انواع دما سنج

گرماى هوا در بخش‌هاى گوناگون روز متفاوت است و در فصل‌هاى مختلف هم تغيير مى‌کند. عوامل مؤثر بر گرماى هوا عبارتند از: ارتفاعِ محل، ارتفاع از سطح دريا، جهت باد و نزديکى با دريا. گرماى سطح زمين همواره بيشتر از گرماى هوا است.

- اندازه‌گيرى گرماى هوا:

دستگاه‌هائى که براى اندازه‌گيرى گرماى هوا به‌کار مى‌روند دماسنج (Thermometer) نام دارند و دماسنج‌هاى جيوه‌اى از همه بيشتر به‌کار گرفته مى‌شوند، چون جيوه در گرماى زياد به‌جوش مى‌آيد و قابليت اتساع منظم دارد و سطح آن را هم به آسانى مى‌توان ديد. ترمومترهاى الکلى هم به‌کار مى‌روند، الکل اين مزيت را دارد که حتى در کمترين سرماى شناخته شده هم منجمد نمى‌شود. شرايط اساسى به هنگام به‌کارگيرى دماسنج‌ها از اين قرار است:

الف- بايد هوا به آسانى به حباب دماسنج برسد

ب- بايد دماسنج در برابر گرماى تابشى حفاظت شود

با قرار دادن دماسنج در محفظهٔ ويژه‌اى به‌نام تورى استيونس اين دو شرط برآورده مى‌شود.

انواع دما سنج

۱. دماسنج حبابى خشک

نوعى دماسنج معمولى براى اندازه‌گيرى گرماى هوا است. براى آنکه قرائت درجهٔ گرما دقيق‌تر باشد آن را در محفظهٔ استيونس در ارتفاع ۱۲۰ تا ۱۸۰ سانتى‌مترى زمين قرار مى‌دهند. تورى دور آن در برابر تابش گرما و نور مستقيم آفتاب آن را محافظت مى‌کند.

۲. دماسنج حبابى مرطوب

اين هم دقيقاً مانند همان دماسنج قبلى است جز آن که حباب آن با يک تکه پارچهٔ موسلين توسط فتيله‌اى از يک بطرى آب نمناک مى‌شود. تبخير آب پارچهٔ موسلين گرماى جيوه را پائين مى‌آورد. از اين‌رو دماسنج حبابى مرطوب درجهٔ کمترى از دماسنج حبابى خشک نشان مى‌‌دهد و هرچه هوا خشک‌تر باشد عدد درجهٔ آن کمتر است.

اگر هر دو نوع دماسنج يک درجه را نشان دهند نشان آن است که هوا کاملاً از بخار آب اشباع شده است و اين حالت نادر است.

۳. دماسنج درجهٔ بيشترين (حداکثر)

اين دماسنج نوعى دماسنج جيوه‌اى است ولى طورى طراحى شده که تنگى بسيار ظريفى بين حباب دماسنج و گردن آن وجود دارد. هرگاه درجهٔ گرما افزايش يابد جيوه متسع مى‌شود ولى هنگامى که گرما دوباره کم شود جيوه نمى‌تواند به‌سوى حباب دماسنج باز شود و بخش پايانى جيوه در قسمت دور از حباب بيشترين درجهٔ گرماى رسيده به دماسنج را نشان مى‌‌دهد. با تکان دادن شديد دماسنج جيوه را دوباره به‌سوى حباب باز مى‌گردانند.

۴. دماسنج درجهٔ کمترين (حداقل)

مايع درون حباب دماسنج کم‌ترين الکل است که در آن يک نشان‌گر دَمبل‌شکل (اسباب ورزشى است) شناور است. هرگاه درجهٔ گرما کم شود الکل نشانگر را به‌سوى انتهاء حباب مى‌راند و چون گرما دوباره افزايش يابد الکل متسع مى‌شود و نشانگر را جا مى‌گذارد.

۵. دماسنج کروي

دماسنج کروى براى اندازه‌گيرى مستقيم ميانگين گرماى تابشى محيط اطراف به‌کار مى‌رود. و شامل يک کرهٔ مسى توخالى به قطر پانزده سانتى‌متر است که بيرون آن پوشيده از يک رنگ سياه مات (براى جذب گرماى تابشى محيط اطراف) است و يک نوع دماسنج جيوه‌اى از وسط کره به درون حباب آن جايگذارى شده است. درجهٔ گرمائى که دماسنج کروى ثبت مى‌کند از درجه‌اى که دماسنج‌هاى معمولى ثبت مى‌کنند بيشتر است زيرا در دماسنج کروى هم از گرماى هوا و هم از گرماى تابشى محيط اطراف متأثر مى‌شود. تفاوت بين اين دو ثبت مقدار گرماى تابشى از محيط است. دماسنج کروى از سرعت حرکت هوا هم اثر مى‌پذيرد. دماسنج‌هاى کروى استاندارد در مدت ۱۵ تا ۲۰ دقيقه با گرماى محيط به تعادل مى‌رسند، نوعى دماسنج تغيير يافتهٔ کروى ساخته شده در مدت هشت تا ده دقيقه با محيط به تعادل گرمائى مى‌رسد (Hellon & Crockford) اين نوع از فلزى سبک با مقياس نصف اندازهٔ استاندارد ساخته شده و درون يک برهم زدن هواى درونى کار گذاشته شده که با يک بادزن برقى شش ولت کوچک کار مى‌کند.

۶. دماسنج کروى مرطوب

اين اسباب براى اندازه‌گيرى گرماى زيست محيطى ساخته شده و شامل يک دماسنج عددى با يک بخش حس و گرما است که درون يک کرهٔ مسى کاملاً پوشيده از يک پارچهٔ سياه و نمناک، قرار داد. کرهٔ نمناک با محيط پيرامون خود از راه هدايت، انتقال گرما، تبخير و تابش تبادل گرمائى مى‌کند و اين مانند همان کارى است که انسان با دم‌ زدن خود انجام مى‌دهد. با اين ترتيب تبادل گرمائى کره، مجموع توان خنک‌کنندگى محيط کار را اندازه‌گيرى مى‌کند.