وضعیت بهره‌برداری

استفاده از اثر شفابخش چشمه‌هاى آب گرم براى درمان برخى بيمارى‌ها قدمتى چندهزار ساله دارد. اين روش در پزشکى نوين از جايگاهى بايسته برخوردار بوده و توصيه شده است. به همين دليل در سراسر جهان مناطقى که داراى چشمه‌هاى آب گرم حاوى املاح مفيد هستند. از جمله جاذبه‌هاى توريستى به‌شمار مى‌آيند. شمار کيفيت و پراکنش چشمه‌هاى آب گرم در ايران نيز به‌گونه‌اى است که طبيعت‌درمانى با استفاده از آب‌هاى گرم طبيعى را به‌عنوان يکى از مهم‌ترين منابع اکوتوريسم کشور معرفى مى‌کند. اغلب چشمه‌هاى آب گرم ايران در دامنه‌هاى رشته کوه البرز قرار دارند. با اين وجود شمار چشمه‌هاى آب گرم در ديگر نقاط کشور نيز جالب توجه است.

جزء آن برخى از انواع ديگر طبيعت‌درمانى همچون لجن‌درمانى نيز در مناطقى از کشور همچون درياچه اروميه و دامنه‌هاى قله آتشفشانى تفتان در بلوچستان رواج دارد.

يکى از معمول‌ترين شيوه‌هاى طبيعت‌درمانى در کشور ما همچنين استفاده از نقاهتگاه‌هاى ييلاقى است برخى از اين نقاهتگاه‌ها، همچون کلاردشت، شاندر من و جواهر ده در مازندران، ديلمان در گيلان، شانديز در مشهد و سردشت در خوزستان از شهرت ملى (و براى مناطقى همچون کلاردشت و جواهر ده بين‌المللي) برخوردار هستند.

اغلب نقاهتگاه‌هاى ييلاقى سالانه پذيراى هزاران مسافر هستند براى بعضى از آنها مانند کلاردشت که در ميان عوام گفته مى‌شود اکسيژن هواى آن دو برابر ديگر مناطق است به مردم اثر معجزه‌آسا قائل هستند.

قطب‌هاى اصلى

قطب‌هاى بين‌المللى

مجموعه چشمه‌هاى آب گرم سرعين با توجه به کيفيت آب‌هاى آن و نيز جغرافياى طبيعى و چشم‌اندازهاى پيرامون قطعاً مى‌تواند يکى از قطب‌هاى بين‌المللى طبيعت‌‌درمانى در جهان باشد.

در سال‌هاى اخير اثر شفابخش لجن‌هاى درياچه اروميه نيز بازتاب محدودى در نشريات پزشکى جهان داشته است. همچنين اشتهار جواهر ده موجب شده است که به‌عنوان پررونق‌ترين نقاهتگاه ييلاقى همه ساله تابستان پذيراى ده‌ها توريست عرب به‌ويژه از کشور کويت باشد. کلاردشت نيز از اين نظر توفيقاتى داشته است. آب گرم گنو در استان هرمزگان نيز با توجه به نزديکى آن به منطقه خليج فارس و در صورت معرفى بايسته مى‌تواند پذيراى علاقه‌مندان به طبيعت درمانى از شيخ‌نشين‌هاى خليج‌فارس باشد.

قطب‌هاى ملى طبيعت‌درماني

قطب‌هاى ملى طبيعت‌درمانى در ايران متعدد و پرشمار بوده و به‌طور عمده شامل چشمه‌هاى آب گرم هستند. مهم‌ترين اين قطب‌ها عبارت هستند از سرعين اردبيل، سراب، آبگرم خان واسى سو آذربايجان غربي، آبگرم محلات، گرماب قوچان، آبگرم زنجان، آبگرم‌هاى پوزه باغ و بزمان ايرانشهر، چشمه قلعه دختر هراز، آبگرم‌هاى اسک و لاريجان مازندران، آبگرم فرقان قزوين، آبگرم گراو تفرش، آبگرم گنو هرمزگان، چشمه اعلاء دماوند و آبگرم آبعلى در شمال شرق تهران.

قطب‌هاى محلى

بيش از صد چشمه آبگرم در استان‌هاى اردبيل، آذربايجان شرقى و غربي، اصفهان، کرمان، مازندران، خراسان، خوزستان، زنجان، قزوين، سمنان، سيستان و بلوچستان، مرکزي، هرمزگان و تهران در حالى ‌که اغلب فاقد حداقل امکانات رفاهى و بهداشتى هستند سالانه صدها هزار ايرانى را به خود جلب مى‌کنند. همچنانکه مى‌بينيم پراکنش آب‌هاى گرم در کشور متوازن بوده و اغلب نواحى مختلف جغرافيائى را در برمى‌گيرد.

وضعيت بهره‌بردارى

تقريباً فقط در سرعين اردبيل شرايط مطلوبى از نظر وضعيت بهره‌بردارى از چشمه‌هاى آب گرم طبيعى وجود دارد. در دو دهه اخير شمار مراکز اقامتى و رفاهى توريستى در اين منطقه گسترش مناسبى نداشته است. اما عدم معرفى بين‌المللى موجب شده است طبيعت‌درمانى در اين منطقه هم صرفاً جنبه داخلى داشته باشد. در ديگر مناطق بهره‌بردارى با وضعيتى بسيار نامطولب صورت مى‌گيرد در کنار اغلب چشمه‌هاى آب گرم کشور حتى از حداقل امکانات رفاهى خبرى نيست و نيز شيوه استفاده از اين چشمه‌ها اغلب آنچنان غير بهداشتى است که ممکن است به جاى درمان موجب ابتلاء به برخى بيمارى‌هاى پوستى شود. شرايط بد بهره‌بردارى موجب شده است به‌جزء در برخى مواد معدود اغلب مردم تمايلى به استفاده از آب‌هاى گرم طبيعى نداشته باشند.