طراحی سیستم آبیاری در کرتهای مسطح

منظور از کرت قطعه زمينى است که معمولاً به شکل مربع يا مستطيل بوده و اطراف آن توسط پشته کوچکى از خاک محصور است. سطح زمين در داخل کرت مسطح است يعنى فاقد شيب مى‌باشد. به‌طورى که وقتى آب وارد آن شد داخل کرت حالت غرقابى به‌خود مى‌گيرد تا به‌تدريج آب به داخل خاک نفوذ کند. هر چه جبهه آب در داخل کرت يکنواخت‌تر حرکت نمايد راندمان الگوى توزيع آب بيشتر خواهد شد. طراحى اينگونه سيستم‌‌ها بر اساس مقدار دبى جريان آب ورودى به کرت، شماره منحنى نفوذ خاک و ابعاد زمين انجام مى‌شود.

سيستم کرتى تقريباً براى انواع گياهان مناسب است. در کرت از غلات گرفته تا درختان ميوه کشت و آبيارى مى‌شود. اندازه کرت بستگى به‌مقدار جريان آب و نفوذپذيرى خاک دارد. در بعضى شرايط مساحت کرت فقط چند متر مربع است حال‌آنکه در بعضى جاها ممکن است مساحت آن به ده‌ها هکتار برسد. زارعين به تجربه دريافته‌اند که اگر مقدار جريان آب کم باشد سيستم آبيارى کرتى مناسب‌ترين روش آبيارى زمين است. شکل‌هاى (آبيارى کرتى در حوضچه‌هاى بسيار کوچک) و (آبيارى کرتى که درآن يک نهر در بالاى زمين تعداى کرت بزرگ را آبيارى مى‌کند) دو نوع کرت را نشان مى‌دهند که در يکى اندازه کرت کوچک و ديگرى بزرگ است.

اندازهٔ کرت به عوامل زير بستگى دارد که از جمله مى‌توان: نوع خاک، مقدار جريان، عمق آبياري، اندازهٔ مزرعه، شيب زمين، و شيوهٔ زراعت را نام برد.

- نوع خاک، مقدار جريان و عمق آبيارى: اين سه عامل در تعيين اندازهٔ کرت‌ها مهمترين نقش را ايفاء مى‌کنند. وقتى خاک شنى باشد آب به‌سرعت در آن نفوذ مى‌کند. اين بدان معنا است که بايستى کرت‌ها کوچک باشند تا آب سريعاً توزيع شود، حتى زمانى که مقدار جريان زياد است.

وقتى خاک رسى باشد آب به‌کندى در آن نوفذ مى‌کند و توزيع آب روى سطح خاک زمان بيشترى لازم دارد. پس کرت‌ها مى‌توانند بزرگ باشند، حتى زمانى که مقدار جريان کم است. در مورد خاک‌هاى مشابه اگر مقدار جريان زياد باشد معمولاً مى‌توان کرت‌ها را بزرگ‌تر گرفت. دليل اينکار سرعت توزيع آب روى سطح خاک است. براى ايجاد عمق نفوذ بيشتر نيز مى‌توان اندازه‌ٔ کرت را افزايش داد. به‌منظور افزايش عمق نفوذ آب لازم است زمان تماس طولانى باشد، اگر اندازهٔ کرت زياد باشد زمان بيشترى براى توزيع آب روى سطح خاک لازم است و عمق نفوذ بيشتر خواهد شد.

- اندازهٔ مزرعه: اندازهٔ مزرعه در انتخاب اندازهٔ کرت نقش تعيين کننده‌اى دارد. در مزارع خيلى کوچک تمام مزرعه مى‌تواند يک کرت باشد و در مزارع بزرگ رسم بر اين است که مزرعه را به کرت‌هاى يک اندازه و يک شکل قسمت‌بندى مى‌کنند. با اين‌کار انتقال يکسان آب به هر کرت آسان‌تر صورت‌ مى‌گيرد.

- شيب زمين: از آنجا که سطح خاک هر کرت بايستى مسطح باشد اندازهٔ کرت مى‌تواند از شيب زمين متأثر باشد. وقتى زمين مسطح است تا آنجا که مقدار جريان و نوع خاک اجازه دهد مى‌توان کرت را بزرگ ساخت.

