بهره کشی از فقرا

هنوز دیرزمانی از به دست آمدن امكان پیوند اعضای انسان نگذشته بود كه اهدا، خرید، فروش ، تجارت و... رفته رفته به مسأله ای جهانی در خصوص اعضای بدن انسان تبدیل شد. به موازات آن، تلاش برای جلوگیری از رواج این نوع نگاه كه انسانها را ابزار و منبعی برای به دست آوردن اعضای «یدكی» و تجارت آن می دید، آغاز شد. با این وجود و به رغم افزایش این تجارت سیاه، هنوز پاسخ روشنی به این مسائل داده نشده است. این مطلب نگاهی دارد به مسائل مربوط به اهدا وخرید و فروش اعضای بدن انسان و رویكرد چند سازمان فعال در این زمینه نسبت به این موضوع .
•••
خرید و فروش اعضای بدن انسان از بعد اخلاقی و معنوی نكوهیده است.آیا دلیلی برای قانونمند بودن تجارت كلیه وجوددارد؟
انجمنهای پزشكی و گروههای حقوق بشر در سراسر دنیا خرید و فروش اعضای بدن انسان را محكوم كرده اند. طبق اعلامیه سازمان بهداشت جهانی، تجارتی كردن اعضای بدن انسان، تجاوز به شرافت و حقوق بشر است. درسال ۱۹۹۱ اعلامیه راهنمای پیوند اعضای انسان سازمان بهداشت جهانی حاكی از افزایش حجم معاملات اعضای انسانی بود. برهمین اساس دستورالعملی از سوی سازمان بهداشت جهانی به این شرح انتشار یافت:
«بدن انسان و اعضای آن قابل خرید وفروش نیست و نمی تواند مورد معاملات تجاری قرار گیرد». طبق این دستورالعمل، پرداخت و دریافت هرگونه وجهی (شامل غرامت یا پاداش) در ازای اعضای بدن انسان باید ممنوع شود. انجمن پزشكی جهانی (WMA) یك سازمان بین المللی است كه اطلاعات لازم را به پزشكان و انجمن های مربوطه بیش از ۷۰ كشور جهان ارائه می كنند. دستور این سازمان كاركردن پزشكان با بالاترین استانداردهای اخلاقی ممكن ومراقبت دایمی توسط آنها است. این انجمن طی سی و هفتمین اجلاس پزشكی جهانی كه اوایل اكتبر ۱۹۸۵ در بروكسل تشكیل شد، خرید و فروش اعضای انسان را محكوم و عنوان كرد كه دولت ها باید قوانین مؤثری به منظور جلوگیری از استفاده تجاری اندامهای انسانی به كار برند. در اكتبر ۲۰۰۰ طی بیست و پنجمین اجلاس عمومی سازمان پزشكی جهانی (WMA)اعلامیه مفصل ودقیقی را در مورد اهدا و پیوند اندامهای انسانی منتشر كرد كه شامل بخشهای مختلفی از قبیل تعهد اخلاقی حرفه ای پزشكان، ارزشها، حصول اندام ها و بافت ها با توجه به جنبه های اجتماعی در سطوح خصوصی و سازمانی (حقیقی و حقوقی) ، آزادی و اختیار برای اهدای عضو است. در اعلامیه این سازمان در مورد زندگی اهداكنندگان، بر تلاشهای خاص برای حصول اطمینان از این كه اهدا از روی اختیار و بدون اجبار و تهدید است تأكید شده است. انگیزه های مالی برای تهیه و به دست آوردن اندام ها و بافت ها برای اهدا می تواند حالت اجبار وفشار داشته باشد و بنابراین باید ممنوع شود. پرداخت وجه در ازای اندام ها و بافت ها به منظور اهدا و پیوند باید قدغن شود. یك انگیزه مالی، اهدای داوطلبانه را تحت الشعاع قرار می دهد و آن را تضعیف می كند. به علاوه با توجه به هزینه های معالجات پزشكی، اهدای رایگان، منصفانه نیست. بعد از گذشت دو دهه انجمن پیوند از طریق كمیته اخلاقی، مخالفت خود را با پرداخت وجه به ازای اهدای عضو بیان كرد: «اعضای بدن انسان باید به طور آزادانه اهدا شوند بدون هیچ سود مالی و تجاری.» همچنین انجمن جراحان پیوند اعضای آمریكا، اروپا، كانادا و بریتانیا تجارت اعضای انسانی را محكوم كردند. این فقط یك مرحله است. در هر حال بیشتر بودن میزان تقاضا برای پیوند كلیه سالم نسبت به عرضه آن، یك بحث بین المللی در مورد كنار گذاشتن ارزشهای اخلاقی و قانونی این كار مطرح كرده است. افزایش مسافرتهای پزشكی برای انجام جراحی پیوند عضو، تفاوت های قبلی بین شمال و جنوب، و دارا و ندار را شدیدتر كرده است.
