چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا
خُمس مال چهکسی است؟
● خمس در کتاب و سنّت
با نظر به اینکه خمس جایگاه خاصی در اسلام دارد. در اینجا ضمن بیان اهمیت آن، مالکیت آن را نیز بیان میکنیم.
خمس، بودجهای است در دست پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و امام (علیهالسلام) تا در مصالح اسلامی مصرف کنند. نمیتوان گفت خمس، مخصوص اداره کردن زندگی سادات فقیر است و بس، چرا که اگر خمسِ اموال گردآوری شود ثروت عظیمی را به وجود میآورد که به مراتب زیادتر از اداره کردن سادات مستمند و فرزندان حضرت زهرا و علی (علیهما السلام) است. مضاف بر اینکه اگر فرضاً در مقطع زمانی خاصی سادات فقیر نداشتیم بلکه همه سادات خودشان خمس میدادند، در چنین شرایطی خمس را در چه راهی باید مصرف کرد و متولّی یا متولّیان خمس کیانند؟
از امام (علیهالسلام) سؤال شد اگر خمس (دریافت شده توسط فقیر و یتیم) از مصارف سال (او) زیادتر باشد چه باید کرد؟ فرمود: «انّ الزّائد یرجع الی الوالی و التّقسیم بنظره؛ زیادی خمس به حاکم اسلامی بر میگردد و تقسیم آن به نظر او میباشد.»
آنچه از قرآن و روایات مفهوم میشود این است که خمس، یک نوع بودجه مشروط برای اداره جامعه اسلامی و ترویج مبانی دینی است و مدیریت آن به دست پیامبر و یا جانشینان معصوم اوست. به همین دلیل حکومتهای بنیامیّه و بنیالعباس و حتی در عصر خلفای راشدین به گرفتن مالیات و زکات بسنده میکردند و متعرض خمس نمیشدند و در بعضی از مواقع از صاحبان خمس اجازه میخواستند که خمس را برای مردم مصرف کرده و در آینده دِین خود را پرداخت نمایند.
و حکومتی بودن این مال را خداوند در آیه خمس بیان فرموده است: «و اعلموا انّما غنمتم من شیء فانّ للّه خمسه و للرّسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السّبیل ان کنتم آمنتم بالله و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی کل شیء قدیر؛(۱) و بدانید که از هر چیزی که سود ببرید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و از آن خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و از راه ماندگان است....»
در احادیث و کتابهای لغوی، غنیمت به معنای مطلق فایده آمده است. حدیثی از امام رضا (علیهالسلام) در تفسیر آیه خمس رسیده که میفرماید: «و کلّ ما افاده النّاس فهو غنیمة؛ هر چیزی که مردم از منافع به دست آورند آن، غنیمت و فایده محسوب میشود». سپس در ادامه میفرماید: فرقی نیست بین گنجها، معدنها و جواهراتی که غوّاصان از دریا به دست میآورند، و مال حلالی که با مال حرام مخلوط شده باشد، و غنایم و فوایدی که از طریق جنگ و جهاد به دست جنگجویان افتاده باشد، و زمینی که کافر ذمّی از مسلمان خریداری نماید، و مالی که از طریق کسب و کار و تجارت و صنعت به دست بیاید، و میراثی که خمس آن داده نشده باشد؛ در تمام این موارد، پرداخت یک پنجم آن واجب میشود. به دلیل اینکه تمام اینها غنیمت و فایده محسوب میگردد و از روزی و رزق خدا فراهم شده است.(۲)
خمس، بودجهای است در دست پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و امام (علیهالسلام) تا در مصالح اسلامی مصرف کنند.
در اصل وجوب، یک پنجم، از منافعی که سال بر آن گذشته و از موارد هفتگانهای که در رساله مراجع آمده است، تردیدی نداریم، ولی بحث ما در این قسمت پیرامون "مالکیت و عدم مالکیت خمس" و "متولّی" آن است. در صورتی که بودجهای در دست حکومت معصوم باشد، احدی بالاصالة مالک آن نخواهد بود. یکی از شواهدی که ثابت میکند خمس باید به دست امام برسد و مصرف شود این است که تقسیم سهم سادات به گروه یتیم، مسکین و ابن السبیل (در راه ماندگان) لازم نیست مساوی باشد، بلکه تقسیم آن باید با نظر ولی خمس و امام معصوم و در غیبت کبری به دست مجتهد جامع الشرایط صورت بگیرد؛ چنانکه در حدیث صحیح بَزَنطی آمده: هنگامی که از امام رضا (علیهالسلام) پرسیدند: اگر یک گروه از سهمْ برندگانِ سهم سادات زیادتر از گروه دیگر باشد خمس را چگونه باید میان آنها تقسیم کرد؟ امام رضا (علیهالسلام) فرمود: «ذاک الی الامام؛ این امر به نظر امام بستگی دارد. همانگونه که پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) نیز طبق نظر خود عمل میکرد، امام نیز بر این شیوه عمل میکند.(۳)
از امام (علیهالسلام) سؤال شد اگر خمس (دریافت شده توسط فقیر و یتیم) از مصارف سال (او) زیادتر باشد چه باید کرد؟ فرمود: «انّ الزّائد یرجع الی الوالی و التّقسیم بنظره؛ زیادی خمس به حاکم اسلامی بر میگردد و تقسیم آن به نظر او میباشد.»
۱) انفال (۸) آیه ۴۱.
۲) فقه الرضا، ص ۲۹۳.
۳) کافی، ج ۸، ص ۵۴۴ و وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۵۱۹.
محمدباقر شریعتی سبزواری
۲) فقه الرضا، ص ۲۹۳.
۳) کافی، ج ۸، ص ۵۴۴ و وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۵۱۹.
محمدباقر شریعتی سبزواری
منبع : تبیان
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
روز معلم معلمان ایران رهبر انقلاب بابک زنجانی دولت مجلس شورای اسلامی مجلس دولت سیزدهم حجاب شورای نگهبان رسانه
تهران شهرداری تهران هواشناسی سیل آموزش و پرورش پلیس قوه قضاییه سلامت سازمان هواشناسی دستگیری شورای شهر تهران شهرداری
قیمت دلار خودرو قیمت خودرو بانک مرکزی حقوق بازنشستگان ایران خودرو سایپا چین دلار قیمت طلا بازار خودرو تورم
مسعود اسکویی تلویزیون فضای مجازی سریال سینما دفاع مقدس سینمای ایران فیلم موسیقی تئاتر نون خ رسانه ملی
دانشگاه علوم پزشکی
رژیم صهیونیستی اسرائیل آمریکا فلسطین غزه جنگ غزه حماس نوار غزه روسیه عربستان اوکراین ترکیه
فوتبال استقلال پرسپولیس رئال مادرید بایرن مونیخ لیگ قهرمانان اروپا سپاهان تراکتور باشگاه استقلال تیم ملی فوتسال ایران فوتسال لیگ برتر
وزیر ارتباطات تبلیغات همراه اول اینستاگرام اپل ناسا نخبگان گوگل ویروس ماه
دیابت کاهش وزن داروخانه مسمومیت بیماری خواب پرستار بارداری