- شيوهٔ زراعت: در بسيارى از کشورها مزارع کوچک‌ هستند (اغلب بين يک تا دو هکتار يا کمتر). در اين مزارع غالباً در يک زمان انواع محصولات کاشته مى‌شود و تمام مراحل شخم، کاشت و برداشت محصول با دست انجام مى‌شود. براى اين نوع زراعت اغلب از کرت‌هاى کوچک استفاده مى‌کنند. کرت‌هاى کوچک به‌سادگى با دست هموار مى‌شوند. در اين موارد کشاورز پس از قسمت‌بندى مزرعهٔ کوچک خود در آن زراعت مى‌کند و براى آبيارى آن تنها به مقدار کمى آب نياز دارد.

در مزراع مکانيزه بزرگ، کانال‌ها و پشته‌هاى خاکى اطراف کرت‌ها مانع حرکت ماشين‌ها هستند. در اين موارد لازم است کرت‌ها آن قدر بزرگ باشند که ماشين بتواند به‌سادگى دور بزند و طول کرت‌ها نيز بايستى به حدى باشد که دفعات دورزدن ماشين زياد نشود. عرض کرت نيز بايستى چند برابر اين مقدار باشد. گاهى اندازهٔ کرت تابع نوع محصول است. براى مثال از يک کرت کوچک مى‌توان براى آبيارى تک‌درختان يک باغ يا يک قطعه زمين کوچک مخصوص سبزى‌کارى استفاده کرد.

- شکل کرت: به‌طور کلى شکل کرت تابع شيب زمين است. وقتى زمين هموار است يا شيب يکنواختى دارد کرت‌ها مى‌توانند مستطيل شکل باشند. اگر کرت‌ها مستطيل شکل باشند کار ايجاد کانال، زه‌کش و جادهٔ اطراف مزرعه براى تردد ماشين در مزرعه آسان‌تر صورت مى‌گيرد. اگر زمين ناهمورا باشد کرت را مى‌توان مطابق کنتور زمين ساخت. اينگونه کرت‌ها را کرت‌هاى کنتورى (Contour) مى‌نامند و شکل آنها بسيار نامنظم است. در بعضى از طرح‌ها زمين ناهموار را صاف مى‌کنند و به‌شکل يک دشت وسيع و مسطح در مى‌آورند تا در آن کرت‌هاى مستطيل شکل بسازند.

کرت‌هاى مستطيل شکل معمولاً طويل و باريک هستند و عرض آنها در امتداد کانال قرار دارد. با اين‌کار تعداد کانال‌هاى مزرعه کاهش مى‌يابد و در نتيجه هزينه‌هاى دستمزد کارگر و نگهدارى نيز کم مى‌شود، از طرفى راه‌يابى وسائط نقليه به مزرعه نيز ساده‌تر صورت مى‌گيرد. در بعضى مزارع امکان آبيارى کرتى از دو طرف کانال نيز وجود دارد که با اينکار از تعداد کانال‌ها کاسته مى‌شود.

- نوع زراعت: درکرت‌ها انواع زراعت کاشته مى‌شود مانند: زراعت‌هاى معمولى چون برنج، يونجه و غلات؛ محصولات رديفى چون چغندر، ذرت و گوجه‌فرنگى و محصولات باغى (ميوه). شايد برنج رايج‌ترين نوع زراعت کرتى باشد. در اين مورد چون زمين هموار است آب روى آن جمع مى‌شود و آن را به شکل استخر در مى‌آورد، درنتيجه وضع مطلوبى براى رشد اين محصول ايجاد مى‌شود.

در مورد باغ‌ها مى‌توان کرت‌ها را به‌راحتى با نيازهاى مربوط به رشد درختان هماهنگ کرد. ابتدا که نهال کاشته مى‌شود سيستم ريشهٔ آن کوچک است و آب کمى لازم دارد که با ايجاد يک کرت کوچک در اطراف نهال آب مورد نياز آن تأمين مى‌شود. با رشد درخت و در نتيجه گسترش سيستم ريشه مى‌توان کرت را بزرگ کرد تا آب بيشترى به درخت برسد.

بعضى از محصولات با ماندن زياد در آب يا خاک خيلى مرطوب صدمه مى‌بينند. اين‌گونه محصولات را بايستى به‌جاى کرت‌هاى هموار روى پشتهٔ شيارها کاشت. راه ديگر، کاشتن آنها روى پشته‌هاى برآمدهٔ درون کرت است. سبزى‌ها معمولاً بدين‌ طريق کاشته مى‌شوند. همچنين در مواردى که خاک خيلى سنگين است و آب قبل از نفوذ در خاک به مدت ۲۴ ساعت يا بيشتر روى زمين مى‌ماند مى‌توان از اين روش استفاده کرد.