پرورش گوسفند به روش آزاد

پرورش گوسفندان در نقاط مختلف ايران به روش‌هاى گوناگون انجام مى‌گيرد که مى‌توان به‌شرح زير مورد بررسى قرار داد:

- آزاد

- نيمه آزاد.

پرورش گوسفند به روش آزاد

از اين روش بيشتر در مناطقى استفاده مى‌کنند که داراى آب و هواى معتدل بوده و در مجاور مراتع وسيع و پربار قرار گرفته باشند. ايلات و عشاير ايران بيشتر به اين روش گوسفندان خود را پرورش مى‌دهند.

در اين روش جايگاه گله در طول سال برحسب موقعيت مرتع و تغيير درجهٔ حرارت هوا تغيير مى‌کند؛ بدين ترتيب که هميشه براى رسيدن به مراتع خوب و مناطق معتدل در حال تغيير محل هستند. گله هيچ‌گونه آغل و يا جايگاه بسته ندارد، و بيشتر در هنگام بهار و پائيز در حرکت بوده و تابستان‌ها در دامنهٔ کوه‌هاى پرمرتع و زمستان‌ها در مناطق گرمسير مستقر مى‌شوند.

برنامهٔ جفت‌گيرى و قوچ‌اندازى حدود مهرماه انجام مى‌گيرد و ميش‌ها در طول راه بارور مى‌گردند؛ اوايل اسفندماه زايش‌ها شروع مى‌شود؛ فروردين ‌ماه زايش‌ها به اتمام مى‌رسد و گله دوباره کم‌کم به‌طرف منطقه معتدله که داراى چراگاه‌هاى سبز هستند، کوچ مى‌کند.

در اين روش به‌خاطر چراى آزاد، علوفهٔ مصرفى بسيار ارزان تمام مى‌شود؛ پرورش گوسفند چنانچه از روى اصول صحيح انجام مى‌گيرد؛ از نظر اقتصادى بسيار با صرفه خواهد بود. در اين روش بازدهى گله کاملاً به اوضاع طبيعى و جغرافيائى بستگى دارد؛ بدين ترتيب در سال‌هائى که بارندگى کافى بوده و مراتع از نظر علوفهٔ غنى هستند، توليد بره گوسفندداران خوب و رضايت‌بخش است و برعکس، در سال‌هائى که خشکسالى بوده و به ‌اندازه کافى علوفه‌اى در مراتع وجود نداشته است، در اثر کم‌غذائى دام‌ها لاغر شده و در برابر بيمارى‌هاى انگلى مقاومت نکرده و تلفات زياد مى‌باشند. نکته‌اى که در اين روش از پرورش گوسفند بايد در نظر گرفت تأمين آب و نمک موردنياز حيوانات در مسير حرکت است. در اين روش هفته‌اى دوبار به گله نمک مى‌دهند و مسير طورى انتخاب مى‌شود که همواره حيوان به آب دسترسى داشته باشد.

پرورش گوسفند به روش نيمه‌آزاد

از اين روش در مناطقى استفاده مى‌شود که گوسفنددار در کنار دامدارى کم و بيش به‌کار کشاورزى مى‌پردازند و يا اينکه نزديک مزارع کشاورزى است. در اين روش قوچ‌اندازى و جفتگيرى به دو شکل انجام مى‌گيرد:

۱. گروهى که مراتع آنها دور نيست و همه شب گلهٔ گوسفند را به آغل برمى‌گردانند. اين گروه قوچ‌ها را همواره در گله رها مى‌کنند. در اين روش دامدار دائماً داراى بره است و در تمام طول سال مى‌تواند بره‌ها را پروار نموده و به فروش برساند. اين روش اگر به‌خوبى اجرا بشود مى‌توان در سال دو بره و يا حداقل هر دوسال سه مرتبه از ميش‌ها بره گرفت. عيبى که اين روش دارد در اين است که بره‌ها هم سن نيستند و در نتيجه، دامدار در تهيهٔ يک جيرهٔ متعادل براى تمام بره‌ها با مشکل مواجه مى‌شود و عمل رکوردگيرى به‌خوبى و با دقت نمى‌تواند انجام بگيرد و هم‌چنين تشخيص ميش‌هاى عقيم مشکل است. اگر تعداد ميش‌ها زياد باشد اين روش با صرفه است زيرا رد يک زمان مى‌توان تعداد زيادى بره هم‌سن براى پروار داشت.

۲. گروه ديگر داراى مراتع در دامنهٔ کوه‌ها بوده و بايد همه ساله گوسفندان را جهت چرا به آنجا ببرند. اين مدت ممکن است از اواسط بهار تا اواخر تابستان طول بکشد. اينگونه مراتع به‌علت شرايط آب و هوائى خاصى که دارند فقط يک دوره در سال داراى علوفه کافى بوده و معمولاً پس از پايان علوفهٔ مراتع، گله‌دار مجبور به مراجعه مى‌شود. در اين روش از پرورش گوسفند نيز کيفيت علوفه مراتع کاملاً تابع ميزان بارندگى است. اگر بارندگى خوب باشد، رويش گياهان مرتع بهتر خواهد بود. قوچ‌اندازى و جفتگيرى در اين شکل از گوسفنددارى‌ها معمولاً در اواخر شهريورماه تا اواسط آبان‌ماه انجام مى‌گيرد و زمان دقيق قوچ‌اندازى به تاريخ حرکت به طرف مرتع کوهستانى دارد. بدين‌ معنى که قوچ‌اندازى هنگامى صورت مى‌گيرد که دو تا سه هفته پس از آخرين زايش بتوان به‌سوى مرتع موردنظر گله را حرکت داد.

معمولاً اواخر تابستان علوفهٔ مراتع به پايان مى‌رسد و گله‌داران بايد دام‌هاى خود را به محل اصلى برگردانند؛ اين مرحله از دامدارى شايد از نظر اقتصادى مهم‌ترين دوره است زيرا اکثر دام‌ها به‌علت کمبود علف سبز سير نمى‌شوند و اجباراً از ذخيرهٔ غذائى خود استفاده نموده و کم‌کم لاغر مى‌شوند. بدين جهت بره‌هائى را که به‌منظور پرواربندى نگهدارى نموده‌اند بايد بلافاصله به محل پرواربندى ببرند. البته بهتر است که براى جلوگيرى از لاغر و ضعيف شدن گوسفندان نقل و انتقال با ماشين انجام بگيرد.

نقطه قابل توجه ديگر در اين روش اين است که ميش‌هاى داشتى را نبايد بيش از معمول در مرتع نگهداشت. بديهى است زمان معمول وقتى است که علوفهٔ مرتع جوابگوى احتياجات نگهدارى گوسفندان نباشد.

مسئلهٔ ديگرى که در اين روش بايد در نظر گرفته شود بارندگى اواخر تابستان است که موجب رويش سريع علوفه مراتع مى‌گردد. اگرچه تغذيهٔ اين‌گونه علوفه‌ها بسيار مطلوب مى‌باشد ولى اغلب به‌علت عدم واکسيناسيون گله عليه آنتروتوکسيمى تعداد زيادى از گوسفندان به‌طور ناگهانى تلف مى‌گردند که اصطلاحاً به اين نوع مرگ و مير علفى شدن گوسفندان مى‌گويند. البته، با واکسيناسيون عليه بيمارى آنتروتوکسيمى در اواخر مرداد ماه مى‌توان از بروز اين حادثه جلوگيرى کرد.