پانزده سال برآمد که به یمگانم

پانزده سال برآمد که به یمگانم		چون و از بهر چه؟ زیرا که به زندانم
به دو بندم من ازیرا که مر این جان را		عقل بسته است و به تن بسته‌ی دیوانم
چه عجب گر ندهد دیو مرا گردن؟		سروریش چه کنم؟ من نه سلیمانم
مر مرا آنها دادند که سلمان را		نیستم همچو سلیمان که چو سلمانم
همچو خورشید منور سخنم پیداست		گر به فرسوده تن از چشم تو پنهانم
نور گیرد دلت از حکمت من چون ماه		که دلت را من خورشید درفشانم
کان علم و خردو حکمت یمگان است		تا من مرد خردمند به یمگانم
گرد گر گشت تنم نیست عجب زیراک		از تن پیر در این گنبد گردانم
از ره دین که به جان است نگشته‌ستم		زانکه در زیر فلک نیست چو تن جانم
مر مرا گوئی: چون هیچ برون نائی؟		چه نکوهیم گر از دیو گریزانم؟
چونکه با گاو و خرم صحبت فرمائی		گر تو دانی که نه گوبان و نه خربانم؟
با گروهی که بخندند و بخندانند		چه کنم چون نه بخندم نه بخندانم؟
ور بر این قوم بخندم چو بیازارم		پس بر این خنده جز آزار نخندانم
از غم آنکه دی از بهر چه خندیدم		خود من امروز به دل خسته و گریانم
خنده از بی خردان خیزد، چون خندم		چون خرد سخت گرفته است گریبانم؟
نروم نیز به کام تن بی‌دانش		چون روم نیز چو از رفته پشیمانم؟
تازه رویم به مثل لاله‌ی نعمان بود		کاه پوسیده شد آن لاله‌ی نعمانم
گر به باد تو کنم خرمن خود را باد		نبود فردا جز باد در انبانم
چون نیندیشم کز بهر چرا بسته است		اندر این کالبد ساخته یزدانم؟
دی به دشت‌اندر چون گوی همی گشتم		وز جفای فلک امروز چو چوگانم
گر من آنم که چو دیباجی نو بودم		چونکه امروز چو خفسانه‌ی خلقانم؟
زین پسم باز کجا برد همی خواهد		چون برون آرد از این خانه‌ی بیرانم؟
اندر این خانه ستم کردم و خوش خوردم		چون ستوران که تو گفتی که نه انسانم
چون نترسم که چو جائی بروم دیگر		به بد خویش بیاویزم و در مانم؟
چون هم امروز نگویم که چو درمانم		به چنان جا که کند دارو و درمانم
گر به دندان ز جهان خیره درآویزم		نهلندم، ببرند از بن دندانم
خیزم اکنون که از این راز شدم آگه		گرد کردار بد از جامه بیفشانم
پیشتر زانکه از این خانه بخوانندم		نامه‌ی خویش هم امروز فرو خوانم
هرچه دانم که برهنه شود آن فردا		خیره بر خویشتن امروز چه پوشانم؟
بد من نیکی گردد چو کنم توبه		که چنین کرد ایزد وعده به فرقانم
بکنم هرچه بدانم که درو خیر است		نکنم آنچه بدانم که نمی‌دانم
حق هرکس به کم آزاری بگزارم		که مسلمانی این است و مسلمانم
نروم جز سپس پیش‌رو رحمان		گر درست است که من بنده‌ی رحمانم
حق نشناسم هرگز دو مخالف را		این‌قدر دانم ایرا که نه حیرانم
گه چنین گه نه چنین، این سخن مست است		چشم دارم که نخوانی سوی مستانم
هرکه‌م او از پس تقلید همی خواند		نتوانم سپسش رفتن، نتوانم
چند پرسی که «چگوئی تو به یاران در؟»		چون نپرسی زهمه امت یکسانم؟
گر مسلمانان یاران نبی بودند		من مسلمانم، من نیز ز یارانم
گر چو تو شیعت ایشان نبوم من نیست		بس شگفتی که نه من امت ایشانم
گر بباید گرویدن به کسی دیگر		با محمد، پس پیش آر تو برهانم
خشم یک سو فگن اینک تو و اینک من		گر سواری پس پیش آی به میدانم
پیش من سرکه منه تا نکنی در دل		که بخری به دل سرکه سپندانم
چون به حرب آئی با دشنه‌ی نرم آهن؟		مکن، ای غافل، بندیش ز سوهانم
گر تو را پشت به سلطان خراسان است		هیچ غم نیست ز سلطان خراسانم
صد گواه است مر عدل که من ز ایزد		بر تو و بر سر سلطان تو سلطانم
از در سلطان ننگ است مرا زیراک		من به نیکو سخنان بر سر سرطانم
نه بجز پیش خدای از بنه برپایم		نه جز او را چو تو منحوس بفرمانم
حجتم روشن از آن است که من بر خلق		حجت نایب پیغمبر سبحانم
پیش دنیا نکنم دست همی تا او		نکشد در قفص خویش به دستانم
تخته‌ی کشتی نوحم به خراسان در		لاجرم هیچ خطر نیست ز طوفانم
غرقه‌اند اهل خراسان و نی‌آگاهند		سر به زانو بر من مانده چنین زانم
ای سر مایه‌ی هر نصرت، مستنصر،		من اسیر غلبه‌ی لشکر شیطانم
عدل و احسان تو طوق است در این گردن		غرقه‌ی عدل تو و بنده‌ی احسانم
کس به میزان خرد نیست مرا پاسنگ		چون گران است به احسان تو میزانم
من به بستان بهشت اندرم از فضلت		حکمت توست درو میوه و ریحانم
تو نبیره و پسر موسی و هارونی		زین قبل من عدو لشکر هامانم
همچو پر نور دل تو، ز عوار و عیب،		من بیچاره ز عصیان تو عریانم
دفترم پر ز مدیح تو و جد توست		که من از عدل و زاحسانت چو حسانم