کاربران در حال مشارکت‌اند

هدف گردانندگان ویكی‌پدیا این بوده: ایجاد دانش‌نامه‌ای قابل اطمینان و آزاد بزرگ‌ترین دانش‌نامهٔ تاریخ، هم از نظر دامنه مطالب و هم از نظر عمق.
كاربران فقط با یك كلیك می‌توانند اطلاعات مربوط به هر چیزی را دستكاری كنند. اما پس از هر ویرایش، آخرین تغییرات در لینكی در صفحه اول وب‌سایت و در نوار كناری همهٔ صفحات وب‌سایت، به‌روز می‌شود تا دیگران هم از این تغییرات باخبر شوند.
چند وقت پیش یك مطلب مفصل و بلند در مورد دانش‌نامهٔ اینترنتی و آزاد ویكی‌پدیا در همین صفحه كار كردیم. اما انگار كه این پدیدهٔ اینترنتی سال‌های گذشته، همچنان خبرساز است و چیزهای جدیدی برایمان دارد. جیمی ویلز چند هفتهٔ پیش اعلام كرد كه می‌‌خواهد با همكاری غول اینترنتی آمازون و برای رقابت با گوگل، یك موتور جست‌وجوی اینترنتی جدید راه‌اندازی كند.
این موتور جست‌وجوی جدید كه قرار است اسمش ویكی‌‌آساری (Wikiasari) باشد، از همان فن‌آوری برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌كند كه سبب موفقیت چشمگیر دانش‌نامهٔ ویكی‌پدیا شده‌است. ویكی‌‌آساری از تركیب دو لغت «ویكی» به معنی سریع در زبان ساكنان هاوایی و «آساری» به معنای جست‌وجو در زبان ژاپنی برگرفته شده‌است.
الان وب‌سایت دانش‌نامهٔ ویكی‌پدیا بیش از ۱۰۰ میلیون بازدیدكننده در ماه دارد و یكی از پركاربرترین وب‌سایت‌های اینترنت است. این وب‌سایت مجموعه‌ای بسیار گسترده از اطلاعات و مقالات را در دویست و سی زبان مختلف و با استفاده از اطلاعات خود كاربران، جمع‌آوری كرده ‌است كه كاربران می‌توانند مداخل آن را خودشان ویرایش كنند.
ویلز گفته كه گوگل در بسیاری موارد كاملا موفق بوده ‌است، اما حقیقت این است كه شهرت آن باعث پوشیده ماندن ضعف‌های آن شده‌ است. گوگل در بسیاری موارد هنگام جست‌وجوی یك كلید واژه، قادر به ارائهٔ هیچ اطلاعات مفیدی به كاربران نیست و بسیاری از لینك‌های استخراج شده توسط گوگل، كاربران را به سوی وب‌سایت‌های بی‌فایده و حتی خطرناك هدایت می‌كنند.
گوگل در چیدن و رتبه‌بندی وب‌سایت‌ها، از الگوریتمی استفاده می‌كند كه طبق آن، سایت‌هایی كه بیشترین لینك‌ها از سایت‌های دیگر به ‌آن‌ها نشانه رفته، مهم‌تر از بقیه فرض شده و در رتبه‌های بالاتر نتایج جست‌وجو قرار می‌گیرند، اما ویلز این الگوریتم را برای استخراج اطلاعات مفید از اینترنت مناسب نمی‌داند. در ویكی‌آساری مشابه آن‌چه در ویكی‌پدیا رخ می‌دهد، خود كاربران میزان كارآمدی اطلاعات را تعیین می‌كنند و طبقه‌بندی نتایج جست‌وجوی هر كلید واژه با كمك خود كاربران صورت خواهد گرفت.
ویکی‌پدیا پروژه‌ای جمعی است و مؤسسان و مشارکت‌کنندگان در آن هدف مشترکی دارند: « ایجاد دانش‌نامه‌ای قابل اطمینان و آزاد. در حقیقت، بزرگ‌ترین دانش‌نامهٔ تاریخ، هم از نظر دامنهٔ مطالب و هم از نظر عمق.»
● دانش‌نامه
در قسمت فارسی ویكی‌پدیا تحت مدخل «دانش‌نامه» آمده است كه دانش‌نامه یا دایره‌المعارف، مجموعه یا گردایه نوشتاری جامعی است که شامل اطلاعاتی دربارهٔ همهٔ شاخه‌های دانش یا شاخهٔ مشخصی از دانش می‌شود. دانش‌نامه نباید با لغت‌نامه اشتباه شود.
در حالی که لغت‌نامه‌ها به معنی هر یک از سرمدخل‌هایش که معمولا یک واژه هستند می‌پردازند، دایره‌المعارف‌ها حاوی اطلاعاتی دربارهٔ سرمدخل‌هایشان هستند. البته در مواردی مرز این دو واضح نیست و کتاب‌هایی (مثلا لغتنامه دهخدا) بین این دو هستند.
