توزیع بوته‌ها - فواصل ردیف‌ها

ما فرض را بر اين گذاشتيم که گياهان به‌طور يکنواخت در مزرعه قرار گرفته‌اند و بنابراين برگ‌هاى جامعه گياهى به‌طور يکنواخت تشعشع را دريافت مى‌کنند ولى در شرايط زراعى اين حالت وجود ندارد. در شرايط زراعى که بذرها را با يک رديف کار و معمولاً روى رديف‌هاى مجزاء مى‌کارند، هر چه رديف‌ها پهن‌تر باشند بذر بيشترى در طول يک رديف بايد بکاريم تا اينکه به يک تراکم معين برسيم.

هدف تراکم زيادتر آن است که حداکثر ممکن تشعشع خورشيد را دريافت نمائيم و فواصل کاشت مساوى بين و روى رديف‌ها امکان حداکثر دريافت تشعشع در اولين فرصت را فراهم مى‌سازد.

هرچه رديف‌ها پهن‌تر و فواصل داراى يکنواختى کمترى باشند، رقابت بين بوته‌هاى روى يک رديف زودتر اتفاق مى‌افتد. براى رسيدن به يک تراکم معين، گياهان روى رديف‌هائى که داراى فاصله بيشترى هستند، بايستى نزديک‌تر به‌هم کاشته شوند باشند. عامل عمده تعيين‌کننده فاصله بين گياهان، تراکم بوته است. همان عواملى که بر تراکم بوته اثر مى‌گذراند برفاصله مناسب رديف‌ها نيز مؤثر هستند. آن دسته از گياهان زراعى که داراى سطح برگ زيادى هست و با تراکم بوته کمترى کاشته مى‌شوند (مثل ذرت) در مقايسه با گياهان کوچکتر نظير سويا که در تراکم بوته بيشترى کشت مى‌گردند، نسبت به کاهش فاصله رديف‌ها عکس‌العمل بيشترى نشان مى‌دهند. شيبلز و وبر (۱۹۶۶) رقم سوياى هاک‌آى که داراى بوته بزرگى مى‌باشد را در فواصل رديف و تراکم بوته‌هاى متفاوتى مورد مقايسه قرار دارند. (جدول اثر پهناى رديف و تراکم بوته) نتايج آزمايشات آنها را نشان مى‌دهد. ترکيب خاصى از رشد اوليهٔ سطح برگ و دريافت حداکثر انرژى خورشيد از جمله شرايطى است که جهت کاهش ورس مناسب مى‌باشد. علاوه بر اين انتقال کارآمد ماده خشک به دانه براى به‌دست آوردن حداکثر عملکرد ضرورى مى‌باشد. آنها با کاهش فاصله رديف‌ها از ۱۰۲ به ۲۵ سانتى‌متر در تراکم رديف ۲۴۷۰۰ بوته در هکتار ۳۳% عملکرد را افزايش دادند.

جدول توزيع بوته هاـ فواصل ردیف ها

عوامل کاشتa

تعداد بوته در هر ۳۳ سانتى‌متر

L۹۵b

روز تا رسيدن به L۹۵

تعداد شاخه در هر گياه

درصد عملکرد

شاخص برداشت

تراکم (بوته در هکتار)

۶۱۷۵۰

۱

۳/۳

۶۹

۹

۱۰۸

۳۱

۱۲۳۵۰۰

۲

۳/۱

۶۱

۴

۱۲۳

۲۷

۲۴۷۰۰۰

۴

۳/۶

۵۷

۰/۵

۱۱۵

۲۷

۴۹۴۰۰۰

۸

۴

۵۲

۰/۱

۱۰۰

۲۱

فواصل رديف d (سانتى‌متر)

۲۲/۵

۱

۳/۶

۵۵

۱/۱

۱۳۳

۲۵

۲

۳/۶

۵۵

۱/۱

۱۳۳

۵۰

۴

۳/۶

۵۷

۰/۵

۱۱۵

۱۰۰

۸

۴/۲

۶۶

۰/۶

۱۰۰

منبع: شيبلز و وبر (۱۹۶۶)

a گياهان با فاصله رديف ۵۰ سانتى‌متر، LAI = L۹۵b که ۹۵% از انرژى خورشيدى را دريافت مى‌کند.

c در مقايسه با ۲۴۷۰ گياه در هر هکتار با فاصله رديف ۱۰۰ سانتى‌متر، ۲۴۷۰۰۰d گياه در هر هکتار.