به طور كلی روند پیوند اندام و بافت و قسمتهای بدن دارای یك جریان اصلی است: از جنوب به شمال، از كشورهای جهان سوم به كشورهای پیشرفته، از فقیر به غنی، از سیاه به سفید، از زن به مرد. تلاش در جهت قیمت گذاری بدن انسان یا اجزای آن، موضوع ثروت و یا فقر اهداكننده نیست و مغایر با اظهارنظرهای عمومی است و باعث خدشه دار شدن و تضعیف شرافت انسانی قشرهایی از مردم كه ممكن است مورد بهره برداری اقتصادی قرار گیرند می شود. همانطور كه یك جامعه شناس به نام «وی. آوایا» اشاره می كند كه: «ما حریصانه به بدن یكدیگر به عنوان منبع بالقوه اجزا برای افزایش طول عمرمان چشم دوخته ایم.» تشویق حسی بشردوستی محرك قدرتمندی برای ترغیب اهدای عضو است. یك جراحی پیوند كلیه، كاملاً بی خطر نیست اگرچه یك اهداكننده ممكن است بعد از عمل با مشكلات پزشكی مواجه شود، ولی این مشكلات با حس رضایتمندی از خود به خاطر بخشش عضو جبران می شود. یك اهداكننده همچنین لذت بخشش و این موضوع كه كسی از این عمل ایثارگرانه او بسیار بهره مند شده است را درك خواهد كرد. وقتی كه اهداكننده فقط انگیزه مالی دارد قضیه كاملاً برعكس است. به جز زمانی كه یك سیستم قانونی پاداش برای اهدای عضو وجود داشته باشد. دراین روش اهداكنندگان خودشان را فقط به صورت دست فروش می بینند مشكلات پزشكی اهداكنندگان تركیبی از احساسات بی ارزشی است. آنها احساس توهین، افسردگی و دلواپسی و تمایلات انتحاری دارند چنین احساساتی باعث تضعیف گسترده ایثارگری به عنوان یك نیروی معنوی و اجتماعی می شود. اغلب برای اثبات اخلاقی بودن تجارت كلیه به مثال پدر جوان تركی كه می خواست برای معالجه دختر بیمارش، كلیه اش را بفروشد استناد می شود. این مورد كه در اوایل دهه ۱۹۹۰ اتفاق افتاد، توجه بسیاری را به خود جلب كرد. آیا ما حق داریم كه این مرد را از استقلال و فرصت كمك كردن به دخترش محروم كنیم؟
حامیان تجارت كلیه این بحث را كه افراد در مورد این كه می خواهند با بدنشان چه كار كنند حق انتخاب و آزادی دارند، مطرح می كنند. و اینكه هدف این اختیار از طریق مداخله قانونی تعدی و تجاوز به این آزادی انتخاب محسوب می شود.
