کنترل بیماری هاری در ایران

به ‌منظور کنترل بيمارى‌ هارى در ايران دو نکته مهم مورد توجه بوده است:

درمان ضدهارى انسان پس از آلودگى

اقدام‌هاى لازم جهت جلوگيرى از بروز بيمارى در هارگزيدگان بايد هرچه زودتر پس از وقوع جراحت با درمان موضعى و درمان اختصاصى آغاز گردد. بدين جهت مجروحان هارگزيده بايد به مراکز درمانى ضدهارى دسترسى داشته باشند. در ايران تا سال ۱۳۶۰ مراکز درمان ضدهارى تنها در مراکز استان‌ها وجود داشت و از آن سال تاکنون بنا به ضرورت، جهت راهنمائى مجروحان و ايمن‌ کردن هارگزيدگان، ۲۷۳ مرکز درمان ضدهارى در نقاط مختلف کشور داير گرديده است. سال ۱۳۵۵ آخرين سالى بود که براى واکسيناسيون هارگزيدگان از واکسن ضدهارى حاوى نسج عصبى استفاده شد. مصرف اين واکسن به ‌علت بروز عوارض عصبى در افراد واکسينه و ضعف قدرت پادگنى آن متوقف شد.

از سال ۱۳۵۶ به اعتبار پژوهش‌هاى موفقيت‌آميزى که در ايران و پيامد آن در آلمان غربى انجام شد. واکسن تهيه ‌شده روى سلول ديپلوئيد انسان (HDCV) جايگزين واکسن قبلى شد و به ‌جاى تزريق ۱۴ نوبت متوالى واکسن نسج عصبي، ۶ نوبت از واکسن HDCV در روزهاى صفر، ۳، ۷، ۱۴، ۳۰ و ۹۰ توصيه گرديد و از سال ۱۳۵۶ مجروحان سراسر کشور با واکسن HDCV عليه بيمارى هارى ايمن گرديدند. واکسن مذکور در همه افراد مايه‌کوبى شده به ‌خوبى تحمل شده است و تنها در بعضى موارد در اطراف محل تزريق واکنش‌هاى موضعى مشاهده شده، ولى پس از مايه‌کوبى هرگز واکنش‌هاى عصبى مشاهده نشده است. با توجه به قدرت بالاى ايمنى بخش واکسن مذکور طى يک گزارش، مشاهده گرديد که ميزان پادتن، حداقل چهارسال پس از درمان ضدهارى بعد از آلودگي، در سطح قابل توجهى باقى مى‌ماند و در صورت تزريق يک نوبت از واکسن HDCV دوباره ميزان پادتن به ‌نزديکى سطح پايان واکسيناسيون اوليه مى‌رسد. مصرف واکسن HDCV در ايران تا اواخر سال ۱۳۷۱ ادامه داشت و به ‌علت گرانى اين واکسن، از اواخر سال ۱۳۷۱ تاکنون، از واکسن کشت سلولى VERO (تهيه شده در کشت سلول کليه ميمون سبز آفريقائي) استفاده مى‌گردد. واکسن VERO هم ازلحاظ ايمنى‌بخشى و هم ازنظر عدم ايجاد عوارض جانبى بسيار مناسب است و مى‌توان آن را با واکسن HDCV مقايسه نمود.

تا سال ۱۳۵۷ در ايران براى درمان ضدهارى در مجروحانى که زخم‌هاى عميق و متعدد داشتند، علاوه بر واکسن ضدهاري، سرم ضدهارى (هترولوگ) که از حيوان‌ها تهيه مى‌شد، بکار مى‌رفت. سرم مذکور پس از تزريق به انسان واکنش‌هاى نامطلوبى ايجاد مى‌کرد. براى جلوگيرى از واکنش‌هاى مذکور در سال ۱۳۵۶ جهت تهيه ايمونوگلوبولين اختصاصى ضدهارى انسانى برنامهٔ همکارى بين سازمان انتقال خون و انستيتو پاستور ايران تنظيم و محصول جديد به مرور ساخته شد و جانشين سرم ضدهارى هترولوگ گرديد. تزريق اين فراورده حياتى که از پلاسماى داوطلبان ايمن‌شده عليه هارى به دست مى‌آيد، هيچ‌گونه واکنش موضعى يا عمومى ايجاد نمى‌کند. در حال حاضر، در همهٔ مراکز درمان ضد هارى در ايران به مجروحانى که داراى زخم‌هاى عميق و متعدد هستند و نيازمند درمان توأم سرم و واکسن هستند به‌ مقدار ۲۰ واحد بين‌المللى به ‌ازاء هر کيلوگرم وزن، از ايمونوگلوبولين ضدهارى انسانى ساخت سازمان انتقال خون ايران همراه با واکسن ضدهارى VERO تزريق مى‌گردد.

