ظهور دانشگاه کارآفرین

●مفهوم كار آفرینی
طی سالهای اخیر ورود جوانان جویای كار و كاهش تقاضا برای نیروی كار بحران اشتغال را در كشورتشدید نموده است كه باید به صورت بنیادی مورد توجه دولتمردان قرار گیرد . در این بین ورود دانشگاهیان به این حیطه نیز می تواند بسیار مؤثر باشد . رویارویی صحیح و تدابیر خاص برای حل معضل بیكاری مبتنی بر پژوهش و مطالعه ضرورت دارد با توجه به میزان رشد جمعیت در دو دهه گذشته بیكاری را می توان مهم ترین چالش اجتماعی چند دهه آینده به حساب آورد . پیامدهای این بحران گسترش فقر و افزایش پدیده های ناگوار اجتماعی است . پرداختن به بحث كار آفرینی (با توجه به این امر خالی از لطف نیست هر چند كه در خصوص ماهیت و مفهوم آن عدهٔ انگشت شماری از دانشمندان به آن پرداخته اند بنابراین تعریف استانداردی برای آن وجود ندارد . جلیل آقا صمدی در كتاب سازمان های كار آفرینی در ضمن گرد آوری مفهوم كار آفرینی از دیدگاه دانشمندان ، مهم ترین تعریف ها را به شرح زیر ارائه نموده است :
پروسهٔ ایجاد ثروت
پروسهٔ تخریب خلاق
پروسهٔ هدایت به خلق سازمان جدید بدون توجه به نوع پتانسیل سازمان
توسعهٔ موقعیت ها و اقدامهای نوآورانه همراه با خطر چه در سازمانی كه قبلاً تاسیس شده یا به صورت ازاد و مستقل
روش اداره ای است كه فرصت ها را بدون در نظر گرفتن منابع موجود و قابل كنترل فعلی تعقیب می كند .
وظایف ، فعالیت ها واعمالی كه برای تحقق فرصت شناخته شده و ایجادسازمانی مناسب باآن كمك می‌كند
پروسه ای فراتر ازشغل و حرفه بلكه كار آفرینی یك شیوهٔ زندگی است .
كار آفرینی را در كل می توان ایجاد كسب و كارهای نوآورانه تلقی كرد . فعلاً در كشور ما نظام آموزش دهندهٔ دانشگاهها ، افرادی را پرورش می دهد كه فقط می توانند شكافهای شغلی بسیار تعریف شده را پركنند و بنابراین باید حركتی عظیم در راستای تولید كار آفرینان در دانشگاهها به عنوان قطب علمی كشور صورت گیرد كه این به معنای اتصال دانشگاه با صنعت و فن آوری است كار آفرینان باید فرصت شناس باشند نظام آموزشی دانشگاه مبتنی بر یادگیری نیست ، آموزش مبتنی بر تعلیم است و این خود عاملی بر ای عدم پرورش افراد كار آفرین است .
فرد كار آفرین كسی است كه توانایی تشخیص و ارزیابی فرصت های كسب و كار دارد و می تواند منابع لازم را جمع آوری كرده و از آنها بهره برداری نموده و عملیات مناسبی را برای رسیدن به موفقیت پی ریزی كند . (مردیث ، ۱۳۷۱ ).
