کتب و رسالات پهلوی

کتاب‌‌ها و نامه‌ها و مقالاتى است که چند صد صحيفه نيز تجاوز مى‌کند چون 'دين کرت' و 'بندهشن' و بعضى به صد صحيفه نمى‌رسد چون 'اياتکار زريران' و بعضى از چند سطر نمى‌گذرد ـ مجموع اين يادگارها با مواظبت ضبط شده است و بعضى مانند 'کاروند' و 'آئين نامک' معلوم نيست به چه سبب از ميان رفته است، و بعضى چون 'هزاردستان' و 'خوتاى نامک' و 'کليلک و دمنک' و غيره ترجمه‌ٔ آن باقى و اصل فانى شده است. ما اکنون از آنچه هنوز باقى است صورتى به ‌اختصار نقل مى‌کنيم. (براى تفصيل به کتاب فقة‌الغهٔ ايرانى قسمت جمع‌آورى ـ وست رجوع شود.)

آنچه از اوستا به زبان پهلوى ترجمه شده است:

- مجموعاً ۱۴۱،۰۰۰ کلمه :

۱. ونديداد 'پهلوى'		تقريباً		۴۸،۰۰۰ کلمه
۲. يسنا ـ 'پهلوي'		تقريبا		۳۹،۰۰۰ کلمه
۳. نيرنگستان 'پهلوى(۱)'		تقريباً		۳۲۰۰۰ کلمهٔ اوستائى و ۶۰۰ کلمه پهلوى ترجمهٔ آن و ۲۲،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى شرح و توضيح و ۱۸۰۰ کلمه اوستائى
۴. ويشتاسپ‌يشب پهلوى		تقريباً		۵۲۰۰ کلمه اوستائى
۵. وِيْسَپ رَذْ		تقريباً		۳۳۰۰ کلمه پهلوى
۶. فرهنگ اُيم اِيوَکْ		تقريبا		۲۲۵۰ کلمه پهلوى و ۱۰۰۰ کلمه اوستائى
۷. اوهرمزديشت		تقريباً		۲۰،۰۰۰ کلمه پهلوى
۸. بهرام‌يشب		تقريباً		۲۰۰۰ (ظ) کلمه پهلوى
۹. هادُخت نِسک		تقريبا		۱۵۳۰ کلمه پهلوى
۱۰. ائوگمادَائچا		تقريباً		اين کتاب مخلوطى است از ۲۹ فقره اوستائى در ۲۸۰ کلمه و ۱۴۵۰ کلمه بازند.
۱۱. چيتک اوپستاک گاسان		تقريباً		۱۱۰۰ کلمهٔ پهلوى و ۴۰۰ کلمه اوستائى
۱۲. اتهش نيايشن		تقريبا		۱۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۱۳. وُچِرْ کرت دينيک(۲) : اين کتاب مخلوطى است از تفسير پهلوى و متن ديني. متن دينى داراى ۱۷۵۰۰ کلمهٔ پهلوى ترجمه و تفسير شده است. و در 'وُچرکرت' است يکى 'دينيک وجرگرت' و ديگر 'وچرکرتِ دينيک'
۱۴. آفرينکان گاهنباز		تقريباً		۴۹۰ کلمهٔ پهلوى
۱۵. هپتان پشت		تقريباً		۷۰۰ کلمهٔ پهلوى
۱۶. سروش يشت‌هادُخت		تقريباً		۷۰۰ کلمهٔ پهلوى
۱۷. سى‌روچک بزرگ		تقريباً		۶۵۰ کلمهٔ پهلوى
۱۸. سى‌روچک کوچک		تقريباً		۵۳۰ کلمهٔ پهلوى
۱۹. خورشيد نيايشن		تقريباً		۵۰۰ کلمهٔ پهلوى
۲۰. آبان نيايشن		تقريباً		۴۵۰ کلمهٔ پهلوى
۲۱. آفرينکان دَهمان		تقريباً		۴۰۰ کلمهٔ پهلوى
۲۲. آفرينکان گاثه		تقريباً		۳۰۰ کلمهٔ پهلوى
۲۳. خورشيد يشت		تقريباً		۴۰۰ کلمهٔ پهلوى
۲۴. ماه يشب تقريباً		تقريباً		۴۰۰ کلمهٔ پهلوى
۲۵. قطعهٔ از يشت (۲۲)		تقريباً		۳۵۰ کلمهٔ پهلوى و ۶۰ کلمه اوستائى
۲۶. آفرينکان فرودکان		تقريباً		ً نام ديگرى است براى آفرينکان دهمان
۲۷. ماه نيايش				(؟)

