عوامل محیطی و جغرافیای توریستی

در مفهوم محيط جغرافيائي، قبل از هر چيز تأکيد در موجوديت و حضور جامعه است و نمى‌توان ويژگى‌هاى جامعه را از شرايط طبيعى يا مکانى جدا کرد. هر چشم‌انداز جغرافيائي، هماهنگى و سازگارى انسان را با شرايط مکانى ظاهر مى‌سازد و هيچ محيط جغرافيائى بدون نمايش فعاليت‌هاى انسان تحقق نمى‌يابد، از اين جهت روى فرهنگ انسانى و بستر مکانى بيش از هر چيز تأکيد مى‌شود، که با گذشت زمان يعنى در طول تاريخ شکل گرفته و تکامل مى‌يابد و به حيات خود ادامه مى‌دهد.

از آنجائى‌که مناطق جغرافيائى هر کدام ويژگى‌هاى خاص خود را دارند، جاذبه‌هاى طبيعى نيز به تبعيت از آنها شکل مى‌گيرند و به‌همين دليل حوزه‌هاى فعاليت جهانگردى نيز متنوع بوده و از حوزه‌اى به حوزهٔ ديگر فرق مى‌کند. مناطق کوهستانى و ييلاقي، دره‌ها و غارهاى طبيعي، سواحل درياها و درياچه‌ها، چشمه‌هاى آب معدنى و نواحى جنگلى و نظاير آنها، جاذبه‌هائى هستند که در جلب توريست بسيار حائز اهميت بوده و ساماندهى به آنها جهت توسعهٔ توريسم امرى ضرورى به‌نظر مى‌رسد.

اصولاً توريست‌ها در تعطيلات تابستانى به مسافرت مى‌روند و مکان‌هائى را براى استراحت و گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى‌کنند که هوائى معتدل و طبيعتى آرام داشته باشند، تا بدين‌وسيله مدتى را به‌دور از زندگى شهرى بگذرانند. حرکت و جابه‌جائى ميليون‌ها توريست در فصل تابستان نيز براى کشورهاى ميزبان مشکلاتى به‌بار مى‌آورد که بى‌توجهى به آن، زيان‌هاى ناگوارى را به‌بار خواهد آورد. از اين جهت آژانس‌هاى توريستى با هماهنگى مراکز اقامتي، هتل‌ها و سازمان‌هاى ادارى کانون‌هاى جهانگردى مى‌بايست با توجه به پيش‌‌بينى‌هايى لازم اقداماتى به‌عمل آورند که از بروز ناهنجارى‌هاى توريستى کاسته شده و رضايت‌خاطر جهانگردان فراهم گردد. توريسم زمستانى نيز از اِشکال فصلى جهانگردى است که در اکثر کشورها در حال گسترش است و برنامه‌ريزى براى آن مى‌تواند به فعاليت‌هاى جهانگردى در فصل زمستان، رونق بخشد.

جاذبه‌هاى توريستى که در ساخت و شکل‌گيرى آنها انسان دخالت داشته از ديگر توان‌هاى جهانگردى به‌شمار مى‌آيند که هرکدام از جايگاه ويژه‌اى برخوردار بوده و گروه‌هاى مختلف توريستى را به‌سوى خود جلب مى‌کنند. در عصر حاضر مراکز معيشتى انسان، به‌ويژه شهرها، نقش‌هائى را ايفاء مى‌کنند که به طريقى نيازهاى اساسى انسان و از جمله نيازهاى فراغتى - توريستى او را تدارک ديده و تأمين مى‌کنند و اينکه يک شهر توان ايفاء چه نقشى را در رابطه با امکانات همه‌گونهٔ خود داشته باشد، اشکال متنوعى از شيوه‌هاى گذران اوقات فراغت و جهانگردى پديد مى‌آيد که برحسب نيازهاى روحى - جسمى و علاقهٔ جهانگردان و با توجه به امکانات مالى و اقتصادى آنان مورد استفاده قرار مى‌گيرند. گستردگى نقش‌هاى توريستى شهرى در ابعاد مختلف آن، از چنان اهميتى برخوردار است که نه تنها جايگاه آن در طرح‌هاى جامع شهرى مى‌بايست روشن و مشخص باشد، بلکه طرح‌هاى جامع توريستى شهرى را نيز مى‌طلبد، که در آنجا پيش‌بينى‌هائى لازم جهت تخصيص فضاهاى مورد نياز براى کاربرى‌هاى مختلف توريستى اعم از تأسيساتى - اقامتى و فراغتى - تفرحى در اولويت قرار مى‌گيرند. آنچه که به چنين طرح‌هاى جامعى براى شهرهاى تاريخي، به‌ويژه در بافت قديمى آنها با سابقهٔ تمدنى کهن، قوت مى‌بخشد، توجه به ميراث‌هاى فرهنگى در ابعاد مختلف است. مجموعه آثار باستانى و تاريخى درون ‌شهرها نه تنها نياز به مرمت و حفاظت جهت حفظ ارزش‌هاى ملى به‌ ياد مانده از پيشينيان هر جامعه‌اى دارد، بلکه با عرضهٔ عينى آنها به جهانگردان، توريسم فرهنگى اشاعه مى‌يابد. گرچه چنين آثار و بناهائى بعضاً کاربرى‌هاى پيشين خود را بازنخواهند يافت، ليکن با ارائهٔ کاربرى‌هاى فرهنگى - سنتى و با نگرش به جنبه‌هاى توريست‌پذيرى آن مى‌توان آنها را فعال نمود و با حفظ ارزش‌ها از جنبه‌هاى اقتصادى آن نيز بهره گرفت.

محيط‌هاى روستائى نيز در هر نقطه‌اى از جهان چشم‌اندازهاى طبيعى و اشکال معيشتى ويژه‌اى دارند که از تأثيرپذيرى دو عامل انسان و طبيعت ناشى شده و با گذشت زمان به تکامل رسيده‌اند. ويژگى‌هاى ناحيه‌اى چنين روستاهائى از چنان جاذبه‌هائى برخوردار هستند که به‌امر توسعهٔ توريسم کمک مى‌نمايند.