پدیدهٔ كار آفرینی ابعاد گسترده ای داشته ، گرد هم آوردن منابع تكنولوژیكی ، فنی و آموزشی و مالی را در بر دارد . دانشگاهها می توانند بخشی از فعالیت خود را به پرورش كار آفرینان تخصیص دهند . هر چند دانشگاه می تواند فقط به تولید و عرضهٔ فن آوری و دانش بسنده كند و آن را در اختیار دانشجویان و جامعه بگذارد ، اما این به معنای موفقیت نیست اگر این فن آوری بدست آمده را در جامعه بكار گیرد و آن را در اختیار كار آفرینان بگذارد به معنای دیگر جنبهٔ عملی این فن آوری را نیز خودش تا حدودی عهده دار باشد ، به موفقیت علمی و عملی تواماً دست یافته است . دانشگاه می تواند افقهاو فرصت های بهره وری فن آوری را برای افراد ترسیم نماید و آنها را در جهت استفاده هدایت كند . نگاهی كه دانشگاه نسبت به فن آوری دارد نباید صرفاً خود فن آوری باشد بلكه كار آفرینی را در جهت استفادهٔ بهینه و اشتغال زایی برای جوانان در بحث توسعهٔ فن آوری در نظر داشته باشد .به این دلیل مسئولین دانشگاه به تنهایی نمی توانند عهده دار چنین مسئولیت خطیری شوند در بحث كار آفرینی می توانند جنبهٔ ارشادی و اغنایی افراد را ایفا كنند چون در كشور ما هنوز پدیدهٔ كار آفرینی به صورت گسترده عملی نشده است ، مردم به یك نقش هدایتی نیازمندند كه در عرصهٔ عملی فن آوری پیش قدم شوند . از آنجایی كه در بخشهای خصوصی و صنعتی امكان ریسك بسیار بالا است دانشگاه می تواند به عنوان حوزهٔ دولتی حامی مردم شود تا با ایجاد محیط رقابتی فناوری فرصت بیشتری برای رشد پیدا نماید ایجاد مؤسسات و شهركهای تحقیقاتی، پژوهشی وابسته به دانشگاهها می تواند بسیار مؤثر باشد چرا كه دانشجویان و فارغ التحصیلان در محیط و بستری علمی تحقیقاتی قرار می گیرند كه می توانند آنچه در این دانشگاه آموخته اند در معرض حضور قرار دهند. در حقیقت به بیانی زیباتر آنچه را كه بالقوه دارند در این مسیر بالفعل نمایند . می توان امیدوار بود كه با شناخت دقیق این عمل وبا توجه به ظرفیت ها و محدودیت ها ی كشور از لحاظ كار آفرینی و میزان بهره برداری از عوامل و منابع پایه ای تولید بتوان تصمیم ها و سیاست گذاری های مفید و مؤثر تری برای مقابله با بحران بی كاری اتخاذ نمود .
●ضرورت كار آفرینی در دانشگاهها :
بعضی از صاحبنظران* معتقدند كه فناوری پیشرفته محصول كار آفرینی است . هر مدیر كار آفرین می كوشد از پیشرفته ترین فناوریهای قبلاً خلق شده در كار خود بهره جوید . اما حاصل فعالیت او نیز خود به ابداع فناوری جدید تری می انجامد . فناوری دارای سه بعد (دانش ، ابزار و روش ) است. تحول در هر یك از این ابعاد منجر به تحول در فناوری می شود . به عبارت دیگر تغییر هر بعد به طور طبیعی ابعاد دیگر را نیز متناسب با خود تغییر می دهد . فناوری همانند مثلثی است كه دارای سه وجه دانش ـ روش ـ ابزار است . تحول در هریك از ساق های مثلث ، دو ساق دیگر را نیز متحول می كند . هر اقدامی كه یكی از ابعاد این مثلث را تحول بخشد كار آفرینی تلقی می شود .
بنابراین كار آفرینی عبارت است از (مهندسی مثلث دانش ـ روش ـ ابزار ـ ) . مدیران متعارف می كوشند در درون یك مثلث قبلاً تشكیل شده فعالیت كنند ، اما كار آفرینان می كوشند ابعاد مثلث فناوری را تغییر دهند و مثلث فن آوری به ندرت قابل انقباض است ، جز در مواردی كه روش ها ممكن است سیر انحطاطی پیدا كنند كه ضلع روش كوچك می شود - مثلث فناوری - و بنابراین توانمندی فناوری ـ كاهش می یابد . در عموم موارد بعد دانش یا ابزار روبه گسترش است بنابراین مساحت مثلث را افزایش می دهد و مساحت مثلث شاخص گسترش فناوری است . كار آفرین مدیری است که علاوه بر داشتن دانش (یا بینش ) و تجربه ، نوآور نیز هست و این نوآوری خطر پذیری دارد .
