عملیات کاشت

کاشت شامل کلیه عملیاتی است که قبل از قرار گرفتن بذر در زمین باید انجام شود که از آن جمله است: تغییر زمین و مناسب کردن ذرات خاک برای سبز شدن و رشد گیاه. خاک زراعی از متلاشی شدن سنگ ها و بقایای موجودات زنده تشکیل شده است و به علت تغییراتی که موجودات زنده در آن می دهند و و به علت جابجا شدن و شسته شدن بعضی از مواد آن، از لحاظ جنس و خاصیت فیزیکی با سنگ های اصلی که آن را تشکیل داده اند تفاوت زیادی دارد.
عواملی که در تجزیه خاکهای زراعتی و تجزیه سنگ ها دخالت دارند به سه دسته تقسیم می شوند:
۱) عوامل فیزیکی و مکانیکی، مثل حرارت، وزش باد، یخدان، باران، یخچالهای طبیعی و دریا؛
۲) عوامل شیشیایی، یعنی انحلال و اکسیداسیون بر اثر آب و هوا؛
۳) موجودات زنده و عوامل بیولوژیکی، مثل قارچ ها و باکتریها، خزه ها و جلبک ها، حشرات و کرمها،
خاک از منابع طبیعی بسیار مهم برای زندگی و بقای انسان و حیوان به شمار می آید و، به جز هوا و تابش خورشید، آنچه در اختیار بشر است از خاک حاصل می شود.
▪ خاک:
خاک دو طبقه دارد:
یکی، طبقه مزروعی و سطح الارض که با وسایل و ادوات کشاورزی مختلف شخم زده و زیر و رو می شود و به آن کود می رسد؛ و دیگری، قسمت زیرین این طبقه که خاک بکر است و کود و خاشاک به آن عمق نفوذ نمی کند و هر کدام خصوصیات و وظایف خاصی دارند.
خاک مزروعی از چهار ماده اصلی رس، شن، گیاخاک و آهک تشکیل شده است و بر اساس آن اراضی کشاورزی نیز به چهار دسته رسی، شنی، آهکی و گیاخاکی تقسیم می شوند. غیر از این طبقه بندی ها، مسئله دیگری که باید به آن توجه کرد خواص فیزیکی خاک است که شامل ذرات و بافت خاک، کلوئیدهای خاک و خلل و فرج خاک می شود.
برخلاف بافت و سطح ویژه که برای خاک معینی تقریبا مقدار ثابتی است، ساختمان خاک مدام تغییر می کند، رابطه تجمعی ذرات خاک و سازمان ذرات شن و سیلت و رس در خاک را ساختمان خاک می گویند. مسائل دیگری که در کاشت و تهیه زمین باید به آن توجه کرد، مواد آلی خاک، واکنش های اسیدی و قلیایی و خنثای خاک (ph) و نرم کردن و پوک کردن خاک است.
وقتی زمین تهیه شد و بستر بذر فراهم گردید، زمان شخم زدن فرا می رسد که یا به صورت دستی یا با گاوآهن این کار انجام می شود.
▪ شخم زدن:
شخم زدن به چند روش انجام می شود:
- گاهی شخم از وسط زمین شروع و به کنار آن ختم می شود (میانی)
- گاهی شخم از کنار زمین شروع و به وسط آن ختم می شود (کناری)
- گاهی از حدود زمین شروع و با عمل دور زدن زمین به مرکز آن ختم می شود (پیرامونی).
عمق شخم و عمق خاک بسته به جنس زمین ونوع گیاه تفاوت می کند. از این رو، گاهی سطحی، گاهی متوسط و زمانی عمیق و خیلی عمیق است.
رطوبت خاک برای عملیات شخم اهمیت دارد. بنابراین، در پاییز، اول زمینهای رسی و بعد، زمینهای شنی را شخم می زنند و در بهار، برعکس.
تهیه زمین کار دشواری است و بعد از شخم زدن باید عملیاتی تکمیلی روی خاک زراعتی انجام شود تا خاک آماده شود.
از جمله:
خرد کردن کلوخه ها، صاف کردن زمین، جمع آوری ریشه ها، احداث نهرهای آب و جوی و پشته و مرزکشی و کرت بندی. برای این کارها به ادوات مختلفی چون: دیسک، ماله، غلتک، مرزکش و نهرکن نیاز است که هر کدام کار خاصی دارند و انواع مختلفی را شامل می شوند.
