پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

مزایای تغذیه‌ای شیر مادر(۲)


  چربى
چربى در شير انسان، که بيشتر آن (۹۰ درصد) به‌صورت ترى‌گليسريد است، از چندين نظر با چربى شير گاو تفاوت دارد. در شير انسان اسيدهاى چرب کمتر سير (اشباع) شده‌اند، بيشتر آنها زنجير کربن متوسطى دارند (۱۰ تا ۱۴ کربن) و با کفايت بيشترى تا زنجير کوتاه (۸ تا ۱۲ کربن) مورد استفاده قرار مى‌گيرند. قابليت هضم چربى در شير انسان ۹۵ و در شير گاو ۶۱ درصد است و اين در رابطه با وجود آنزيم تجزيه‌‌کنندهٔ چربي، ليپاز، در شير انسان است.
اسيد پالمتيک در شير انسان در کربن دوم مولکول ترى‌گليسريد قرار گرفته و در شير گاو به کربن اول يا سوم متصل است. در شير انسان آنزيمى است که اسيد چرب در کربن ۱ و ۳ ترى‌گليسريد را آزاد مى‌کند، بنابراين اسيد پالمتيک آزاد کمي، در روده شيرخوار در دسترس است. و چون اسيد پالمتيک آزاد در جذب کلسيم اختلال به‌وجود مى‌آورد و بنابراين شير مادر از اين نقطه نظر هم بر شير گاو ارجحيت دارد.
کل چربى شير انسان از ۲ تا ۱۰ درصد متغير است، الگوى اسيد چربى شير انسان تحت تأثير رژيم مصرفى مادر قرار مى‌گيرد، هم‌چنان که در ممالک غربى هم‌زمان با تغيير رژيم مادر از چربى سير شده به سير نشده، الگوى آن در شير مادر نيز تغيير کرده است. اخيراً مصرف نسبت بالائى از اسيدهاى چرب سير نشده، لينولئيک و لينولنيک سبب افزايش نسبت اسيدهاى چرب سير نشده پلى به اسيدهاى چرب سر شده (P/S) در شير انسان در ممالک غربى گرديده است. در شير انسان اسيد لينولئيک ۱۴ درصد چربى را تشکيل مى‌دهد، و اين اسيد شيرخوار را در مقابل کمبود اسيد چرب بايسته (ضروري) محافظت مى‌کند. احتمال کمبود ويتامين E، که براى ممانعت از اکسيداسيون اسيد لينولئيک لازم است، کم مى‌باشد.
کلسترول موجود در شير انسان رابطه‌اى با رژيم غذائى مادر ندارد، ولى در مادر مبتلى به هيپرکلسترولميا افزايش کلسترول خون چندين مرتبه بيشتر است. کلسترول موجود در شير انسان اهميت دارد، چه نوزاد قادر به سنتز کلسترول نمى‌باشد و کلسترول را براتى تشکيل ميلين اعصاب لازم دارد. کمى بعد از تولد، يک منبع غذائى کلسترول اهميت دارد تا نوزاد در اوائل زندگى بياموزد که با سنتز کلسترول در کبد کلسترولى را که از طريق رژيم دريافت مى‌کرده کامل کند و از توليد زياد آن پيشگيرى کند و بدين نحو سازشى در بدن او ايجاد شود.
افزايش در چربى شير در شروع وعده شيردهى (Foremilk) به آخر وعده شيردهى (Hindmilk) سبب ارزش سيرکنندگى شير و تنظيم کالرى مصرفى و افزايش وزن شيرخوار مى‌گردد. و اين موضوع را نمى‌توان در شيرخوارى‌ که از فرمولا استفاده مى‌کند عملى کرد.
  ويتامين‌ها
به‌طور کلي، ويتامين موجود در شير انسان منعکس‌کننده مصرف مادر و وضع تغذيه‌اى وى مى‌باشد وقتى که ويتامين مصرفي، يا ذخيره مادر کم باشد، مقدار آن در شير کم است و به مکمل غذائى عکس‌العمل نشان مى‌دهد. زمانى که مصرف زياد باشد ميزان آن در شير بالا است و پس از رسيدن به حدى معين ديگر به مکمل عکس‌العملى نشان نمى‌‌دهد.
هر دو ويتامين A و D در شير مادر تحت تأثير مقدار مصرفي، البته به استثناء مقادير زياد مصرفي، مادر قرار دارند. در مادران گياه‌خوار ويتامين D شير کم است و شيرخوار ممکن است به راشيتيسم مبتلى شود. در مورد ويتامين E شير اطلاعات زيادى در دست نمى‌باشد.