جهانی شدن بازارها ، تشویق و پشتیبانی از كار آفرینی در كشور ها را به عنوان امری ضروری ساخته است . ایجاد مركز و جایگاهی برای كار آفرینان كه منابع تولید ثروت اند به سود جامعه است . ایجاد این مراكز ، انتقال فناوری از دانشگاها به بازار و استخدام دانشجویان خالق ایده است كه به این سبب ایجاد این مراكز برای دانشگاهیان نیز سودمند است . یكی از ضرورت های ایجاد دانشگاه كار آفرین ایجاد سرمایه است . كار آفرینان برای عملی ساختن اید ه های خود با مشكل مواجهند . از یك سو ، سرمایه داران بزرگ فرصت شنیدن ایده های كار آفرینان و پرداختن به كار های كوچك را ندارند و از سوی دیگر سرمایه های خود را صرف پروژه های كلان می نمایند در نتیجه وجود دانشگاه كه نقش مركز پشتیبانی از كار آفرینی را به عنوان پل ارتباطی بین كارآفرینان و سرمایه داران ایجاد می كند ، ضروری است .
(اكبری ، ۱۳۸۰ ) معتقد است كه به رغم آنكه برخی از صاحب نظران معتقدند كار آفرینی با آموزش مستقیم حاصل نمی شود و باید به روش پرورشی كار آفرینان را تربیت كرد . اما هیچ كس منكر این مطالب نیست كه استفاده از فن آوریهای نو و ایجاد كسب و كار جدید بدون آموزش و پژوهش در عمل دست نیافتنی است . با مراجعه به اطلاعات موجود دربارهٔ افزایش رشته های دانشگاهی ، كار آفرینی در كشور های توسعه یافته و در حال توسعه ، اهمیت نظام آموزشی و پژوهشی در توسعهٔ كار آفرینی و تربیت كارآفرینان بیشتر مشخص می شود . به عبارت دیگر ارتباط مستقیمی بین پیشرفت فناوری و ضرورت آموزش كار آفرینان وجود دارد .
اولین مركزی كه در دنیا ، دورهٔ آموزش ویژه كار آفرینی درون سازمانی را برگزار كرد مؤسسهٔ كار آفرینی در هند) EDI-I ) است از جمله هدفهای اصلی این دوره می توان به نمونه های زیر اشاره كرد :
- اگاهی شركت كنندگان از استعدادهای نهفته كار آفرینی و هدایت انها به سوی نوآوری
- توسعه و ایجاد جو كار آفرینی درون سازمانی.
- كسب اطمینان از بینش و بصیرت به وجود آمده برای توسعهٔ بیشتر .
- كمك به توسعه شیوهٔ رهبری كار آفرینان در سازمان
- انگیزه افراد برای تبدیل شدن به مدیران موفق در سازمان .
●ارزش كار آفرینی
(بهزادیان نژاد ، ۱۳۸۰ ) معتقد است كه كار آفرینی و كار آفرینان منشأ آثار ارزشمندی هستند كه در اینجا به اجمال به آنها اشاره می شود :
۱- ایجاد اشتغال ، رابطهٔ تنگاتنگ كار آفرین و اشتغال به گونه ای است كه محققان بر این باورند و تجارب كشورهای مختلف نیز آنرا تأیید می كند كه هر گاه فعالیت های كار آفرینی در یك جامعه كند و آهسته شود نرخ بیكاری آن جامعه فزونی خواهد یافت .
۲- كار آفرینی موجب توزیع متناسب در آمد ها و كاهش اضطراب های اجتماعی می شوند .
۳- كار آفرینی موجب بهره برداری از منابع و فعال شدن آنها برای توسعه كشور می شود
۴- بهبود كیفیت زندگی ، كشف نیازها ، ابداع و توسعه كالاها و ایجاد خدمات جدید از جمله ویژگیهای كار آفرینان است .
