بلوط

درخت بلوط، درختی است که در نواحی مختلف نیمکره شمالی مخصوصا مناطق معتدله پراکندگی دارد. درخت بلوط دارای ۲۰۰ گونه می‌باشد. میوه درخت بلوط به صورتی است که قاعده آن در پیاله‌ای مرکب از فلس‌های متعدد و به هم فشرده محصور شده است. در بین درختان بلوط گونه‌های مفید متعددی یافت می‌گردد. از نظر مصارف درمانی برگ و پوست که بر روی جوانه‌های گونه تشکیل می‌شود مورد توجه است. پوست شاخه‌های جوان بلوط از نظر مصارف درمانی بر پوست شاخه‌های مسن مزیت دارد.
● ترکیبات شیمیایی بلوط:
در پوست و برگ درختان بلوط دارویی وجود دارد که نامش تانن است که از نظر شیمیایی مشابهت نزدیک با یکدیگر دارند. پوست شاخه‌های جوان گونه‌ دارویی مذکور دارای ۱۵ تا ۲۰ درصد و در شاخه‌های مسن ۵ تا ۱۰ درصد از نوعی تانن فیزیولوژیکی یعنی اسید کوئرسی تانیک محلول در آب و قندی به نام کوئر سیت، ۱/۶ درصد اسید گالیک، اسید مالیک و یک ماده تلخ به نام کوئرسین، فلوروگلوسین، موسیلا‌ژ و مواد پکتیکی، مواد رزینی و اکسالات کلسیم و نوعی ماده رنگی قرمز به نام قرمز بلوط و به مقدار کم کولا کاتشین است. میوه بلوط دارای ۵ درصد ماده روغنی، ۶/۶۵ درصد پروتئین، ۷ درصد از قندهای مختلف، ۴۴/۳ درصد آمیدون ۳/۲ درصد پنتوزان و معادل ۷ درصد از نوع تانن می‌باشد. در گال)galle( که بر روی برگ و جوانه‌های بلوط تحت اثر حشرات مخصوص ایجاد می‌شود، نوعی تانن به نام اسید گالوتیک یافت می‌شود که در برگ، میوه و مخصوصا در گال درختان مخلوط بلوط و غیره وجود دارد.
● خواص درمانی بلوط:
از قسمت‌های مختلف درختان بلوط استفاده‌های درمانی به عمل می‌آید که به شرح زیر می‌باشد: تانن این ماده مهم گیاهی در اعضای درختان بلوط فراهم می‌شود و خواص مختلفی دارد مانند رسوب دادن آلبومین به وجود آوردن پوشش محافظ برای بافت‌ها و جلوگیری از عفونی شدن، تاثیر داشتن فرآورده‌های تانن در درمان سل و همچنین فراهم آوردن موجبات التیام زخم‌ها به علاوه مانند سدی از پیشرفت میکروب‌ها جلوگیری می‌نماید. به کار بردن آنها از ترشح زیاد مخاط‌ها ممانعت به عمل می‌آورد. پکتین نیز از دیگر موادی است که مانند تانن عمل انقباض را به وجود می‌آورد و در گیاهان فراوان یافت می‌شود، پکتین هموگلوکزیدی است که تحت اثر فرمانی به نام پکتاز به صورت اسید پکتیک تغییر شکل می‌دهد این ماده خاصیت بند آورنده خون با اثر قاطع است و دلیلش این است که با مصرف آن انعقاد خون بالا می‌رود. اعضای مختلف درختان بلوط به علت داشتن تانن اثر قابض، بند آورنده خون و تقویت کننده عمل بعضی از اعضای بدن را دارند. برگ درخت بلوط اثر محرک و قابض ولی به نحو ضعیفی را دارد، که به صورت جوشانده‌های غلیظ یا به صورت غرغره در معالجه ورم لوزتین و حنجره مورد استفاده قرار می‌گیرد. پوست درخت بلوط به علت داشتن تانن فراوان کمتر در مصارف داخلی به کار می‌رود. در مصرف داخلی برای مدت طولانی باعث خستگی معده و احساس درد در عضله قلب می‌شود. علاوه بر تحریک دستگاه هضم، عوارض دیگری از قبیل درد معده و حالات تشنجی نیز ظاهر می‌کند. پوست درخت بلوط پادزهر خوبی برای مسمومیت‌های ناشی از فلزات است. ارزش درمانی پوست بلوط در استعمال خارجی بیشتر از مصارف داخلی آن است.