مصرف روزانه تا ۱۰۰ ميلى‌گرم ويتامين C در شير انسان منعکس‌ مى‌شود. ميزان ويتامين‌هاى B2 و B6 و B12 در شير انسان مشابه مقدار موجود در رژيم مادر است. ميزان فولاسين شير، ثابت است و با مصرف فولاسين مادر، مگر در مواردى‌که ويتامين رژيم مصرفى بسيار فقير باشد، تغييرى نمى‌کند. در ضمن جذب فولاسين توسط عامل موجود در شير، افزايش مى‌يابد.
ويتامين C و B1 نسبت به حرارت حساس هستند، بنابراين با وجود بيشتر بودن آن در شير گاو، ولى حرارت پاستوريزه کردن آن را از بين مى‌برد.
  مواد معدنى
برخلاف ويتامين‌ها مواد معدنى موجود در شير انسان خيلى کم ممکن است تحت تأثير رژيم مصرفى و يا ذخيره مادر قرار گيرد. اين موضوع در مورد کلسيم، منگزيوم، فسفر، آهن، مس، روي، سديم، پتاسيم و کلريد تائيد شده است. منگنز، سلنيوم و يد موجود در شير تحت تأثير مصرف مادر است. ميزان کلسيم موجود در شير مادر حدود يک چهارم شير گاو است و کاملاً مناسب رشد شيرخوار انسان است. نسبت کلسيم به فسفر (ca/p) نيز در شير انسان مناسب‌ترين يعنى برابر دو بر يک است. ميزان کم سديم موجود در شير انسان نيز مناسب کليه نارسيده شيرخوار و قدرت ناکافى او در دفع سديم اضافى است. سديم موجود در شير انسان از ۶۴۰ ميلى‌گرم در ليتر در کلستروم، به ۱۸۰ ميلى‌گرم در ليتر شير، سه ماه پس از زايمان مى‌رسد.
- عناصر کم‌مقدار (تراس):
با اطلاعات بيشتر در مورد نقش اين عناصر و اينکه فرآيند شير گاو و هم‌چنين استفاده از آب جوشيده در تهيه فرمولا ممکن است ميزان اين عناصر را کاهش دهد، توجه بيشترى به تهيه فرمولا براساس ميزان‌هاى موجود اين عناصر در شير مادر مى‌بايد اعمال شود. برخى از مواد معدنى نيز از شير مادر راحت‌تر از شير گاو يا فرمولاى تجارتى جذب مى‌شود. جذب آهن، موجود در شير انسان بين ۵۰ تا ۷۰ درصد، و از فرمولاى غنى شده با آهن و شير گاو به‌ترتيب ۴ و ۱۰ درصد است.
آهن موجود در شير انسان کم است (۴/۰ ميلى‌گرم در ليتر) ولى در دسترس بودن آن زيادتر از هر منبع ديگر غذائى است. اين دسترسى بيشتر در رابطه با لاکتوفرين موجود در شير انسان است. بدين جهت و هم‌چنين به‌دليل اينکه بيشتر نوزادانى که از مادران خوب تغذيه شده متولد شده باشند داراى ذخيره آهن هستند، لذا آهن شير مى‌تواند براى ۳ تا ۶ ماه کافى باشد.
شواهدى در دست است که حتى قبل از بروز کم‌خوني، کودک مبتلى به کمبود آهن ممکن است دچار تغييرات رفتارى که همراه با فقر آهن است، از قبيل تنش و تحت فشار بودن، کاهش عکس‌العمل به محرک، گردد.
روى موجود در شير مادر نيز مانند آهن، بهتر از ساير شيرها در دسترس و قابل جذب است. در شير انسان ماده‌اى است که جذب روى را افزايش مى‌دهد. مطلب جالب توجه ديگر گزارشاتى مبنى بر نسبت بالاى مس به روى در شير انسان يک پنجم در مقايسه با شير گاو يک پانزدهم است و نسبت بالاى روى در شير انسان همراه با کاهش کلسترول مى‌باشد. کمبود مس در شيرخوارى که فقط شير مادر مى‌خورد نيز گزارش نشده است.
براى برخى از عناصر از قبيل سلنيوم که هم کمبود و هم افزايش آن ممکن است ناخوش‌آيند باشد، ميزان موجود در شير مادر در حد محدودى خوشبختانه کنترل مى‌شود. از تجزيه شير مادر چنين پيشنهاد شده است که براى چنين عناصرى يک مقدار حداقل مى‌بايد در تمام شيرهاى مادر موجود باشد. حد بالا ممکن است تا ۵ برابر حداقل براى مس، ۷ برابر براى آهن و ۱۷ برابر براى روى باشد. به‌هر حال تا به‌دست آوردن اطلاعات کامل‌تر و دقيق‌ترى امکان قضاوت، در مورد اينکه فرمولا واقعاً جايگزين خوبى از نظر عناصر کم مقدار براى شير مادر باشد نمى‌باشد.


همچنین مشاهده کنید