●دانشگاه كار آفرین
دانشگاه كار آفرین مكانی است كه مشاغل جدید در آن خلق می شوند . این مراكز از افراد كارآفرین حمایت می كند . این حمایت شامل حمایت های آموزشی مالی و بازار یابی است . در نتیجه کارآفرینان امكان دسترسی به كتاب خانه ها آزمایشگاهها و ... را پیدا می كنند .
در چنین دانشگاههایی برای سرمایه گذاران امكاناتی فراهم می شود تا مراكز جدید كسب و كار را فراهم آورند .با آنها همكاری می شود تا مشكلات آنها پیش بینی شده و از فرصت های بدست آمده استفاده كنند كه خود تجربه ای ارزشمند در حیطهٔ مالی و بازار یابی است .
در این دانشگاهها گردهم آوردن ذخایر مالی اهمیت ویژه‌ای دارد و خصوصاً به كمك های دولتی نیز نیازمندند انجام پروژه های تجاری و اقتصادی همراه با فن آوری روز كم هزینه است و استفادهٔ بهینه از ذخایر مالی نیزاز ویژگیهای شاخص كار آفرینان می باشد . نكتهٔ مهم دیگر وجود تقاضا برای فعالیت و سرویس دهی در بازار است . مشاغلی كه از این دانشگاهها بهره مند می شوند مسلماً در توسعهٔ فناوری های جدید پیش رو خواهند بود . این فناوریها در تولید كا لا ها به كار رفته و منجر به بالا رفتن سطح استاندارد زندگی خواهد شد .
دانشگاه كار آفرین باید به بازار دسترسی داشته و از تجارب افراد صاحب تجربه در بازار كمال بهره را ببرد همچنین وجود افراد توانا و شایسته ، علاقه مند و خلاق در چنین مجموعه هایی ضروری است .
در این مراكز ارتباطات افراد و گروهها به صورت باز و افقی است كه معمولاً غیر رسمی نیز می باشد وجود جلسات برای تبادل اطلاعات و فعالیت ها ضروری است و از ایده های جدید و خلاق استقبال می شود . هر چند كه باید مكانیزم هایی برای ارتباط ایده های نو وجود داشته باشد وكار گروهی با ارزش و سودمند محسوب شود . در این دانشگاهها نیروی انسانی و خصوصاً دانشجویان با ارزش ترین منبع به حساب می آیند و ازریسك پذیری و نوآوری آنها نیز حمایت به عمل خواهد آمد . می توان شعار این دانشگاهها را آرمان مدون ، آینده نگر ، مشتری گرا و نو آور نوشت .●ویژگیــها
( صمد آقائی ، ۱۳۷۸) برای سازمانهای كار آفرین ویژگیهایی در نظر گرفته است كه از آنجایی كه دانشگاه نیز به عنوان یك سازمان محسوب می شود می توان این ویژگیهارا به آن نیز تعمیم داد‌:
ساخــتار
غیر متمركز بودن
غیر رسمی بودن
عمودی و افقی بودن ارتباطات
در انحصار نبودن اطلاعات
گروهی بودن كار ها
برخورداربودن از ساختار سازمانی كه مانع ایجاد اید ه های نو نباشد
كنترل سهل گیر و غیر رسمی
داشتن كاركنان توانمند
حمایت مدیریت
قدردانی مدیریت از افراد ریسك پذیر
قدر دانی مدیریت از افراد صاحب ایده
تحمل كردن انحراف از قواعد كار كنان
متولی شدن طرحهای كار آفرینانه ، داشتن تنوع در حمایت های مالی مدیریت
حمایت مدیریت از طرحهای كوچك آزمایشی
به كار گیری ایده های جدید كار كنان
تغذیه مالی برای شروع و حركت طرح های نو
قدرت تصمیم گیری مدیریت
●دانشگاه كار افرین و صنعت