جوشانده پوست بلوط به صورت حمام‌های موضعی، لوسیون، غرغره و شستشو به صورت‌های مختلف جهت درمان بیماری‌ها توصیه شده است. از جوشانده مذکور به صورت حمام‌های موضعی در مواردی مانند: اولسرهای سرطانی،‌ التهاب غدد به علت انسداد مجاری آنها،‌ خون‌‌مردگی، سودا، بیماری‌های پوستی مزمن دیگر مانند اگزما و واریس استفاده می‌توان کرد.
در موارد خون آمدن از بینی می‌توان به این طریق عمل کرد؛ ابتدا ۱۵ گرم پوست درخت بلوط و ۲ گرم زاج را در یک و نیم لیتر آب وارد کرد و سپس بر اثر جوشاندن حجم، آن را به یک لیتر تقلیل داد و با پنبه آغشته به جوشانده مذکور، حفرات بینی را شستشو داده، با این عمل خون به سهولت بند می‌آید. برای تهیه لوسیون‌ها جهت استعمال خارجی معمولا از جوشانده ۱۰۰ گرم پوست درخت بلوط در یک لیتر استفاده می‌شود. از مخلوط آرد میوه درخت بلوط با آرد گندم در بعضی نواحی نان تهیه می‌گردد.
میوه درخت بلوط مصارف درمانی بسیاری دارد.
اگر میوه بلوط را قطعه قطعه کرده و در یک استکان آب وارد کنید و مصرف نمایید جهت رفع دل‌پیچه‌های ناشی از نفخ موثر است.
در دوران‌های قبل میوه بلوط را بو می‌دادند تا تانن آن با این عمل کاهش یابد. سپس از آن در تهیه نوعی قهوه استفاده می‌کردند. این قهوه که دارای دکسترین است جهت رفع اسهال و درمان آنزیم‌های داخل روده‌ها، سوء هضم درد معده، نزله‌های مزمن،‌ کم‌خونی، نرمی استخوان، سیاه‌سرفه و درمان سل در مراحل اولیه سستی و ضعف استخوان‌ها به کار می‌رفته است.
مخلوط آرد میوه بلوط بو داده با کاکائو بهترین دارو جهت رفع اسهال‌های ساده اطفال است. برجستگی‌هایی که بر روی برگ یا جوانه انواع بلوط به وجود می‌آید دارای تانن فراوانی است. گال به عنوان مقوی معده، قابض و رفع کننده خونروی‌ها به کار می‌رود.
مقدار مصرف گرد آن ۰/۵ تا یک گرم و چند دفعه در روز مخلوط در عسل و یا جوشانده ۵۰ در هزار آن است.
میوه بلوط دارای ۵ درصد پروتئین، ۷ درصد چربی، ۷۰ تا ۸۰ درصد هیدروکربن است و از بلوط شیره‌ای حاصل می‌گردد که در لفظ محلی استان ایلام آن را (شوکه) گویند.
شوکه برای ناراحتی‌های معده مفید می‌باشد، ۲۸ گرم برگ بلوط را در نیم‌لیتر آب دم کرده و در هر ساعت یک قاشق چای‌خوری تا یک استکان کوچک از آن مصرف شود، برای درمان سرفه عادی و تشنج بسیار مفید است. پوست بلوط به سختی کنده می‌شود. ابتدا پوست را با چاقو شکاف دهید، بعد آن را در آب جوش بیندازید و بعد از چند دقیقه آن را بیرون بیاورید، سپس پوست آن به راحتی کنده می‌شود.
برای درمان انواع بیماری‌ و ناراحتی‌های گلو مثل آنژین، ورم لوزه و گرفتگی صدا می‌توان از این جوشانده استفاده کرد. ابتدا ۵۰ تا ۶۰ گرم از پوست ساقه‌های جوان بلوط را که خشک کرده‌اید بکوبید و به صورت پودر درآورده و در یک لیتر آب سرد به مدت ۱۲ دقیقه بجوشانید سپس آن را خشک کنید و روزی ۳ بار آن را در دهان مزمزه کرده و بعد دور بریزید. این جوشانده برای ناراحتی‌‌های گلو، زرد زخم و اگزما بسیار مفید است. توجه داشته باشید که پوست بلوط را در ظرف‌های فولادی بجوشانید زیرا که تانن موجود در بلوط آهن را می‌خورد. پوست درخت بلوط، بواسیر و زخم‌هایی را که در اثر سرمازدگی و عرق ایجاد می‌شوند از بین می‌برد.
استفاده از مواد طبیعی به جای مواد افزودنی،‌ اثر بهتر و سالمتری در بدن می‌تواند بگذارد.

فرزانه محمدحسینی

منبع : روزنامه رسالت