متوتروکسیت - METHOTREXATE

	نام فارسى		متوتروکسيت
	نام انگليسى		METHOTREXATE
	نام تجارى دارو		Folex, Mexate
	گروه دارويى		آنتي‌نئوپلاستيک، آنتي‌متابوليت
	گروه شيميايى دارو		آنتاگونيست اسيدفوليک.
	مكانيسم اثر		باعث مهار آنزيمى را که اسيد فوليک (مورد نياز براى سنتز اسيد نوکلئيک در تمام سلول‌ها) را کاهش مي‌دهد مي‌گردد.
	موارد مصرف		ALL, داروى ترکيبى براى سرطان پستان، ريه، سرو گردن، لنفوسارکوم، پسوريازيس، کوريوکارسينوم حاملگي، مول هيداتى فرم، تضعيف‌کننده ايمن در پيوند کليه لوسمي‌هاى حاد و تحت حاد و مننژيت لوسمى مخصوصاً در کودکان؛ موارد تثبيت‌نشده مثل آرتريت پسورياتيک، SLE, پلي‌ميوزيت.
	ميزان مصرف		کوريوکارسينوم حاملگي: بالغين: روزانه ۳۰ـ۱۵ mg خوراکى به‌مدت ۵ روز، اين دوز مصرفى هر ۱۲ هفته براى ۵ـ۳ دوره تکرار مي‌شود؛ يا روزانه ۳۰ـ۵ mg عضلانى يا وريدى به‌مدت ۵ روز که هر ۱۲ هفته براى ۵ـ۳ دوره تکرار مي‌شود. لوسمي: بالغين و کودکان: ۳/۳ mg/m۲ در روز به‌صورت خوراکي، دوز نگهدارنده۳۰mg/m۲ در روز به‌مدت ۲ هفته: تزريق وريدى ۵/۲ mg/kg هر ۲ هفته. کوريوکارسينوم: بالغين و کودکان: ۳۰ـ۱۵ mg/m۲ خوراکى در روز به‌مدت ۵ روز، سپس يک هفته استراحت و بعد مي‌توان آن را تکرار نمود. پسوريازيس: بالغين: ۵ـ۵/۲ mg خوراکى هر ۱۲ ساعت براى ۳ روز در هفته با حداکثر دوز مصرفى ۳۰ـ۲۵ mg در هفته؛ يا ۲۵ـ۱۰ mg به‌صورت عضلانى يا وريدى هر هفته. آرتريت روماتوئيد: بالغين: ۵ـ۵/۲ mg خوراکى هر ۱۲ ساعت براى ۳ روز در هفته با حداکثر دوز مصرفى ۳۰ـ۲۵ mg در هفته؛ يا ۲۵ـ۱۰ mg به‌صورت عضلانى يا وريدى هر هفته. آرتريت روماتوئيد: بالغين: ۵ـ۵/۲ خوارکى هر ۱۲ ساعت براى ۳ روز در هفته؛ يا ۵/۷ mg يک‌بار در هفته. موارد منع مصرف: حساسيت مفرط، لکوپنى (کمتر از mm۳/۲،۵۰۰)، ترومبوسيتوپنى (کمتر از ۱۰۰،۰۰۰ mm۳) کم‌خوني، بيماران پسوريازيس با بيمارى کبدى / کليوي، حاملگى (در گروه D قرار دارد).
	توضيحات دارو		عوارض جانبي: خوني: لکوپني، ترومبوسيتوپني، سرکوب مغز استخوان، کم‌خوني. گوارشي: تهوع، استفراغ، بي‌اشتهائي، اسهال، استوماتيت، مسموميت کبدي، کرامپ، زخم، گاستريت، خونريزى گوارشي، درد شکمي، استفراغ خوني. ادرارى تناسلي: احتباس ادراري، نارسائى کليه، اختلالات رواني، اشکال در اسپرماتوژنز، هماچوري، ازوتمي، نفروپاتى اسيداوريکي. پوستي: راش، آلوپسي، خشکى پوست، کهير، حساسيت به نور، فوليکوليت، واسکوليت، پتشي، اکيموز، آکنه، آلوپسي. دستگاه عصبى مرکزي: سرگيجه، تشنج، سردرد، گيجي، همي‌پارزي، بي‌حالي، خستگي، لرز، تب. احتياطات: در بيمارى کليوي، شيردهى بااحتياط مصرف شود. فارماکوکينتيک: جذب گوارشي: کامل. اوج اثر: خوراکى ۴ـ۱ ساعت، عضلانى / وريدى ۲ـ۵/۰ ساعت. انتشار: وسيع به‌ويژه در طحال، کبد، کليه، مثانه و پوست تغليظ مي‌شود، از CNS و از جفت رد مي‌شود. متابوليسم: کبدي. دفع: کليوى ( نيمه عمر ۴ـ۲ ساعت). تداخلات داروئي: ساليسيلات‌ها، NSAIDS، سولفوناميدها، کلرامفنيکل سولفونيل اوره‌ها، فنيل بوتازون، فني‌توئين، تتراسيکلين‌ها، PABA، پني‌سيلين‌ها، پروبنسيد باعث افزايش سطح دارو و سميت آن مي‌شوند؛ مصرف الکل باعث تشديد خطر سميت کبدى مي‌شود؛ اسيد فوليک باعث کاهش اثر متوترکسات مي‌شود. ملاحظات پرستاري: پيگيرى آزمايشگاهي: ـ CBC، افتراق گلبولي، شمارش پلاکتى به‌طور هفتگي، در صورتي‌که گلبول سفيد کمتر از ۳۵۰۰/mm۳ و يا شمارش پلاکتى کمتر از ۱۰۰،۰۰۰mm۳ است مصرف دارو را قطع کنيد و نتيجه را به پزشک گزارش دهيد. ـ آزمايشات عملکرد کليوي: BUN، اسيداوريک