شركتهای صنعتی كه با یك دانشگاه كا ر افرین در ارتباط باشند از مزایای فن اوری آن نیز بهره می جویند به این جهت فر‌آیند های علمی و صنعتی دانشگاهها باید تكمیل شده و ایجاد این شركتها از دل پژو هشهای دانشگاهی رخ می دهد . در این مجموعه ها دانشجویان باید مجموعه ای از دانش و مدیریت كار آفرینی را تواماً آموخته و با امكانات لازم كه دانشگاه در اختیار آنها قرار می دهد شروع به فعالیت در عرصهٔ صنعت نمایند . در چنین مواردی معمولاً امكان ایجاد شركتهای خصوصی مهیا شده و این شركتها كم كم و با آمادگی كامل می توانند از دانشگاهها جدا شوند ولی همچنان از حمایت و پشتیبانی دانشگاه بهره مند خواهند بود ضمن این كه این مراكز صنعتی نیز در صورت موفقیت به اجرای پروژه ها و توسعهٔ تحقیقات و فن آوری دانشگاهها كمك خواهند نمود . این ارتباط ، ارتباطی ۲ جانبه است كه مراكز صنعتی از دانش و تكنولوژی دانشگاهها و از دانشجویان و كار آفرینان خلاق و با استعداد بهره گرفته و دانشگاه نیز از كمك های مالی این مراكز بهره مند خواهد بود . با تسهیل روابط علمی و صنعتی مرتبط با كار آفرینی پیشرفت علم و صنعت سهل تر و سریع تر خواهد گشت . یكی از نهادهای مؤثر در حمایت از دانشگاههای كار آفرین مؤسسات و شركتهای صنعتی و تحقیقی است .
●كار افرینی توأم با فن آوری
آغاز كار آفرینی با فن آوری كار آفرینان است و در حقیقت نقشی بسزا در توسعهٔ جامعه ایفا می كند علت مهم تركیب این ۲ فرایند داشتن وجوه و آرمانهای مشترك است : از جمله خلاقیت و نوآوری ، سود اوری و اشتغال ، داشتن دانش و توانایی .
در اصل دانشگاه كار آفرین و فن آوربرای كسب سود ، راه اندازی یك كسب و كار را با اقدام به نوآوری در فن آوری شروع می كند و گسترش می دهد . البته جا انداختن فرهنگ كار آفرینی در این فرآیند از ضرورت و اولویت خاصی برخوردار است . به این معنا كه خود دانشگاه باید باور داشته باشد كه كار افرین ، نسل بسیار پتانسیل دار در سطح جامعه است . این باور بسیار مهم است . بعد از آن سعی در فرهنگ سازی كار آفرینی توام بافن اوری نماید كه توسط رسانه های جمعی مثل صدا و سیما ، مطبوعات و سمینارهای متعدد و هدفمند ی كه در دانشگاه ها برقرار می شود امكان پذیر خواهد بود .
به وجود آوردن كار آفرینی در تعامل با فن آوری باید توسط آحاد جامعه از جمله دانشجویان و مبتكران و مدیران و سیاستمداران انجام شود .
مراحل اجرایی ساختار دانشگاه كار آفرین
بررسی وضعیت موجود ساختار دانشگاه از طریق تحقیق و پژوهش
جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شد ه برای ترویج كار آفرینی وفن اوری
اصلاح ساختار موجود برای تبدیل به ساختار كار آفرین
طراحی و توصیف مدل اطلاع ساختار کار آفرینی
اجرای آزمایشی مدل كار آفرینی
ارزیابی و نهایی كردن مدل كار آفرینی
اصولاً دانشگاهی كه به دنبال ترویج شیوه های كار آفرینی و فناوری پیشرفته است ازساختی بر خوردار است كه امكان به روز كردن خلاقیت ها و ایده پردازی را تشویق می كند و به نوعی آن را در وظایف مختلف دانشگاه پیش بینی می كند . در دانشگاهها از صرف منابع برای استفاده از خلاقیت ها هراسی وجود ندارد اگر دانشجویان می توانندبه صورت فردی یا گروهی با فرآیند ایده پردازی و نوآوری در گیر شده تا مهارت لازم را كسب كرده و بكار ببندند ، امكان رشد در دانشگاه دور از ذهن نیست و دانشجویان یقین دارند كه بر اساس شایستگی ها و قابلیت های خود می توانند در دانشگاه رشد كرده و به براورده ساختن آرمانهای آن كمك كنند . رقابت سالم به عنوان ارزشی مطلوب انگاشته می شود . ساخت چنین دانشگاهی افقی و پو یا است در چنین مركزی انعطاف پذیری برای ایجاد تحول و حركت به سوی رشد و بالندگی فردی و گروهی در سطح بسیار بالایی است . از آنجایی كه تخصیص منابع به سوی دست یابی به كار آفرینی با لا است تضمین كیفیت نهادینه خواهد شد .