(۱). اين کتاب مخلوطى است از اوستا و پهلوى و رسالهٔ علمى است در باب اجراء مراسم دينى زردتشتى و با 'ائيرپتستان' با هم در يک جلد چاپ شده است.

(۲). قسمت مختصرى از يک و چرکرت که شبيه به سى روزه است در صفحهٔ ۱۲۸ متون پهلوى طبع جاماسپچى مينوچهر متن و حاشيه به چاپ رسيده است.

- کتب دينى و اخلاقى و ادبى قريب ۴۴۶،۰۰۰ کلمه :

۲۸. دينِ‌کرت		تقريباً		۱۶۹،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۲۹. بُن دِهِش		تقريباً		۱۳،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۰. دادستان دينيک		تقريباً		۲۸،۶۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۱. تفسير برودنديداد پهلوى		تقريباً		۲۷،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۲. روايات پهلوى		تقريباً		۲۵۶،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۳. روايات همتاشووهشتان(۳)		تقريباً		۲۲،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۴. دينيک و چُِرکرت (رجوع کنيد به شمارهٔ ۱۳)
۳۵. منتخبات از زاتسپرم(۴)		تقريباً		۱۹،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۶. شکمند گمانيک و چار		تقريباً		۱۶،۷۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۷. شايست نى‌شايست		تقريباً		۱۳،۷۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۸. داتستان مينوک خرت		تقريباً		۱۱،۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۳۹. نامه‌هاى منوچهر (منوچهر برادر زاتسپرم است)		تقريباً		۹۰۰۰ کلمهٔ پهلوى
۴۰. ارتاى وراژنامک(۵)		تقريباً		۸۸۰۰ کلمهٔ پهلوى
۴۱. ستايش سى‌روزهٔ کوچک		تقريباً		۵۲۶۰ کلمهٔ پهلوى
۴۲.جاماسپ نامک(۶)		تقريباً		۵۰۰۰ کلمهٔ پهلوى

(۳). آقاى پورداود گويند که 'مارکوارت' اين نام را 'اميت' مى‌خواند يعنى اميد

(۴) . زاتِسْپَرَمْ دستور سيرجان کرمان (بين ۸۸۱ ـ ۹۰۰ ب‌م) وى برادر منوچهر و آن هر دو از دستوران بزرگ دورهٔ اسلامى هستند.

(۵) . اين شخص به 'ارتاى ويراف' معروف است ولى بعض محققان معاصر او را 'اَرْتاک ويراژ' خوانده‌اند از مؤبدان معروف عصر اردشير و شاپور اول است که در عالم 'سَيْر' بهشت و دوزخ را گردش کرد و احکامى اخلاقى آورد و کتاب او جزء کتاب‌هاى عمدهٔ ادبى و دينى مزديسنات و زردشت بهرام پُژْدُو در قرن هفتم يزدگردى کتاب او را به شعر فارسى ترجمه کرده است (رجوع شود به مقالهٔ ملک‌الشعراء بهار در فردوسى نامهٔ ماهنامه مهر ص ۴۹۷ ـ ۵۰۰).

(۶) . اين کتاب از خيلى قديم و شايد پيش از مغول به پارسى ترجمه شده است.