شکاف جنسیتی در استفاده از اینترنت

نحوه تفكر انسان را تغییر داده و جهان را در عین وسعت چنان محدود كرده كه با انسان با ورود به دنیای اینترنت آن را در كف خود می بیند و حس عجیبی از آزادی نصیبش می شود. آزادی این كه با چندساعت گشت و گذار دراینترنت به هر كجا كه می خواهد برود. هر تجربه ای را لمس كند. بخواند، ببیند و با آدمها ارتباط برقرار كند.
آشنایی با اینترنت و ورود به دنیای آن، برای فریبا هنوز یك خاطره دلنشین و به یادماندنی است. فریبا می گوید: «درست در ساعت ده دقیقه مانده به سه بعد از ظهر ۱۸مهرماه بود كه در طبقه دوم یك ساختمان قدیمی در كوچه ای باریك درست در مركز تهران در دفتر یك انتشاراتی برای اولین بار دكمه «اینتر» كی بورد را فشار دادم. در آن زمان به دنبال شغل دلخواهم بود اما امروز من و لب تابم جزء جدانشدنی از هم شده ایم. همیشه وهمه جا با هم هستیم. روزی پنج - شش ساعت در اینترنت سر می كنم و هر روز دنبال چیز تازه ای می گردم.»مهدی دانشجوی زمین شناسی است. او البته اولین باری كه انگشت روی دكمه كی بورد گذاشته ووارد اینترنت شده است را به خاطر نمی آورد. اما احساسش را به یاد دارد: «هیجان زده بودم. می خواستم زودتر وارد دنیایی كه تا آن موقع توصیف های عجیب و باورنكردنی درباره اش شنیده بودم بشوم. روزی سه - چهارساعت با اینترنت كار می كنم. گاهی دنبال مقاله های جدید درباره رشته درسی ام. گاهی دنبال اطلاعاتی درباره یك كشور، فیلمهای جدید و كمی هم سركشی به سایت های خبری و وقتی كه خیلی حوصله نداشته باشم، هیچ كدام؛ فقط وبگردی.» مهدی در همان حال كه لبخند می زند می گوید: «شاید هم این كار نوعی علافی مدرن باشد.»
كار بران ایرانی اینترنت محدودند، اما این تعداد رو به افزایش است. آمار سال۸۴ از وجود هفت میلیون كار بر فعال اینترنت در كشور خبر می دهد. طبق برآوردهای صورت گرفته شمار كاربران اینترنت طی دو تا سه سال آینده به بیش از ۱۵میلیون خواهد رسید. از طرفی به گزارش شركت مخابرات ایران ضریب نفوذ اینترنت در ایران (۷‎/۲۴درصد) از متوسط این ضریب در آسیا (۶‎/۹درصد) بالاتر است.از تفكیك جنسیتی كاربران اینترنت در كشور آمار دقیقی در دست نیست اما براساس آمارهای موجود در اینترنت، تعداد زنان كاربر اینترنت در همه جای دنیا و از جمله ایران در مقایسه با كاربران مرد كمتر است.
تحقیق صورت گرفته بر روی گروهی از دانشجویان دانشگاههای دولتی تهران نشان می دهد كه بعد از پایگاه اقتصادی - اجتماعی و موقعیت جغرافیایی «شكاف جنسیتی» عمده ترین شكاف در كاربرد اینترنت طی دهه۱۹۹۰ بوده است. بررسی جنسیت كاربران سه ISP (سرویس دهنده اینترنت) نیز نشانگر این است كه تقریباً بیش از ۷۰درصد كاربران مرد هستند.مزدك هاشمی پژوهشگر ارتباطات معتقد است: «بیش از آنكه میزان استفاده از اینترنت را به نحوه تفكر زنانه و مردانه نسبت دهیم، باید سهم عوامل اجتماعی و اقتصای را در نظر بگیریم. عواملی نظیر پایین بودن سطح سواد و آموزش زنان در مقایسه با مردان، وضعیت اقتصادی و درآمد خانواده ها كه تمایل بیشتری برای هزینه كردن در مورد فرزند پسرشان دارند وهنجارهای فرهنگی و اجتماعی نواحی مختلف كشور كه گاه به عنوان عامل بازدارنده برای خروج زنان از نقش های سنتی عمل می كنند. بویژه كه كامپیوتر و اینترنت مظاهری از ورود به دنیای مدرن به شمار می روند. از آنجایی كه جامعه ما هنوز افراد را به نقشهای سنتی كه بر مبنای تقسیم بندی جنسیتی است، سوق می دهد، مسؤولیت ها و نقش های زنانه مانع از دسترسی و استفاده زنان از كامپیوتر و اینترنت است.»در حالی كه هنوز نسبت كاربران مرد نسبت به زنان چندبرابر است، اطلاعات غیررسمی والبته گفت وگوهای شفاهی حاكی از افزایش علاقه مندی زنان در استفاده و دسترسی به اینترنت است. در واقع هر چه زنان بیشتر با ساز و كارها و امكانات اینترنت آشنا می شوند؛ تمایلشان به بهره گیری از آن بیشتر می شود. در سالهای اخیر افزایش وبلاگ نویسی در میان زنان نشانگر میل روزافزون زنان در استفاده از اینترنت به عنوان زبانی گویا برای بیان دردها؛ نقطه نظرها و حرفهایشان است و نكته قابل توجه این است كه این گرایش در زنان فقط خاص كشور ما نیست. طبق آمار به دست آمده از سوی یك سایت سرویس دهنده وبلاگ چینی، ۶۰درصد از وبلاگ نویسان چینی را زنان تشكیل می دهند. در عین حال ذكر شده كه پسرها به شدت مشغول بازیهای شبكه ای كامپیوتری هستند.
