پودر پر منبع خوبى از پروتئين غذائى است که مى‌توان آن را در غذاى دام و طيور و ماهى به‌کار برد پودر پر خام داراى مواد غيرقابل هضم مىباشد ولى چنانچه با حرارت و رطوبت هيدروليز شود، به‌طور رضايت‌بخش قابل هضم مى‌شود، از اين‌رو معمولاً به‌مدت ۱۸ ساعت در حرارت ۱۲۱ درجه قرار مى‌گيرد. در نتيجه پودر هيدروليز شده و قابليت هضم آن به ميزان قابل توجهى بالا مى‌رود. در دستگاه‌هاى جديد، هيدروليز پر در اتوکلاو مخصوص در حرارت ۱۴۰ درجه و به‌مدت ۳۰ دقيقه انجام مى‌گيرد. پودر پر هيدروليز شده داراى مقدار قابل توجهى پروتئين (۸۰-۸۵ درصد) و مقدارى اسيدآمينه ضرورى است.
پودر پر از نظر اسيدآمينه نوع ليزين، ضعيف است و از نظر تريپتوفان و هيستيدين نيز دچار کمبود مىباشد. مواد معدنى پودر پر در حدود ۴ درصد و ميزان فسفر آن سه برابر کلسيم است. پودر پر حاوى ۲-۳ درصد چربى بوده و ويتامين‌هاى موجود در آن به‌خصوص ويتامين‌هاى دسته B در حدود دانه غلات مىباشد.
در جيره‌هاى حاوى سويا و ذرت مى‌توان تا حدود ۵ درصد پودر پر هيدروليز شده بدون اشکال مورد استفاده قرار داد، ولى در عمل اغلب حداکثر مقدار قابل استفاده در حدود ۲-۳ درصد جيره غذائى مىباشد. جدول زير ترکيب بقاياى کشتارگاه طيور و پودر پر هيدروليز شده را به‌عنوان مقايسه نشان مى‌دهد.
جدول ترکيب پودر مازاد کشتارگاه طيور و پودر پر از نظر اسيدآمينه‌هاى ضرورى
شرح
پودر مازادکشتارگاهى طيور
پودر پر هيدروليز شده
پروتئين
۵۸/۸
۸۵/۳
رطوبت
-
۴/۹
آرژنين
۴/۰
-
سيستين
۰/۶۹
۴/۰
گليسين
۵/۹
-
هستيدين
۱/۵
-
ايزولوسيون
۲/۰
-
لوسين
۳/۷
-
ليزين
۲/۷
۱/۷
متيونين
۱/۰۰
۰/۴۲
متيونين + سيستين
۱/۶۹
۴/۴۲
فنيلآلانين
۲/۱
-
تره‌ئونين
۲/۰
-
تريپتوفان
۲/۰
-
والين
۲/۶
-
پودر شير و مواد حاصله از آن
از شير و مازاد کارخانجات لبنيات‌سازى از قبيل شير چربى گرفته (پس‌چرخ)، شيرخشک، دوغ حاصل از کره‌گيرى و لاکتوسرم يا آب پنير و سرانجام کشک در جيره غذائى ماهى و طيور استفاده مى‌شود. در ايران با توجه به مصرف اين مواد در تغذيه انسان و نيز کمبود شير و فرآورده‌هاى آن ترجيح داده مى‌شود که تمام فرآورده‌هاى کارخانجات لبنيات‌سازى و مازاد آنها به مصرف تغذيه انسان برسد ولى چون در جيره‌هاى عادى امکان استفاده آن ممکن است در ايران در آينده نزديک وجود داشته باشد.
پودر لاکتوسرم يا آب پنير
لاکتوسرم مازاد صنعت پنيرسازى است که به‌صورت پودر تهيه مى‌گردد. آب پنير در حقيقت همان شير بى‌چربى است با اين تفاوت که کازئين يا ماده ازته اصلى آن گرفته شده است.
