جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

چه و چی(۲)


چه غم ز بى‌کُلهى آسمان کلاه من است٭
آزادگان و قناعت پيشگان غم کمبود ندارند و در عين تهيدستى جهان را ملک فيروز خود مى‌دانند
٭ زمين بساط و در و دشت بارگاه من است ........................ (قاآنى)
عارف قزوينى نيز بدين‌مَثَل توسل جسته و گفته است:
براى خود کُلهى دوخت زين نمد هر کس چه غم ز بى‌کُلهى آسمان کلاه من است
چه غم ز حيلهٔ دشمن چو دوست جانب ماست
رک: دشمن چه کند چو مهربان باشد دوست
چه فايده وقتى آمدى که عباس دست نداشت!
رک: آمدى جانم به قربانت ولى حالا چرا؟
چه‌کار دارى به جو درو، نانى بخور راهى برو! (عامیانه).
رک: تو را چه کار به اين و آن، نانت را بخور خَرَت را ران
چه‌کار دارى به‌کار ديگران، نانى بخور خَرَت را بران
چه‌کار دارى که خانهٔ قلى صابون مى‌پزند (عامیانه).
رک: تو را چه‌کار به اين و آن، نانت را بخور خَرَت را بران
چه ‌کردى به مردم همان چشم دار (اديب ‌پيشاورى)
نظير:
انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس تا کس نکند رنجه به در کوفتنت مشت (ناصرخسرو)
- مکن بد اگر بد نخواهى به خويش (رودکى)
- اگر بد کنى چشم نيکى مدار که گر خار کارى سمن ندروى (ابن يمين)
چه کلاه به سر، چه سر به کلاه!
رک: چه خواجه على، چه على خواجه
چهل تا چُقُک با زاقّ و زَوقّش نيم من است! (عامیانه).
رک: صد تا چقوک با پر و بالش نيم من است
چه لذّت است ز عمر دراز نادان را (صائب)
چهل سال بدهى مردى، يک بار ندهى نامردي!
عبارتى است در بيان ناسپاسى وام‌گيرندگان و بدعهدى آنان در بازپس دادن وام
چه مادرى که از دايه مهربان‌تر نباشد
نظير: مادر را دل سوزد دايه را دامن
چه مانَد از کار پوستين؟ يک برگه و دو آستين!
رک: تمام شد کار پوستين، مانده پس و پيش و هر دو آستين!
چه مردى بوَد کر زنى کم بوَد٭
نظير: واى بر مردى که از زن کمتر است
٭ چو از راستى بگذرى خم بوَد .............................. (عنصرى)
چَهْ مَکَن بهر کسى، اول خودت دوم کسى
رک: بد مکن که بد افتى، چَهْ مَکَنْ که خود افتى
چَهْ مَکَنْ تا نيفتى اندر چاه (طوطى‌نامه)
رک: بد مکن که بد افتى، چَهْ مکن که خود افتى
چه نسبت خاک را با عالم پاک؟
رک: لاشهٔ خر را به تازى چه نسبت؟
چه نقصان کعبه را از بت‌پرستى؟ ٭
٭ مشو در خونِ چون من زيردستى ............................ (نظامى)
چيزِ کسان ز آن کسان است
نظير:
مال على واصل على
- شيرِ ميش مال برّه است
چيزى بخور، چيزى بده، چيزى بِنِهْ
رک: بنوش و بپوش و ببخش و بده
چيزى بگو که بگنجد!
رک: به گنجشک گفتند: مناز به فلانت! گفت: چيزى بگو که بگنجد
چيزى چه طلب کنى که گم کرده نِه‌اى
نظير: آنچه ننهاده‌اى بر مدار
چيزى که شد پاره وصله برنمى‌داره
نظير:
سوئى که سوراخ باشد نخست به موم و سريشم نگردد درست (نظامى)
- طشت زرّينم و پيوند نگيرم به سريش (سعدى)
چيزى که عوض دارد گله ندارد
رک: هر چه عوض دارد گله ندارد
چيزى که عيان است چه حاجت به بيان است (جامى)٭
رک: آنجا که عيان است....
٭ در عارض خود بين و همى باش خدا بين ............................... (جامى)
چيزى که نپرسند تو از پيش مگو (سعدى)
نظير:
سخن تا نپرسند لب بسته دار (فردوسى)
- تا نپرسندت مگو از هيچ باب
- تا نپرسندت همى باش گنگ (مسعود سعد سلمان)
چيزيم نيست ورنه خريدار هر ششم ٭
نظير:
به يکى گفتند: خربزه مى‌خواهى يا هندوانه؟ گفت: هر دووانه
- کيسهٔ خالى و دلى خواهان!
٭ شهرى است پر کرشمه و خوبان از شش جهت ............................ (حافظ)
چينه‌اش را اينجا مى‌خورد تخمش را جاى ديگر مى‌گذارد
    ظير:
نآهو را مانَد که در کشورى چرد و در کشور ديگر نافه نهد
    رک:
 کبوتر کاظمين است، در کاظمين دانه مى‌خورد، در دارالمعظم فضله مى‌اندازد
چينى شکسته صدا نمى‌کند (از مجمع‌المثال)


همچنین مشاهده کنید