودکان بزرگتر کودکستان‌ها که گروه ارشد ناميده مى‌شود (پنج ساله) روان بودن صحبت و رشد تفکر به پديد گشتن اشکال پيچيده‌تر آميزش اين کودکان با بزرگسالان و همسالان کمک مى‌کند. کودکان در اين سن در گسترش سوژهٔ بازى از خود استقلال بروز مى‌دهند و در فعاليت‌هاى سازندگان آنها جوانه‌هاى ابتکار به چشم مى‌خورند و قادر هستند کار هدفدار انجام دهند و نتايج به‌دست آمده را به‌طور صحيح ارزيابى کنند.

آموزگار در اين گروه کارهاى پيچيده‌تر سازندگى را به اکيپ‌هاى دو نفرى مى‌سپارد و به‌تدريج اکيپ‌هاى سه - چهار نفره تشکيل مى‌دهد و ضمناً اهميت فکر کردن و طرح‌ريزى کار و بازى و نيز اهميت هماهنگى در فعاليت‌هاى مشترک و پافشارى در رفع دشوارى‌ها را براى کودکان تشريح مى‌کند.

آشنائى با کارهاى سازندگى بزرگسالان به کودکان در اجراء سازندگى‌هاى هدفدار و ساختن دسته‌جمعى کمک مى‌کند. آموزگار بدين‌منظور گردش‌هائى در محوطه‌هاى ساختمانى تشکيل مى‌دهد. در آنجا کودکان مشاهده خواهند کرد که چگونه عده‌اى مصالح ساختمانى حمل مى‌کنند و عده‌اى آنها را سرِ کار مى‌برند و عده‌اى هم مشغول کار گزاردن درب و پنجره و غيره مى‌شوند. بهتر است يکى از کارکنان همان‌جا در مورد تقسيم کار و همکارى بين کارگران با کودکان صحبت کند.