با آزادی فروش كلیه به آزادی های كسی اضافه نخواهدشد و قدغن كردن فروش كلیه نیز از آزادی شخصی افراد كم نخواهدكرد. آزادی یا ممنوعیتی كه به شرایط سیاسی ـ اجتماعی و اقتصادی زندگی افراد بستگی دارد، حتی آزادی برای اختیارات شخصی نباید ازحدمعینی فراتر رود.
تجارت كلیه سؤالات مهمی درمورد مسؤولیت های اخلاقی پزشكان مطرح می كند. سؤالاتی كه در ۲۵سال گذشته دراعلامیه سازمان پزشكان جهانی مطرح شده است.
دكتر «سوند» از مركز پزشكی Lakeside معتقداست كه تجارت كلیه قانونی یا غیرقانونی ادامه خواهدداشت و معتقداست كه برای جلوگیری از سوءاستفاده كردن از اقشار آسیب پذیر جامعه قوانینی برای این تجارت تنظیم شود و استانداردها بهبود یابد.
این بحث ها نادیده انگاشتن واقعیتی است كه بسیاری از مردم جهان درآن زندگی می كنند.
دكتر فیلیپ توماس معتقداست كه پیوند كلیه جراحی بسیار ساده ای است و قانونی كردن این معامله، باعث سوءاستفاده های بسیاری می شود. حتی بهترین سیستم تنظیمی نمی تواند واقعیت تجارت اعضا و اجزای انسان را پنهان كند و بنابراین ازنظر اخلاقی و معنوی مذموم و ناپسنداست.
پرداخت وجه بابت اهدای اندام، مانع توسعه برنامه های پیوند اعضای اجساد می شود. تعدادی از پزشكان با این موضوع مخالفند و معتقدند كه این ادعای مضحكی است. آنها می گویند اگر این دلیل است پس چرا پیوندهای قلب و كبد بیشتری از جنازه ها صورت نمی گیرد؟ آنان معتقدند كه استفاده از اعضا و اندام های اجساد هنوز جانیفتاده چون مردم هنوزمرگ مغزی و اهدای عضو بعد از مرگ را نپذیرفته اند و وجود موانع اجتماعی برای پیوند عضو بعد ازمرگ كاملاً صحیح است.
درهرحال این موانع و مخالفت ها نمی توانند برای نادیده انگاشتن پیوند از اجساد به حساب آیند، در سال ۱۹۹۴ قانونی دراین مورد تهیه شد.
درحالی كه كلیه یك فرد فقیر با قیمت ارزان در دسترس است چرا باید برای كلیه یك جنازه صبركرد؟
این سؤالی است كه دكتر «مانی» درمقاله اش تحت عنوان یك قانون احمقانه مطرح كرده است.
تصوركنید كه اگر پیوند عضو از اهداكنندگان وجودنداشت، چه اتفاقی می افتاد؟ اگر بیماران مجبور بودند كه به دیالیز ادامه دهند، به دولت برای تصویب پیوند از اجساد، فشار می آوردند.
طبق مشاهدات دكتر فیلیپ توماس پزشكان ICU و جراحان مغز و اعصاب به علت عدم كارایی سیستم پیوند اعضا، تمایلی برای تحویل دادن اجساد به این منظور ندارند.
خرید وفروش كلیه جو منفی به وجود آورده و تجاری كردن این امر، حتی پیوند از اجساد را نیز زیرسؤال برده است.
بحث های جدید در مورد سیستم پرداخت به ازای اهدا قادر به برطرف كردن نتایج و درگیری های اجتماعی و اخلاقی به وجود آمده در این زمینه نیستند.
تجزیه و تحلیل هایی مؤكد این نكته است كه فقر و محرومیت باعث ادامه و استمرار خرید وفروش اندام های انسانی است. ادامه دادن این تجارت نه تنها باعث استمرار فقر و نداری می شود بلكه موجب می شود كه فقرا علاوه بر محرومیت و بدبختی، مورداستثمار و بهره كشی نیز قرارگیرند.

فریبا عرب زاده

منبع : روزنامه ایران