دكتر فرنگیس مظاهری مدرس علوم ارتباطات دانشگاه نكته دیگری را هم در بالا بودن تعداد كاربران مرد در مقایسه با كاربران زن مؤثر می داند و آن هم درصد پایین اشتغال زنان است: «در كشور ما درصد قابل توجهی از اداره ها، سازمانها ونهادهای مختلف به اینترنت مجهز شده اند و با توجه به پایین بودن درصد اشتغال زنان حدود سه درصد از جمع شاغلان، بدیهی است كه مردان به عنوان نیروی شاغل در اكثریت، فرصت و امكان بیشتری برای كار با اینترنت دارند و زنان به همین دلیل كه درصد اشتغالشان پایین است، از امكانات كمتری برای دسترسی به كامپیوتر و اینترنت برخوردارند.»فریبا می گوید بیشتر دوستانش به دنبال محصولات جدید در اینترنت هستند. «البته من هم گاهی به سایت های لوازم آرایشی سر می زنم اما دوستانم بیشتر وقتها به این سایت ها سركشی می كنند و در واقع سایت های مد لباس و آرایش بیشتر مورد توجه آنها است.»مهدی هم درباره علایق دوستانش می گوید كه در بیشتر آنها علاقه وافری برای سركشی به سایت های ورزشی و تفریحی مانند فیلمها و بازیهای جدید دیده است. به همان نسبت كه تعداد كاربران مرد و زن متفاوت است. در شیوه استفاده از اینترنت هم میان زنان و مردان تفاوتهایی وجود دارد. بنا بر پژوهش انجام گرفته دختران دریافت و ارسال پست الكترونیكی، خرید كالا و سرگرمی را بیش از پسران ترجیح داده و در مقابل پسران از اینترنت به منظور جست وجوی اطلاعات و دریافت خبر استفاده می كنند.به اعتقاد مزدك هاشمی پژوهشگر این موضوع تا حد زیادی به جامعه پذیری دختران و پسران مربوط می شود كه طبق آن زنان و دختران به نقش های جنسیتی خود سوق داده می شوند.او البته اهداف ورود به فضاهای مجازی اینترنت را ایجاد ارتباطات، تحصیل، تفریح و سرگرمی، تسهیل امور، تجارت و كسب اطلاعات می داند و می گوید: «نمی توان به طور دقیق به تفكیك و درجه بندی علایق كاربران مرد و زن پرداخت. همان طور كه ممكن است یك كاربر دختر ۱۶-۱۷ساله به دنبال مد لباس مورد علاقه اش بود یك پسر هم بخواهد درباره زندگی خصوصی فوتبالیست مورد علاقه اش اطلاعاتی به دست بیاورد. در واقع نمی توان این دو را ارزشگذاری كرد و به یكی نمره بالاتر و به دیگری نمره پایین تر داد.»
شادی ۱۹ساله می گوید: اولین آشنایی اش با اینترنت وقتی بود كه دنبال اطلاعاتی درباره هنرپیشه های زن می گشت اما: «بعدها به جنبه های دیگر اینترنت نیز علاقه مند شدم.» در اینترنت نزدیك به ۷۴میلیون سایت درباره زنان وجود دارد. صرفنظر از چیزی كمتر از یك سوم این سایت ها كه پورنو هستند، این رقم از حضور زنان یا مسائل آنها در اینترنت خبر می دهد. مزدك هاشمی می گوید: «می توان كاربران زن را به چهار دسته تقسیم كرد. گروهی كه استفاده شان به چت كردن و در نهایت چك كردن ایمیل شان محدود می شود و در نهایت سركشی به چند سایت خرید و فروش لوازم مخصوص زنان. گروه دوم زنانی اندكه در اینترنت تولید محتوا می كنند از طریق وبلاگ نویسی و گروه سوم زنانی كه در زمینه طراحی وب فعالند و بالاخره دسته چهارم زنانی كه از اینترنت به منظور تجارت استفاده كرده و حتی كارآفرینی می كنند.»تنوع بهره گیری از اینترنت چه از لحاظ سنی و چه از نظر جنسیتی دامنه وسیعی را در بر می گیرد و این خود نشانگر نوعی پلورالیسم در دامنه فكری انسانها است. ممكن است سرگرمی اولین محرك برای برخی از كاربران اینترنت باشد، اما در هر صورت این كاربران به مرور درمی یابند كه به راحتی می توان از این دستاورد بشری استفاده های علمی و فرهنگی بسیاری ببرند.فریبا می گوید هر چند، مدتی بعد از آن بعد ازظهری كه برای اولین بار انگشتانش دكمه های كی بورد را لمس كرد، صاحب كار مناسبی شد، اما درست از همان روز دایره فكریش، دایره عقاید و خواسته هایش دچار تغییراتی شد كه مسیر زندگی اش را عوض كرد. تغییری از نوع دیجیتالی آن هم در دامنه دوعدد یك و صفر.

فاطمه امیری

منبع : روزنامه ایران