اندازه گياه بر تراکم مناسب اثر مى‌گذارد. معمولاً اندازه بوته سويائى که دير کاشته شده است، کوتاه است چون اين بوته‌ها به‌علت تأثير فتوپريود، زودتر به گل مى‌روند، در اين شرايط تراکم بوته‌ها را بايستى در مقايسه با ارقام داراى بوته‌هاى بلندتر افزايش داد و عرض رديف‌ها را بايستى کم کرد تا اينکه عملکرد بالقوه حاصل شود. در شرايط محيطى نامناسب کاهش فاصله رديف‌ها در غالب گياهان زراعى علمکرد را افزايش نخواهد داد. تايلور (۱۹۸۰) اين فرضيه را مورد آزمايش قرار داد، که در شرايط کمبود آب عملکرد سوياهائى که با فاصله زياد کاشته شده‌اند معادل يا بيشتر از موقعى است که با فاصله رديف‌هاى کمتر کاشته شده‌اند. او مشاهده نمود، در سال‌هائى که آب کافى وجود داشت عملکرد سوياهائى که با فاصله کم (۲۵ سانتى‌متر) کاشته شده بودند حدود ۱۷% بيشتر از سوياهائى بود که روى رديف‌هاى با فاصله بيشتر (۱۰۰ سانتى‌متر) کاشته شده بودند. در سال‌هائى که آب به ميزان متوسط بود تفاوتى از نظر عملکرد بين فواصل ۲۵، ۵۰، ۷۵ و ۱۰۰سانتى‌متر مشاهده نشد. در سال‌هاى خشک ابتدا رديف‌هاى نزديکتر دچار کمبود شديد آب شدند. اين امر منجر به کاهش ارتفاع و LAI گرديد.

علف‌هاى هرز با گياهان زراعى از نظر عوامل محيطى رقابت مى‌کنند. بنابراين کنترل صحيح علف‌هاى هرز براى حصول به عملکرد زيادتر بسيار مهم است. کنترل علف‌هاى هرز توسط شخم در رديف‌هاى با فواصل خيلى کم مشکل است. وبر (۱۹۶۲) مشاهده کرد که عملکرد سويا در رديف‌هاى با فاصله ۵۳ تا ۷۱ سانتى‌مترى کاهش يافت، زيرا در رديف‌هاى با فواصل کم علف‌هاى هرز خوب کنترل نشده بودند. در کشت رديفى با فاصله کم بايستى تعداد گياهان زيادتر باشد تا بتوانند با علف‌هاى هرز رقابت کنند.

به‌نظر مى‌رسد کاشت گياهان در رديف‌هاى نزديکتر از جمله کارهائى باشد که منجر به افزايش عملکرد محصول براى توليدکنندگان گرديده است. در هر حال براى به‌دست آوردن عملکرد بالا با رديف‌هاى کم عرض، يک توليدکننده بايد قبلاً از ساير اثرات مديريت که منجر به افزايش عملکرد مى‌شوند، چون ارقام سازگار، کوددهي، کنترل علف‌هاى هرز و کنترل حشرات، عمليات زراعى به موقع، توزيع يکنواخت بوته‌ها در رديف و تراکم مناسب، سود جويد. هنگام تغيير الگوى کاشت و استفاده از رديف‌هاى نزدکتر توليدکننده بايد در مورد مسائلى چون نوع واريته، ميزان بذر (تراکم گياه) چگونگى مواجه شدن با مسائل ورس بالقوه گياهان و هزينه خريد و مسائل خاص براى رديف‌هاى نزديک (کاشت و برداشت) و سرمايه‌گذارى بيشترى جهت بذر و کود و کنترل کامل علف‌هاى هرز در ابتداى فصل رشد تصميم بگيرد.

متخصصان اصلاح نباتات و فيزيولوژيست‌هاى گياهان زراعى درصدد هستند ژنوتيپ‌هائى پيدا کنند که به تراکم بوته زياد و رديف‌هاى باريک سازگارى داشته باشد.