نکات مهم (۲)

پدر و مادر چگونه مى‌توانند به کودکان خود کمک کنند که همبازى مناسب و بازندهٔ خوب باشند:

بازى‌هائى وجود دارد که کودکان در آنها موفق‌تر هستند؛ براى مثال عبور از داخل تونل، لوله، لاستيک ماشين، براى کودکى پنج‌ساله کار راحتى است، در حالى که پدر به سختى مى‌تواند از آنها عبور کند!

همچنين، در بازى‌هاى حافظه‌اى و يا آنهائى که به مشاهده‌اى دقيق نيازمند هستند، کودکان، در بسيارى از موارد، بر پدر و مادر غلبه مى‌کنند. از آنجا که پدر و مادر، بر اثر تجربه، همه چيز را بهتر مى‌دانند، مى‌توانند کار را انجام دهند. اما بايد گاهى از روى عمد اجازه بدهند که کودک حس کند 'هورا، من آن را از پدر و مادر بهتر مى‌توانم انجام دهم!'

پدران و مادران بايد گاهى در بازى‌هائى شرکت جويند که از ابتدا مى‌دانند در آن ضعيف‌تر از کودکان هستند و از ترس شرمنده شدن شروع به دليل‌آورى نکنند. اگر بدون تعارف و صادقانه اعتراف کنيد که 'در بالانس زدن تو از من ماهرتري، به همين دليل تو برنده‌اي.' کودک طرز رفتار پدر و مادر را الگو قرار مى‌دهد و مى‌بيند که چگونه مى‌توان محترمانه باخت را پذيرفت. اين‌گونه رفتار کردن، از نظر تربيتي، اثرى مثبت و سازنده بر کودک خواهد گذاشت.

بازى‌هائى که بخت و اقبال در آنها دخالت بسيار دارد: در اکثر بازى‌هاى با طاس، مهم آن است که طاس‌ها چگونه‌ بر روى زمين مى‌افتد. در اين بازى‌ها همهٔ افراد خانواده، حتى خردسال‌ترين آنان، بخت مساوى دارند. به همين جهت، دليلى ندارد که به فرد خردسال‌تر کمک کنيد؛ مگر اينکه:

۱. بازيکن خردسال براى سومين و چهارمين‌بار در همان روز شکست‌خورده باشد.

۲. در تمام مدت روز با بدبيارى‌هاى مختلفى رويارو شده باشد.

۳. او کمى بيمار است و خودبه‌خود احساس خوشى ندارد و يا به‌هر دليل ديگر، شاد کردن او ضرورى است.

تنها در چنين اوقات، يا شرايطى شبيه به آنها، بزرگترها اجازه دارند به نفع کوچکترها عقب‌نشينى و از فرصت‌هاى خود، آگاهانه صرف‌نظر کنند.

بازى‌هائى که کودکان در آنها قدرت رقابت (Competition) ندارند: بازى‌هائى که در آنها نه تنها بخت و اقبال مؤثر نيست، بلکه مهارت، قدرت، تفکر، استعداد ترکيب، تجزيه و تحليل و برنامه‌ريزى دخيل است، بيشتر مسئله‌ساز هستند. در اين نوع بازى‌ها روشن و آشکار است که بزرگترها پيشى مى‌گيرند. گرچه بازى شطرنج و بازى‌هاى شبيه به آن مخصوص کودکان بزرگتر است، کودکان ۵ تا ۶ ساله نيز قادر هستند چنين بازى‌هائى را فرا گيرند. اما چگونه پدر و مادر مى‌توانند در حين بازى آن را به کودکان خود بياموزند؟

اگر پدر و مادر با مهارت کافى بازى کنند، کودکان هيچ‌گونه امکانى براى برنده شدن ندارند. آنان به سرعت شکست مى‌خورند و خيلى زود به ادامهٔ بازى بى‌علاقه مى‌شوند و حتى ممکن است بازى با پدر و مادر را امرى ناخوشايند بشمارند.

بعضى از پدر و مادرها به عمد اشتباه مى‌کنند و يا هميشه تنها نيمى از توانائى خود را به‌کار مى‌اندازند. عمل اولى صادقانه نيست و دومي، در طول زمان، لذت بازى کردن را از بازيکنان سلب مى‌کند.

عده‌اى ديگر از پدر و مادرها، با چشم‌پوشى از تقلّب‌هاى کودکان در بازي، سعى مى‌کنند ناتوانى آنان را جبران کنند. از اين طريق نيز کودکان به‌ندرت رفتار منصفانه را در بازى کردن مى‌آموزند. براى جلوگيرى از اشتباهات ياد شده در ميان بازيکنان، تنها يک راه وجود دارد تا همهٔ شرکت‌کنندگان بتوانند با توان کافى به بازى ادامه دهند و آن بدين‌صورت است که در ابتداى بازى به کودک کمى ارفاق شود.

مى‌توان براى کودک توضيح داد که چنين ارفاق‌ها يا پيش‌کمک‌هائى در ورزش، مثلاً در اسب‌سواري، معمول است. در اين ورزش اسب‌هاى مقدمى (تيزرو - دونده‌تر) که در مسابقات گذشته هميشه برنده بوده‌اند، از نقطهٔ آغاز مسابقه کمى عقب‌تر مى‌ايستند. اغلب کودکان چنين ارفاق‌هائى را در مقابل بازيکن قوى‌تر مى‌پذيرند و آن را منصفانه و درست مى‌دانند و خود نيز در مقابل بازيکن‌هاى ضعيف‌تر چنين ارفاق‌هائى را قائل مى‌شوند.

در اکثر بازى‌ها مى‌توان نحوهٔ تعيين ارفاق‌ را پيش از شروع مشخص کرد و آن را، بر طبق شرايط بازى يا قدرت همبازي، تغيير داد.

در مسابقات دو، شنا يا قايقرانى فرد ضعيف‌تر زود حرکت را شروع مى‌کند و همين‌طور در ميان خواهر برادرها هم چنين قوانينى صدق مى‌کند. براى مثال، در هنگام بازى شطرنج فرد بزرگتر از داشتن يکى از مهره‌هاى اصلى صرف‌نظر مى‌کند و بدين‌ترتيب به فرد کوچکتر امکان بيشترى براى برنده شدن مى‌دهد. در اين‌صورت، بازى براى هر دو پر لذت خواهد بود.

به مرور زمان مى‌توان ميزان يا تعداد ارفاق‌ها را تنزّل داد و شرايط بازى را مساوى کرد، به‌طورى‌که هر دو بازيکن در آغاز بازي، شرايط برابر داشته باشند. پس از آن، تنها زمان مى‌خواهد تا پدر و مادر اظهارنظر کنند: 'در دويدن، شنا کردن، قايقرانى و ... در مقابل فرزند خود امکان برنده شدن نداريم و حتى در بعضى از بازى‌ها خود به ارفاق نيازمنديم.