هنگامی که زمین از نظر فیزیکی آماده شد، باید به تهیه زمین از نظر شیمیایی پرداخت. در حقیقت، کود دادن برای ازدیاد موا غذایی خاک است تا ترکیب شیمیایی زمین از لحاظ مواد مورد نیاز گیاه بهبود یابد. این عناصر شیمیایی بعضی پرمصرف و بعضی کم مصرف اند که در اینجا، به اختصار به آنها اشاره می شود.
ـ ازت (N)
عنصری است که تقریبا همیشه به آن احتیاج است. منبع اصلی تامین ازت مورد نیاز گیاهان ازت هواست که ازطریق تثبیت بیولوژیکی به کمک باکتری ها، تخلیه الکتریکی به وسیله ابرها و تهیه کودهای شیمیایی و آلی و بقایای گیاهی و حیوانی به خاک اضافه می شود. البته مصرف زیاد آن یا کمبود آن در هر گیاه علایم خاصی ایجاد می کند که باید به آن توجه کرد.
ـ فسفر(P)
در بسیاری از فعالیت های حیاتی گیاه دخالت دارد و باعث تسریع در رشد و رسیدن محصول می شود و کیفیت آن را افزایش می دهد و به صورت کودهای سوپر فسفات ساده و تریپل و فسفات آمونیم استفاده می شود.
ـ پتاسیم (K)
در ساختمان گیاه وجود ندارد و وجودش برای ساختن بعضی از اسیدآمینه ها ضروری است. این عنصر به صورت یون پتاسیم در کودهای کلرو پتاسیم، نیترات پتاسیم و سولفات پتاسیم استفاده می شود.
ـ گوگرد (S)
در ساختمان بعضی از اسیدهای آمینه و در کلروفیل برگ ها و تولید روغن در گیاهانی مثل سویا و کتان شرکت دارد. کودهای آن سولفات آمونیم، سولفات پتاسیم و ژیپس است.
ـ کلسیم (Ca)
در ساختمان دیواره سلولی نقش دارد. کلسیم در اندامهای گیاهی تثبیت شده است و انتقال پذیر نیست و به صورت کربنات کلسیم استفاده می شود.
ـ منیزیم (Mg)
در مرکز مولکولهای کلروفیل و در ساختمان دیواره سلولی وجود دارد و در فتوسنتز و تقسیم سلولی دخالت دارد.
عناصر کم مصرف نیز عبارت است از:
۱) آهن (Fe)
۲) منگنز (Mn)
۳) روی (Zn)
۴) مس (Cu)
۵) بور (B)
۶) مولیبدن (Mo)
۷) کلر (Cl).
● انواع کودها:
به طور کلی، کودها به دو دسته تقسیم می شوند:
▪ کودهای آلی
ـ انواع کود آلی:
۱) کود دامی، که از فضولات حیوانات اهلی و پرندگان تشکیل شده است؛
۲) کود اصطبلی، که از مواد مخلوط در اصطبل تشکیل شده و شامل پهن، کاه، کلش و قسمتی از ادرار دام؛
۳) کمپوست، که بقایای گیاهی و حیوانی و زباله های شهری یا لجن فاضلاب است و به صورت پودر مصرف می شود؛
۴) کود سبز، که گیاهان زنده و کامل مدفون شده مثل ماش, نخود فرنگی، شبدر و باقلاست.
▪ کودهای معدنی.
کودهای آلی باعث بهبود خصوصیات شیمیایی خاک می شوند.
ـ انواع کود معدنی:
۱) کودهای ازته، که شامل اوره, نیترات آمونیم, سولفات آمونیم و هیدرات آمونیم است
۲) کودهای فسفاته, که شامل سوپر فسفات ساده، سوپر فسفات تریپل، فسفات آمونیم و پودر استخوان کودی است
۳) کودهای پتاسه, که شامل سولفات دو پتاس, کلرور دو پتاس, کربنات دو پتاس و نیترات دو پتاس است
۴) کودهای گوگرد دار
۵) کوهای کلسیم و منیزیم
۶) کودهای مخلوط، که شامل نیترات پتاسیم و فسفات دی آمونیم است.
زمان پخش کود در وضعیت آب و هوایی منطقه, ساختمان فیزیکی- شیمیایی خاک و نیاز کودی و رشد گیاه بستگی دارد, ولی بهترین زمان و روش کود پاشی آن است که کود را در مدت مورد نیاز گیاه و به حداکثر مقدار در اختیار گیاه قرار داد.
