کرم‌های انتقال‌یافته توسط بندپایان

پيوک (Dracunculus mediansis)

اين کرم به اسامى گوناگون ناميده مى‌شود. در فارسى به آن رشته هم گفته مى‌شود. انگل، ويژهٔ مناطق کم‌ آب و به ‌يقين آلوده مى‌باشد. افرادى که از آب حوضچه و يا برکه‌ها استفاده مى‌کنند، گرفتار آن مى‌شوند. اين کرم از دسته نماتودها بوده، نر و ماده از هم جدا مى‌باشند. ماده بسيار بلند و باريک بين ۷۰ تا ۱۲۰ سانتى‌متر بوده، در حالى‌که نرها بسيار کوچک هستند و از ۴ سانتى‌متر بزرگتر نمى‌شوند. ماده لاروگزار است. لارو به‌ نسبت بزرگ و تا ۷۰۰ ميکرون مى‌رسد. دُمى تيز و بلند دارد و قادر است که در آب به ‌راحتى حرکت کند. سوراخ تناسلى کرم ماده نزديک شکاف دهان و در رأس بدن قرار دارد.

کرم مادهٔ بالغ در زير جلد اعضاء خارجي، به‌خصوص دست، پا و تنه مستقر مى‌شود و هنگامى که فرد آلوده با آب تماس پيدا مى‌کند لاروها از سوراخ تناسلى که در رأس بدن کرم قرار دارد به داخل آب مى‌ريزد و ضمن حرکت در آب به بدن ميزبان واسط يا ناقل که بندپائى از دستهٔ کروستاسه و جنس سيکلوپس يا ديابتوموس است، وارد مى‌شود. در اين سيکلوپس کورناتوس ميزبان واسط اين کرم است. همچنين در جنوب کشور گونه مزوسيکلوپس (Pilasa leuckarti Mesocyclops) نيز به‌عنوان ميزبان واسط گزارش شده است.

انسان وقتى آب حاوى سيکلوپس آلوده را مى‌خورد، لاروها در روده آزادشده، از جدار روده عبور مى‌کنند و در بافت‌هاى هم‌بند مستقر شده، کرم نر و ماده شکل مى‌گيرند. ماده بارورشده مهاجرت مى‌کند و به زير پوست اندام‌هائى مانند دست و پا مى‌رود. و پس از جايگزين ‌شدن لاروگذارى مى‌کند. در قسمت رأس بدن کرم، زيرجلد، پاپول تشکيل مى‌دهد يا جوش مى‌زند که مدتى بعد تبديل به دمل مى‌شود و سر کرم از آن بيرون مى‌آيد.

علائم بالينى ناشى از وجود اين کرم موقعى مشاهده مى‌شود که مراحل مهاجرت انجام‌شده، زخم ظاهر شود. زخم با سرخي، درد و خارش توأم است. پس از مدتى به‌صورت وزيکول درآمده در بسيارى از موارد به‌علت عوامل ميکروبى هوازى و بى‌هوازى باعث عفونت چرکى و آبسه مى‌شود. در بيشتر موارد عارضه در مفاصل و به‌ويژه قوزک‌پا، زانو و مچ دست ايجاد عفونت مى‌کند و باعث گانگرن و سفتى و در نهايت بى‌حرکتى و نقص عضو مى‌گردد.

- اپيدميولوژى پيوک در ايران:

اولين اطلاعات راجع به اين کرم توسط لبندبرگ در سال‌هاى ۱۹۳۶ تا ۱۹۵۰ ميلادى ارائه گرديد. مطالعه‌هاى بعدى توسط تيمى که از انستيتو انگل‌شناسى و مالارياشناسى در سال‌هاى ۱۳۳۲، ۱۳۳۳و ۱۳۴۰ هجرى شمسى تشکيل شده بود، انجام شد که آلودگى به اين کرم را در سواحل خليج‌فارس و استان فارس گزارش نمود. آلودگى از راه خوردن آب برکه يا آب‌انبارهاى بزرگ حاوى سيکلوپس ايجاد شده بود. مبارزه عليه انگل در مناطق آلوده به‌خصوص لارستان و روستاهاى آن شروع گرديد. مطالعه‌هاى انجام‌شده توسط دکتر صهبا در سال ۱۳۵۰ نشان داد باوجود آن‌که آلودگى کاهش يافته است، ولى هنوز ۱۵% تا ۱/۸% و به‌طور متوسط ۹/۲% آلودگى وجود دارد. بيشترين آلودگى بين ۲ تا ۶ سالگى است و آلودگى در زنان بيش از مردان و تعداد کرم‌ها يک تا ده عدد بوده است. مطالعه‌هاى سال‌هاى اخير توسط دکتر صهبا و همکاران او نشان مى‌دهد که آلودگى به اين کرم در منطقه به‌تقريب ريشه‌کن شده و موارد جديدى از آن ديده نشده است. دو کرمى که در کشور کنترل گرديده، ابتدا پيوک و سپس شيستوزوما هماتوبيوم است، به‌طورى که مورد جديدى از پيوک، طى سال‌هاى اخير در کشورمان به اثبات نرسيده است. براساس اين واقعيت، در سال ۱۹۹۷ قطع زنجيره انتقال و کنترل بيمارى در ايران از طرف سازمان جهانى بهداشت به‌طور رسمى اعلام گرديد.

- پيشگيرى و مبارزه:

مبارزه و پيشگيرى کارى ساده است. به ‌طورى که با جلوگيرى از مصرف آب‌هاى آلوده به سيکلوپس به‌راحتى مى‌توان از انتقال انگل جلوگيرى کرد. پژوهش‌هاى انجام‌شده در کشور نشان مى‌دهد که مبارزه شيميائى عليه ناقل بيمارى مالاريا و همچنين کُلُرزنى آب، در کنار يکديگر، در کاهش و از بين ‌بردن سيکلوپس مؤثر بوده است.