اتلاف سگ‌هاى ولگرد و ايمن‌سازى سگ‌هاى صاحب‌دار

تا سال ۱۳۵۸ در شهر تهران بيمارى هارى بندرت مشاهده مى‌شد. در آن سال بيمارى در گربه‌ها شايع شد و سه مورد هارى گربه به تأئيد آزمايشگاه رسيد. سال‌هاى بعد آلودگى در سگ‌هاى ولگرد تهران شايع شد، به ‌طورى که در سال ۱۳۶۰ تعداد ۵۹ مورد رهارى حيوانى در شهر تهران مشاهده شد. به‌ منظور مبارزه با هارى و کنترل آن در شهر تهران در سال ۱۳۶۳ ستاد مبارزه با هارى در تهران بزرگ با شرکت فعالانه شهردارى تهران، ژاندارمرى مرکز، انستيتو پاستور ايران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى و سازمان دامپزشکى کشور تشکيل شد. اهداف عمدهٔ اين ستاد، يکى نابود کردن سگ‌هاى ولگرد تهران، ديگرى ايمن‌کردن سگ‌هاى خانگى درنظر گرفته شد. از ابتداء مقرر شد کشتن سگ‌هاى ولگرد تهران با تفنگ و توسط کارکنان ژاندارمرى صورت گيرد. از آغاز اجراء برنامه مذکور روزانه چهل گروه برنامهٔ کشتن سگ‌هاى ولگرد را پيگيرى کردند و در سال‌هاى بعد به‌علت کم‌شدن تعداد سگ‌هاى ولگرد تعداد گروه‌ها به ۱۲ گروه کاهش يافت.

در جريان پنج سال اجراء برنامهٔ مذکور فزون از ۲۰۰،۰۰۰ سگ ولگرد در تهران نابود شد و اقدام‌هاى انجام‌شده منتهى به خاموش شدن اپى‌زئوسى در تهران گرديد. در ساير استان‌هاى ايران، به ويژه استان‌هاى شمالي، شمال غربى و شرقى که شيوع بيمارى هارى در اين مناطق بيشتر از ساير استان‌ها است، جهت کنترل بيمارى برنامه‌هائى تنظيم و اجراء شده است، ولى برخلاف برنامهٔ اجراء شده در شهر تهران رضايت‌بخش نبوده‌اند. گرچه نابود کردن سگ‌هاى ولگرد يکى از اهداف اصلى مبارزه با هارى است، ولى چون در جوامع شهري، روستائى از سگ‌ها به‌عنوان نگهبان، محافظ انسان و حيوان خانگى استفاده مى‌شود، ايمن‌کردن سگ‌هاى مذکور نيز امرى ضرورى مى‌باشد. در سال ۱۳۷۵ شوراى هماهنگى مبارزه با بيمارى‌هاى قابل انتقال بين انسان و حيوان در ايران تشکيل شد و اقدام‌هاى جدى‌ترى در زمينهٔ کنترل ژئونوزها ــ‌بخصوص هارى‌ــ شروع شده است.

با توجه به اينکه براى کنترل بيمارى هارى علاوه بر نابودى سگ‌هاى ولگرد بايد حداقل ۸۰% سگ‌هاى خانگى نيز واکسينه شوند، بنابر اين امر واکسيناسيون حيوان‌ها بايد بصورت جدى‌ترى مورد توجه قرار گيرد و از طريق رسانه‌هاى گروهى ساکنان شهرها و روستاها را بيش از پيش به پيامدهاى وخيم بيمارى هارى و اهميت واکسيناسيون حيوان‌ها عليه اين بيمارى آگاه نمود.