کود را به ۶ روش پخش می کنند:
۱) تزیقی
۲) پراکندن
۳) نواری
۴) کناری
۵) آبیاری
۶) محلول پاشی.
پس از آنکه زمین آماده شد، نوبت به بذر کاری می رسد. بذر وسیله تکثیر جنسی گیاه است که از تلاقی گامت نر و ماده پدید می آید و از سایر روش های تکثیر ارزان تر و آسان تر است.
در تکثیر غیرجنسی که شامل:
- قلمه زدن (قلمه ریشه, ساقه, برگ, جوانه)
- پیوند زدن (جوانه ای, شاخه ای و غیره)
- تقسیم کردن (ساقه رونده, ساقه زیرزمینی، غده, ریشه گوشتی, پاجوش),
- خوابانیدن (ساده, انتهایی, شیاری، مارپیچی، تپه ای و هوایی)
- جداسازی (پیاز، پیاز توپر)
می شود، کار بسیار سخت و پر دردسر است.
● بذر:
بذر از قسمت های مختلفی بدین شرح تشکیل شده است:
۱) رویان یا جنین, که شامل ریشه چه, ساقه چه و لپه است؛
۲) بافتهای مواد ذخیره ای
۳) پوشش و پوسته بذر
چزخه زندگی نهال بذری شامل دو مرحله است:
۱) رشد رویشی گیاه
۲) تشگیل گل و تولید بذر
برای آنکه بذر بتواند جوانه بزند، باید زنده باشد و از نظر رطوبت، دما، اکسیژن و نور در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد. یک بذر مرغوب دارای شرایطی چون زنده بودن، داشتن قوه نامیه, حفظ خواص زراعتی, آلوده نبودن به علف های هرز و مواد خارجی و آلوده نبودن به آفات و بیماریهاست. البته می توان این خصوصیات را با آزمایش نمونه ای کوچک از بذر تعیین کرد. اولین قدم در در آزمون بذر به دست آوردن نیکنواخت است که نماینده کل توده مورد نظر باشد. سپس, نوبت آزمون خلوص است, که تعیین در صد وزن بذر خالص در نمونه موجود است. بعد از آن, رطوبت بذر به وسیله اندازه گیریهای الکترونیکی تعیین می شود.
مرحله بعد, تعیین قوه نامیه و آزمون مستقیم درصد جوانه زدن است.
مرحله بعدی، بررسی با پرتو ایکس برای تعیین سلامت بذر است. سپس, آزمون تایید گونه و رقم و در نهایت, آزمونهای بهداشت بذر فرا می رسد.
عملیات زیر خاک کردن بذر به منظور جوانه زدن, بذر کاری یا کاشت نامیده می شود که عوامل محیطی لازم برای این عملیات رطوبت, اکسیژن, حرارت و نور است.
فصل بذر کاری با توجه به نوع گیاه پاییزه, بهاره, دوفصله و تابستانه است و زمان کشت هر کدام هم با توجه به منطقه کشت فرق می کند. تراکم بوته در واحد سطح هم به فضایی بستگی دارد که گیاه در ریشه و خاک اشغال می کند.
مقدار بذر مورد نیاز را نیز می توان بر اساس این فرمول بدست آورد:
ـ تعداد گیاه مورد نیاز
۱) درصد خلوص بذر
۲) درصد جوانه زدن
ـ تعداد بذر در هر کیلوگرم= مقدار بذر مورد نیاز
عمق کاشت هم به نسبت ریزی و درشتی بذر, جنس خاک و آب و هوا متفاوت است.
▪ روش های بذر کاری:
۱) دست پاش (ساده- دوگانه)
۲) خطی یا ردیفی
۳) کپه ای
۴) بذر کاری در خزانه
ماشینهای بذر پاش از نظر کاری یا ردیف کارند یا غیر ردیف کار.
بر حسب نوع گیاهی نیز که می کارند به دسته های مختلف تقسیم می شوند:
ـ بذر پاشی که غلات را پراکنده می کارند
ـ بذر پاش ردیف کار غلات
ـ ردیف کارهای کپه ای
ـ سبزی کارها
ـ غده کارها
ـ نشا کارها

منبع : خانه کشاورز استان کرمان