کتب ترجمه شده به عربی در عهد بنی العباس

کتب افسانه و تاريخ

بايد دانست که تاريخ قديمى‌ترين چيزى است که روايت شده و ضبط گرديده است، ولى تواريخ را در قديم به‌صورت افسانه‌ در آورده و روايت مى‌کرده‌اند يا به‌زودى بدان‌صورت بيرون مى‌‌آمده است و شکل افسانه‌ به ‌خود مى‌گرفته است و از اين حالت تا امروز نيز آثارى ضعيف هنوز باقى است و مى‌توان گفت که هنوز تاريخ خالص و حقيقى به‌وجود نيامده است ولى مقدمات آن را علم تاريخ در کار فراهم آوردن است. اگر شهرت بشر اجازه بدهد و تفنن‌هاى ادبى بگذارند. از اين‌رو غالب کتب تاريخى قديم به شکل افسانه است و حتى کتب اخلاق هم از زبان حيوانات و به‌ طريق افسانه‌ در مى‌آمده است.

ايرانيان قديم و روميان و هنديان و مصريان و چينيان و حتى ابغورها و تاتارهاى وحشى داراى افسانه‌هاى خرافى بوده‌اند ـ ولى عرب از يونان و ساير ملل جز کتب علمى و فنى چيزى نقل نکرد و از ايرانيان سواى کتب علمى کتبى از جنس افسانه و تاريخ و داستان و فرهنگ نيز نقل نمود وليکن به تواريخ و ادبيات يونانى و ساير ملل رغبتى ننمود و باعث اين امر به ‌عقيدهٔ ما شباهت سختى بود که بين اصل فکر دينى عرب و پايهٔ اخلاق و ادب اجتماعى و دينى ايران موجود بود، و پايهٔ توحيد زردشتى با بت‌پرستى يونان و هند يا تثليث مسيحى متفاوت و با توحيد اسلامى شبيه‌تر مى‌نمود و همچنين اصول عدالت و سازمان دولتى ايران از جمهورى يونان يا هرج و مرج امپراطورى روم در نظر دولت بنى‌العباس که شکل سازمان ساسانى را پذيرفته بود مطلوب‌تر جلوه کرده بود، از اين رو تمام کتب مشهور ايرانى از افسانه گرفته تا تاريخ و علوم از پهلوى به عربى ترجمه شد.

فهرست اين کتب		گزارنده
۱. هزار افسانه(۱)		نامعلوم
۲. موسفاس و فينلوس		نامعلوم
۳. ححد حسروا (؟)		نامعلوم
۴. المربين (؟)		نامعلوم
۵. خرافة و نزهة(۲)		نامعلوم
۶. روزبه يتيم		نامعلوم
۷. مسک زنانه و شاه زنان		نامعلوم
۸. نمرود شاه بابل		نامعلوم
۹. شهريز اذوپرويز (۳)		نامعلوم
۱۰. خليل و دعد (۴)		نامعلوم
۱۱. کارنامج و نوشيروان		نامعلوم
۱۲. دارا و بت زرين		نامعلوم
۱۳. بهرام و نرسى		نامعلوم
۱۴. هزار دستان		نامعلوم
۱۵. خرس و روباه (الدب و الثعلب)		نامعلوم
۱۶. رستم و اسفنديار		جبلةبن‌سالم (۵)
۱۷. بهرام شوبين		جبلةبن‌سالم
۱۸. خداينامک		عبدالله‌بن‌مقفع
۱۹. مزدک		عبدالله‌بن‌مقفع
۲۰. انوشيروان(۶)		عبدالله‌بن‌مقفع
۲۱. زادان فرّوخ در تربيت فرزند		نامعلوم
۲۲. نامهٔ مهرداد و جشنس المؤبدان‌الى بزرجمهر بن البختکان		نامعلوم
۲۳. وصاياى اردشير به شاپور		نامعلوم
۲۴. و رسالات ديگر که از صفحهٔ ۴۳۸ تا ۴۳۹ الفهرست مى‌توان يافت.

(۱) . اين شخص کاتب، هشام بوده است و محتمل اين دو کتاب از کتب عهد بنى‌اميه باشد

(۲) . الف ليلة وليله، ابن‌النديم (هزار افسان) ضبط کرده و گويد اولين کتابى که در افسانه ترجمه شد اين کتاب بود. (ص ۴۲۴)

(۳) . اين اسم عربى است و نام اصلى آن از ميان رفته است (ابن‌النديم، ۴۲۴)

(۴) . کذا: الفهرست و ظاهراً بايد شهر برابز باشد، چه در زمان خسرو چنين نامى جز شهربراز که از سرداران خسرو بود نشنيد‌ه‌ايم.

(۵) . اين شخص کاتب هشام بوده است و محتمل است اين دو کتاب از کتب عهد بنى‌اميه باشد.

(۶) . کذا ابن‌النديم ـ و ظاهراً بايد اين کتاب (التاج فى‌سيرة انوشيروان) باشد در ادب و اخلاق که بعضى مورخان منقل کرده‌اند (رجوع کنيد به: عصرالمأمون طبع قاهره ج۱ ص ۳۸۷) و اگر چنان باشد بايستى جزء کتب ادب و فرهنگ شمرده شود.