نزار قبانی شاعر سوریه

نزار قبانی، ازجمله شاعران عربی بوده که شکل و ساختار قصیده را از قید و بند قافیه آزاد کرد و اشعار نزار نیز درگیر وزن و قافیه نیست.
قبانی، در مجموعه «منشورات فدائیة علی جدران اسرائیل‏» ، نرمی و لطافت را با شجاعت می‏آمیزد وبا شیوه مخصوص خود، از ملت فلسطین دفاع می‏کند.
ای معشوقه‏ام، عشق
قصیده‏ای زیبا نوشته بر ماه است
عشق بر تمام برگهای درختان نقاشی شده
و بر پرهای گنجشک‏ها و قطره‏های باران مکتوب شده است.
نزار قبانی در سال ۱۹۲۳م. در دمشق متولد شد. خانواده‏اش از طبقه متوسط جامعه و پدرش از مدافعین آزادی وطن بود که علیه اشغالگران فرانسوی مبارزه می‏کرد. وی در محضر اساتید بارز و شعرای نامدار تلمذ کرد و سرانجام در رشته حقوق لیسانس گرفت. نزار در سال ۱۹۴۵م. پا به دنیای سیاست نهاد، اما در سال ۱۹۶۶ آن‏را ترک گفت و در لبنان، مؤسسه انتشاراتی دایر کرد. او در آغاز فعالیت ادبی خود، غزل را دست‏مایه کاری قرار داد و سپس شعر اجتماعی و سیاسی را نیز تجربه کرد.
▪ زندگی ادبی شاعر
نزار قبانی در شکل و مضمون شعر معاصر عرب، تغییری مهم را ایجاد کرد و به‏همین سبب محافظه‏کاران بر او شوریدند و تهمت‏های مختلفی را به‏وی نسبت دادند. زن، موضوع اصلی شعر نزار قبانی است، به‏همین دلیل به «شاعر زن‏» لقب یافت.
نزار، ازنظر شکل و ساختار شعری ازجمله کسانی بود که قصیده عربی را از قید و بند قافیه آزاد کرد و او در بیشتر اشعارش، ابداع این سبک را پی‏گرفت، مثل این شعر:
ذات‏العینین السوداوین
ذات‏العینین الصاحیتین الممطرتین
لا اطلب ابدا من ربی
الا شیئین
ان احفظ هاتین العینین
ویزید بایامی یومین
کی اکتب شعرا
فی‏هاتین اللؤلؤتین
▪ ترجمه:
او دارای دو چشم سیاه است
او دو چشم فریادگر بارانی دارد
فقط دو چیز را از خدایم می‏خواهم:
یکی اینکه این دو چشم زیبا را حفظ کند
و دوم اینکه دو روز بر عمرم بیفزاید
که شعری را دراین دو چشم شبیه لؤلؤ بنویسم.
ازجهت محتوا و مضمون تقریبا همه اشعار نزار، برگرد عشق و محبت و موضوع زن می‏گردد.
مثل: الحب یا حبیبتی
قصیده جمیلة علی‏القمر
الحب مرسوم علی جمیع اوراق الشجر
الحب منقوش علی ریش العصافیروحبات المطر
ای معشوقه‏ام، عشق
قصیده‏ای زیبا نوشته شده بر ماه است
عشق بر تمام برگهای درختان نقاشی شده
و بر پرهای گنجشک‏ها و قطرات باران مکتوب شده
کلمات و الفاظ اشعارش به افکار عامه مردم بسیار نزدیک است. در دیوانش، کلمات و تعبیرات نامانوس وجود ندارد. هرگاه اشعارش را می‏خوانی، به هیچ فرهنگ لغت و مترجمی احتیاج نداری و حتی لازم به دوباره‏خوانی نیست و معانی کاملا واضح و آشکار است. من پنج مجموعه از اشعار نزار قبانی را مورد بررسی قرار دادم و نقطه‏نظرهایی را درمورد اشعار این مجموعه‏ها نوشتم. این مجموعه‏ها عبارتند از: «قالت لی السمراء» «سمرا به من گفت «کتاب‏الحب‏» «کتاب عشق‏» ، «احلی قصائدی‏» «شیرین‏ترین اشعارم‏» ، «حبیبتی‏» «معشوقه‏ام‏» و «منشورات فدائیة علی جدران اسرائیل‏» ، «اعلامیه‏های انقلابی بر دیوار اسراییل.
اولین مجموعه شعری نزار قبانی که در سال ۱۹۴۴م. منتشر شد، «قالت لی السمراء» بود. او در این مجموعه بر طریق قدما گام نهاده است و در این اشعارش وزن و قافیه، کاملا رعایت‏شده است. مثل:
ترانی احبک؟ لااعلم
سؤال یحیط برالمبهم
و حارالجواب بحنجرتی
وجف النداء... و مات‏الغم