از نظر مواد پروتئينى پودر لاکتوسرم ضعيف است و مقدار پروئين آن در حدود ۱۳ درصد مىباشد. از نظر اسيدآمينه‌هاى نوع لوسين ۵/۱۵% و تره‌اونين ۵/۵% و ليزين ۲/۸% ولى از نظر اسيدآمينه‌اى گوگرددار و گليسين فقير مىباشد. از نظر ويتامين‌هاى محلول در آب به‌ويژه ريبوفلاوين و اسيدپانتوتنيک مناسب است.
تحقيقات اخير نشان داده شده است که تأثير پودر لاکتوسرم مشابه با تأثير مخمر‌ها مىباشد و سبب بالا رفتن قابليت هضم و جذب مى‌گردد. از اين رو مى‌توان از آن به‌عنوان يک مکمل مناسب به‌خصوص در جيره‌هائى که به‌طور عمده از مواد اوليه نباتى تشکيل شده، استفاده نمود.
پودر شير چربى گرفته (پس‌چرخ)
پودر شير پس‌چرخ معمولاً از شيرى تهيه مى‌شود که قسمت اعظم چربى آن گرفته شده باشد. مقدار چربى که در اين شيرها وجود دارد در حدود ۱/۰ تا ۵/۰ درصد است. شير پس‌چرخ داراى ۳۸ درصد مواد ازته مىباشد. درصد اسيدآمينه‌ها و نوع آن به قرار زير مىباشد:
- آرژنين ۱/۱ درصد
- ليزين ۳/۲ درصد
- لوسين ۳/۳ درصد
- والين ۳۸۱/۰ درصد
- متيونين ۹۸/۰ درصد
- هيستيدين ۸۴/۰ درصد
- فنيلآلانين ۵۸/۰ درصد
کشک
کشک از دوغ يا شير پس‌چرخ که قيمت زيادى ندارد، تهيه مى‌گردد چون اگر اين مواد تبديل به کشک نشوند، نگاهدارى آنها با مشکلات فراوان توأم خواهد شد. کشک علاوه بر داشتن مقادير معتنابهى املاح معدني، حاوى مقدار زيادى مواد پروتئينى است.
براى تهيه کشک در ايران از روش‌‌هاى سنتى و همچنين از دستگاه‌هاى مکانيکى استفاده مى‌شود. ارزش غذائى کشک طبق آزمايش‌هائى که در ايران صورت گرفته است، به قرار زير مىباشد:
- ماده خشک ۵/۹۲ درصد
- ماده ازته ۶۰ درصد
- ماده چربى ۲۳/۱۰ درصد
- مواد معدنى ۰۶/۷ درصد
- کلسيم ۴/۰ درصد
- فسفر ۵۵/۰ درصد
نوع و درصد اسيدآمينه‌هاى کشک به قرار زير است:
- آرژنين ۲ درصد
- ليزين ۹۵/۴ درصد
- متيونين ۰۲/۲ درصد
- لوسين ۸۴/۶ درصد
- فنيلآلانين ۸۵/۲ درصد
- والين ۸۵/۱ درصد
- هيستيدين ۶۳/۱ درصد
محدوديت استفاده از کشک در جيره‌هاى غذائى ميزان متغير مواد معدنى آن است (بين ب۹/۳-۱/۱۳ درصد) که بستگى به ميزان نمک يا کلرور سديم آن دارد. از اين‌رو کشک‌هائى که در بازار ايران به فروش مى‌‌رسد. برحسب مبداء و مخصوصاً روش تهيه و عرضه آن بايد استاندارد شود. (طرز تهيه کشک در نواحى مختلف ايران فرق دارد و ترکيب شيميائى آن هم تفاوت مى‌کند).
همان‌طور که در فوق اشاره شد، متأسفانه در ايران به‌علت کمبود شديد شير و فرآورده‌هاى آن، بهتر است اين مواد تماماً به مصرف انسان رسيده و از استفاده از آن در وضع فعلى در جيره‌هاى غذائى دام و طيور و ماهي، خوددارى شود و در صورت امکان تنها براى تنظيم اسيدآمينه‌ها در غذاى آماده مقادير کمى از آنها به‌کار رود.