سرم، کليرانس کراتينين ادرار، الکتروليت‌ها قبل و در طول درمان. ـ نسبت I&O؛ کاهش برون‌ده ادرارى به کمتر از ۳۰ml در ساعت را گزارش کنيد. ـ کنترل درجه حرارت هر ۴ ساعت؛ تب ممکن است نشانه شروع عفونت باشد. ـ آزمايشات عملکرد کبدى قبل و در طول درمان: بيليروبين، آلکالن فسفاتاز، AST, ALT, بيوپسى کبد بايد در شروع درمان انجام شود (در مبتلايان به پسوريازيس). ـ زمان سيلان، زمان انعقادى در طول درمان بررسى شوند. توصيه‌ها: ـ تزريق وريدى بعد از رقيق کردن ۵mg در ۲ml آب مقطر، از طريق لوله Y يا شير سه‌راه به ميزان ۱۰mg يا کمتر در دقيقه انجام شود. ـ دادن آنتي‌اسيد قبل از فرم خوراکي؛ دارو را بعد از شام و قبل از خواب مصرف کنيد. ـ ضداستفراغ ۳۰ تا ۶۰ دقيقه قبل از داروى تزريقى براى جلوگيرى از استفراغ تجويز شود. ـ آلوپورنيول يا بي‌کربنات سديم براى حفظ سطح اسيد اوريک، قليائى کردن ادرار، مايعات کافى مصرف شود. ـ لوکوورين کلسيم تا ۱۲ ساعت بعد از مصرف دارو براى جلوگيرى از آسيب بافتى داده شود. ـ آنتي‌بيوتيک براى پروفيلاکسى عفونت. ـ ضددرد موضعى يا سيستميک براى درد. ـ تزريق خون براى کم‌خوني. روش تهيه / تجويز: ـ شرايط طبى استريل و جداسازى محافظتى در صورت پائين بودن ميزان WBC رعايت شود. ـ رژيم مايعات: نوشابه‌هاى کربن‌دار، ژله، نان سوخاري، کلوچه؛ ممکن است در صورت نبود حالت تهوع و يا استفراغ به رژيم غذائى افزوده شوند. ـ افزايش مايعات دريافتى تا ۳ـ۲ ليتر براى جلوگيرى از رسوب اورات و تشکيل سنگ؛ مگر آنکه منع مصرفى وجود داشته باشد. ـ جيره غذائى با پورين کم: عدم استفاده از گوشت اعضاء (کليه، کبد)، لوبياى خشک، نخود براى قليائى کردن ادرار. ـ شستشوى دهان سه تا چهار بار در روز با آب و جوش شيرين؛ مسواک زدن دندان‌ها ۲ تا ۳ بار در روز و با مسواک نرم يا اپليکاتور کتانى براى استوماتيت؛ نخ دندان غيرچسبنده. ـ مغذى کردن جيره غذائى با آهن و مکمل‌هاى ويتاميني. ـ در ظروف محکم و در جاى خنک نگهدارى شود، محلول‌ها و پودر تزريقى را در جاى خشک و تاريک نگهدارى کنيد. ارزيابى باليني: خونريزي: هماچوري، گاياک، کبودى يا پتشي؛ مخاط‌ها و سوراخ‌ها هر ۸ ساعت. ليست غذاهاى مطلوب و نامطلوب از نظر بيمار. اثر آلوپسى بر تصور بيمار از بدن خود و گفتگو درباره آن. مسموميت کبدي: زردشدن پوست، اسکلرا، تيره‌شدن ادرار، مدفوع گل رسي، خارش، درد شکمي، اسهال، تب. معاينه حفره دهانى هر ۸ ساعت براى خشکي، زخم، لکه‌هاى سفيدرنگ، درد دهاني، خونريزي، ديسفاژي. علائمى که نشانه آلرژى شديد هستند مانند راش، کهير، خارش، گرگرفتگي. آموزش به بيمار و خانواده: ـ دليل نياز به جداسازى محافظتى را توضيح دهيد. ـ گزارش کردن هر نوع شکايت يا عارضه جانبى به پرستار يا طبيب؛ مدفوع سياه قيري، لرز، تب، گلودرد، خونريزي، کبودي، سرفه، تنفس سطحي، ادرار تيره يا خوني. ـ ممکن است در طول درمان ريزش مو ايجاد شود و استفاده از کلاه‌گيس احساس بهترى براى بيمار ايجاد کند، به بيمار بگوئيد که موى جدى قوام و رنگ متفاوتى دارد (آلوپسى نادر است). ـ عدم مصرف غذاهاى حاوى اسيد سيتريک، و در صورت وجود استوماتيت غذاهاى داراى قوام سفت. ـ گزارش کردن استوماتيت: هر نوع خونريزي، نقاط سفيدرنگ، و زخم‌هاى دهاني؛ به بيمار بگوئيد دهان خود را هر روز معاينه کرده و علائم را به پرستار گزارش کنند. ـ در طول درمان و حداقل تا ۸ هفته بعد از آن، جلوگيرى از حاملگى لازم است. ـ نوشيدن ۱۲ـ۱۰ ليوان مايع در روز. ـ پرهيز از مصرف الکل و ساليسيلات‌ها. ـ عدم استفاده از ريش‌تراش يا دهان‌شويه‌هاى تجارتي.