▪ ترجمه:
آیا فکر می‏کنی دوستت دارم؟ نمی‏دانم
سؤال ابهام‏آلوده‏ای است
و جواب درگلویم سرگردان ماند
فریاد خشکید و... دهان باز ایستاد
ولی اشعار مجموعه‏های بعدی نزار، از قید وزن و قافیه رهاست. مثل:
علمنی حبک سیدتی
اسوا عادات
علمنی افتح فنجانی
فی‏اللیلة آلاف المرات
واجرب طب‏العطارین
واطرق باب‏العرافات
علمنی...اخرج من بیتی
واطارد طیفک
حتی‏حتی
فی‏اوراق الاعلانات
ای محبوبه‏ام عشق تو
بدترین عادت‏ها را به من آموخت
به من آموخت که شبانه هزاران مرتبه فنجانم را بگشایم.
و داروی عطارها را امتحان کنم
و در خانه فالگیرها را بکوبم.
و به من آموخت که از خانه‏ام خارج شوم
و سایه تو را دنبال کنم... حتی در اعلامیه‏ها بیشتر تعبیرات شاعر در این مجموعه‏های شعری، مختص به خود اوست و در دیوان‏های شاعران دیگر یافت نمی‏شود. نزار در اشعارش تلاش می‏کند که بر شعر عرب جامه‏ای نو بپوشاند. موضوع عشق در این مجموعه‏ها چون عشق قدیم شعرای عرب نیست که شاعر بر آثار باقی‏مانده از معشوق می‏ایستاد و ناله و زاری سرمی‏داد، و اشعار عاشقانه ایشان گاهی به صد و اندی بیت می‏رسید، ولی نزار در قصائد خود ایجاز را به‏کار می‏برد و گاهی عواطف خود را با چند کلمه بیان می‏کند، چون وظیفه شعر، شرح و تفصیل نیست.
شاعر در مجموعه «منشورات فدائیة علی جدران اسرائیل‏» نرمی و لطافت را با شجاعت می‏آمیزد و با شیوه مخصوص خود، از ملت فلسطین دفاع می‏کند. مثل:
انتظروا دائما
فی کل مالاینتظر
فنحن فی‏کل المطارات
و فی‏کل بطاقات السفر
نطلع من روما
و فی‏زوریخ
من تحت‏الحجر
نطلع من خلف التماثیل
واحواض الزهر
رجالنا یاتون دون موعد
فی غضب‏الرعد و زخات المطر
همیشه منتظر باشید
از جایی که انتظار ندارید [به‏سوی شما می‏آییم‏قدس سره
ما در همه فرودگاه‏ها هستیم
و در همه بلیطهای سفر
و از روم و زوریخ سربرمی‏آوریم
و از زیر سنگ
و از پشت مجسمه‏ها
و از کرت‏های گیاهان
و مردان ما بی‏وقت و ناگهان می‏آیند
از غرش رعد و بارش شدید باران‏ها
چند تعبیر و ترکیب مختص به نزار در اشعارش:
ما دمت‏یا عصفورتی الخضراء
حبیبتی
حین‏انا سقطت فی‏الحب
تغیرت
تغیرت مملکة الرب
صارالدجی ینام فی‏معطفی
و تشرق‏الشمس من‏الغرب
ای گنجشک سبز من
پیوسته تو معشوقه‏ام هستی
هنگامی‏که من در ورطه عشق تو افتادم
تغییر کردم
و کشور پروردگار تغییر کرد
تاریکی در پالتوی من پنهان شد
و خورشید از غرب طلوع کرد
تعبیرات «صارالدجی ینام فی‏معطفی‏» و «تشرق‏الشمس من‏الغرب‏» مختص به شاعر است.
و همچنین این شعر:
الشمس فتحت نوافذها
و ترکت هنالک مرساتی
و قطعت‏بحارا... بحارا
انبش اعماق الموجات
ابحث فی‏جوف الصدفات
عن حرف کالقمرالاخضر
اهدیه لعینی مولاتی
پنجره‏های خورشید را بازکردم
و لنگرگاه‏ام را اینجا برای تو جا گذاشتم
دریا... دریا راه پیمودم
و عمق موج‏ها را گشتم
و دل صدف‏ها را جست‏وجو کردم
در جست‏وجوی کلامی چون ماه سبز
که آن‏را به چشمان معشوقه‏ام هدیه کنم.

محدثه مزروعی
منابع:
شکیب، محمود، تطور الادب العربی المعاصر، ص‏۲۷۵، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۷۶
قبانی، نزار، احلی قصائدی، ۱۹۷۵.
قبانی، نزار، قالت لی‏السمراء، ۱۹۷۵.
قبانی، نزار، حبیبتی، ۱۹۷۵.
قبانی، نزار، کتاب الحب، ۱۹۷۵.
قبانی، نزار، منشورات خدائیة علی‏جدران اسرائیل، ۱۹۷۵.

منبع : ماهنامه کیهان فرهنگی