محلات ، استان مرکزی

محلات از نقاط قدیمی كشور است كه گویا از چهار محله یا روستا همچون پیل پایان، ریوكان، زنجیردان و گوشه تشكیل شده است. به همین جهت نیز در اسناد بسیار قدیمی و كهن نامی از محلات آورده نشده است، ولی از نام‌هایی مانند انابار و سایرالبلوك سخن به میان آمده كه منظور همین منطقه یا شهر محلات است. محلات را از آن جهت سایر البلوك گفته‌اند كه بر حسب نقشه آن زمان از بلوكات قم و كاشان نبوده است. به هر حال، همان‌طور كه از نام شهر پیداست محلات جمع محله است كه منظور همان روستاهای مورد نظر می‌باشد. زمان این نامگذاری معلوم نیست، ولی به گفته مطلعین محلی این نام در زمان حمله افاغنه (آزادخان) مورد استفاده قرار گرفت.
در زمان صفویه مبادلات تجاری شهرستان محلات عمدتاً با اصفهان بود و در این دوره آلو، قالی، خوان و خوانچه نقاشی از محلات به اصفهان حمل و در كاروانسراها مبادله می‌شده است.
فتحعلی ‌شاه محلات و سایرالبلوكات را در عوض مواجب دختر خود كه همسر آقاخان محلاتی بود به تیول ابدی داده بود. این شهر در زمان قاجاریه پایگاه فرقه اسماعیلیه بود و هنوز هم برخی از اهالی و روستاهای جنوبی منطقه به این كیش گراش دارند. در آن زمان نایب‌الحكومه محلات میرزا محمدخان بود كه از طرف ظل‌‌السطان تعیین شده بود. در همان سال كه حكومت زیر نظر ظل‌‌السلطان بود (1309 هـ.ق) ناصرالدین‌شاه سفر طولانی مدتی به نواحی مركزی و جنوبی ایران انجام داد و برای بار دوم به محلات آمد و به مدت پنج روز در این شهر اقامت كرد. در این دوره گلپایگان، خوانسار، محلات و كمره (خمین) یكی از ولایتی را تشكیل می‌دادند كه مركز آن گلپایگان بود.
در زمان رضاشاه (1316 هـ.ش) در تقسیمات جدید ایران تغییرات صورت گرفت و ناحیه قم كه محلات نیز یكی از بخش‌های آن بود به شهرستان جداگانه تبدیل شد.
در محدوده‌ كنونی این شهرستان روستای خورهه و شهر نیمور سابقه‌ای بسیار طولانی‌تر از شهر محلات دارند.