آنچه مسلم است این است كه دانشگاه خود تحت تأثیر متغیرهایی چون فناوری ، فرهنگ و محیط است كه در تركیب اهداف كار آفرینی دخیل خواهند بود . برای به وجود آوردن دانشگاهی كه متناسب با ترویج كار آفرینی توأم با فن افرینی باشد راهكارهای زیر پیشنهاد می‌شود :
معین نمودن اهداف
بررسی وضعیت دانشگاه از نظر سازماندهی و كار آفرینی
توجه به توسعهٔ تكنولوژی و فن اوری
تجزیه و تحلیل نیازها
طبقه بندی و ارزیابی طرح های قابل انجام
ایجاد دوره های آموزشی برای اساتید
ایجاددوره های ارتباطات و بازار یابی
افزودن واحد كار آفرینی به واحدهای عمومی دانشگاه
ایجاد شرایط احراز مشاغل با هدف ارتقای سطح مهارت های شاغلین
كسب مهارت همراه با دانش لازم برای انجام كار آفرینی
مدل سازمانی مناسب كه به صورت بالقوه و بالفعل به رشد كار آفرینی كمك كند .
●●نتیجه گیری
فناوری جزئی از كار آفرینی است و پیشرفت و توسعهٔ آن در خدمت تولید كا لا ها و خدمت كار افرینی است . دانشگاه می تواند از طریق شناسایی و بكار گیری عوامل محیطی ، اقتصادی و فرهنگی كه ظهور كار آفرینی را آسان می سازد زمینهٔ مناسب را فراهم سازد چرا كه كشوری كه دارای تعداد زیادی كار آفرین باشد از محركهای اقتصادی قویتری برخوردار است . برای دست یابی به كار افرینی باید جنبه های مختلف آن را سنجید و آن را تقویت نمود . با انجام پژوهشهای مناسب می توان دانشگاه رابه صورت مركز پشتیبانی از كار آفرینی درمنابع ایران بوجود آورد تابا فعالیت مناسب بر شكوفایی فناوری و افزایش توان رقابتی صنایع تأثیر گذار شود . فعالیتهای پشتیبانی از كار افرینی فرایندی زمان بر است و اعتقاد و التزام مدیریت اینچنین دانشگاههایی نباید گذرا و مقطعی باشد و مسایل و اهداف صنعت باید به خوبی در بررسی ایده ها و خلاقیت های كار آفرینان گنجانده شود .

منابع و مآخذ
۱- اكبری ، كرامت الله ، نقش نظام آموزشی ـ پژوهشی در توسعهٔ كار آفرینی ، مجموعه مقالات كار آفرینی و فن آوری های اطلاعات پیشرفته، ۱۳۸۰ .
۲- بهزادیان نژاد ، قربان ، ضرورت توجه به كار آفرینی و فناوریهای های پیشرفته ، مجموعه مقالات كار آفرینی و فن آوری پیشرفته ، ۱۳۸۰ .
۳- صمد آقایی ، جلیل ، سازمان های كار آفرین ، مركز انتشارات مركز آموزش مدیریت دولتی ، چاپ اول ، ۱۳۷۸ ، ص ۱۳
۴- مردیث ، جفری و دیگران ، كار آفرینی ، انتشارات دفتر بین المللی كار ، مترجم : محمد صادق بنی ئیان ، مؤسسه كار و تامین اجتماعی ، تهران ، ۱۳۷۱ ،ص۱.

منبع : فکر نو