ایلات خمسه

در منطقه فارس علاوه بر ايل بزرگ قشقائى ايلات ديگرى هستند که به‌نام ايلات خمسه معروف هستند اين ايلات به‌وسيله حکومت قاجار براى مقابله با ايل قشقائى تأسيس شده است. ناصرالدين شاه که از قدرت ايل قشقائى وحشت داشت براى خنثى‌کردن قدرت آن دستور داد ايلات مختلف قشقائى که به‌صورت پراکنده به‌سر مى‌برند با هم اتحاديه‌اى تشکيل دهند. بدين‌ترتيب ۵ ايل عبارت است از: ايل‌هاى ترک‌زبان 'اينانلو' 'بهارلو' 'ونفر' ايل عرب زبان 'عرب' و ايل 'باصري' که به زبان فارسى سخن مى‌گويند.

اينها اتحاديه‌اى به‌نام ايلات خمسه تشکيل دادند که از حکومت مرکزى تقويت مى‌شدند و در مواقع لزوم از نيروى آنان استفاده مى‌شد. تشکيل ايلات خمسه به‌تدريج موجب ضعيف و تجزيه ايل قشقائى گرديد که به‌تدريج گروه‌هاى زيادى از آنها جدا شدند و به ايلات ديگرى پيوستند، بعدها ايلات خمسه هم آن انسجام و همبستگى سياسى و اجتماعى خود را از دست داده است. از ميان ايلات خمسه ايل باصرى به‌وسيله فردريک بارث F.BARTH دانشمند انسان‌شناس نروژى در سال ۱۹۵۷ مورد بررسى قرار گرفته است.(فردريک بارث (ايل باصري) کاظم وديعي، مؤسسه مطالعه و تحقيقات اجتماعى ۱۳۴۳).

ایل باصری

ایل باصری در استپ‌ها و کوهستان‌های خشک جنوب، شرق و شمال شیراز در سرزمین باریکی به‌طول تقریباً ۲۰۰ میل و عرض ۲۵ تا ۵۰ میل در امتداد یک خط مستقیم شمالی جنوبی در دامنه‌های کوهستانی کوه 'بل' به‌طرف تپه‌های ساحلی مغرب لار در رفت و آمد هستند. جمعیت این ایل برابر ۳۰۰۰ چادر یا ۱۶،۰۰۰ نفر برآورد شده است. ایل باصری به زبان فارسی با لهجه‌ای شبیه به لهجه محلی شیراز صحبت می‌کنند. بعضی به گویش ترکی هم صحبت می‌کنند پاره‌ای به گویش لری و عربی آشنائی دارند. زندگی ایل باصری بر اساس اقصادی شبانی قرار دارد که به مراتع وسیع نیاز دارد. در سرزمین باریکه‌ای که ایل باصری در اختیار دارد به‌علت تنوع آب و هوا و مناطق مختلف مراتع به‌تدریج فراهم می‌آید. وقتی که کوهستان‌های شمالی پوشیده از برف است، در جنوب چراگاه‌های وسیع وجود دارد. تابستان‌ها در مناطق کوهستانی مراتع سبز و پربار می‌شود ولی دوام زیادی ندارد و به‌زودی خشک می‌شود، به‌همین جهت دام‌ها می‌توانند از کاه و بوته‌های باقیمانده استفاده کنند. پائیز فصلی است کم‌علف و باصری‌ها برای تغذیه دام‌ها از مزارع اطراف به‌صورت علف‌چر استفاده می‌کنند. نگهداری گوسفند و بز مشغله اصلی آنها است و منابع مهم درآمد آنها را تشکیل می‌دهد از الاق و شتر برای حمل و نقل استفاده می‌کنند.

تا حدود ۵۰ سال پیش باصری‌ها کار زراعت را زشت می‌دانستند و اشتغال به زراعت برخلاف هنجار جامعه محسوب می‌شود که کسی که به این‌کار دست می‌زد مورد تحقیر و سرزنش جامعه قرار می‌گرفت. کوچ‌نشینان از اشتغال به زراعت خودداری می‌کردند، با وجود این برخی از خانواده‌ها که مقداری زمین فراهم کرده بودند برای کشت و زرع به دهقانان واگذار می‌کردند و حق‌الارض می‌گرفتند. اما بعدها خود به زراعت پرداختند. اکنون باصری‌ها بخشی از نیاز خودبه‌خود محصولات زراعتی را از طریق تولیدات خود تأمین می‌کنند. از نظر باصری‌ها تیره همان طایفه است و در میان آنها اصطلاح طایفه وجود ندارد. ایل باصری ۱۲ تیره است هر تیره از چند اولاد تشکیل می‌شود. اولاد در واقع همان گروه یا شبکه خویشاوندی است که از چند خانواده ترکیب می‌شود که هرکدام در یک چادر به‌سر می‌برند. باصری‌ها مسلمان و پیرو مذهب شیعه اثنی عشری هستند.