عنوان دانش‌نامه را نخستین بار ابن سینا در کتاب دانش‌نامهٔ علایی به کار برد. کلمه دایره‌المعارف معادل واژهٔ فرانسوی «آنسیکلوپدی»
(encyclopédie) است که خود از عبارت یونانی ἐ&#۹۴۷;&#۹۵۴;&#۹۷۳;&#۹۵۴;&#۹۵۵;&#۹۵۳;&#۹۵۹;&#۹۶۲; &#۹۶۰;&#۹۴۵;&#۹۵۳;&#۹۴۸;&#۹۴۹;&#۹۴۳;&#۹۴۵; (انکیکلیوس پایدیا) گرفته شده ‌است. مفهوم واژهٔ «آنسیکلوپدی» را «آموزش یا دانشی که در دایره‌ای گرد آمده باشد» گفته‌اند.
دانش‌نامه‌هایی که اکنون استفاده می‌کنیم از گسترش لغت‌نامه‌های قرن هجدهم به این‌جا رسیده‌اند. در لغت‌نامه‌ها، واژه‌ها و معنی‌ها و گاهی اطلاعات اندکی دربارهٔ واژه و ریشه‌یابی آن جمع‌آوری شده‌اند؛ این اطلاعات معمولا به گونه‌ای است که به‌طور کامل نیاز خواننده را برطرف نمی‌کند. از این رو دانش‌نامه‌ها به آگاهی دادن فراتر در مورد آن موضوع (یا واژه) پدید آورده شدند. همچنین، یک دانش‌نامه نسبت به لغت‌نامهٔ اطلاعاتی همچون نقشه و تصویر کتاب‌شناسی و آماره نیز دارد.
چهار عنصر اصلی که در دانش‌نامه‌ها تعریف می‌شوند عبارت‌اند از: موضوع، گستره، ساختار و روش تهیه. دانشنامه می‌تواند عمومی باشد و مقالاتی در تمام زمینه‌ها داشته‌باشد (دانش‌نامه بریتانیکا مثال خوبی از دانش‌نامه‌های عمومی است). آن‌ها همچنین می‌توانند در یک زمینهٔ خاص باشند (مثلا دانش‌نامه‌هایی در پزشکی، فلسفه یا حقوق). دانش‌نامه‌های گوناگونی نیز وجود دارد که شامل اطلاعات گسترده‌ای در یک زمینهٔ خاص هستند، مانند دانشنامه بزرگ شوروی و دانش‌نامه یهود.
● مشاركت در ویكی‌پدیا
برای ویرایش خیلی از دانش‌نامه‌ها گروه زیادی از متخصصین و دانشمندان و زندگی‌نامه‌نویسان و آگاهان در مورد آن مسائل توسط بنیاد یا مؤسسهٔ خاصی دور هم جمع می‌شوند تا اطلاعات در زمینه‌های مختلف تخصصی‌شان را به صورت مداخل مختلف یك دانش‌نامه دربیاورند.
اما در دانش‌نامهٔ ویكی‌پدیا این‌گونه نیست. هركدام از خوانندگان ویكی‌پدیا كه وارد مدخل خاصی در این دانش‌نامه بشوند، فقط با یك كلیك می‌توانند اطلاعات مربوط به هر چیزی را دستكاری كنند.
مثلا اگر نقصی دیدند می‌توانند آن را برطرف كنند یا غلط‌ها را درست كنند یا حتی درست‌ها را غلط كنند. اما پس از هر ویرایش، آخرین تغییرات در لینكی در صفحه اول وب‌سایت و در نوار كناری همهٔ صفحات وب‌سایت، به‌روز می‌شود تا دیگران هم از این تغییرات باخبر شوند و اگر لازم بود آن را تكمیل‌‌تر كرده یا به حالت اول برگردانند.
هر مدخلی هم كه در ویكی‌پدیا نباشد، پس از اولین جست‌وجو نمایش داده ‌می‌شود و آن‌گاه باز هم با یك كلیك می‌شود آن‌را ایجاد كرد. ویكی‌پدیا حتی در مورد سیاست‌های كلی‌اش هم نوشته كه این سیاست‌ها در نزد عدهٔ زیادی از ویرایشگران مقبولیت دارد و تفاهم بر آن است که همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آن‌ هستند.
اگر نیاز به تغییری در این صفحه حس می‌کنید انجام دهید ولی لطفا پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن آن تغییرات و نظرخواهی در مورد آن‌ها استفاده کنید. پس حتی سیاست‌های كلی ویكی‌پدیا را هم می‌شود عوض كرد. منتها به شرطی كه جمع موافق باشد.
حالا ممكن است بگویید كه با این وجود، باید این دانش‌نامه، غیرقابل اعتماد و پر از غلط باشد. یك‌گروه از دانشمندان انگلیسی چند ماه پیش یك تحقیق جالب در مورد تعداد غلط‌های دانش‌نامه‌های مختلف انجام داده بودند. نتیجه‌ای كه در مجلهٔ «نیچر» چاپ كرده بودند خیلی جالب بود: «بریتانیكا در هر صفحه ۳ غلط دارد و ویكی‌پدیا در هر حجم مطلب معادل آن، تنها ۴ غلط.» پس بنا به استقرای ناقص (!) می‌توان به مطالب ویكی‌پدیا تقریبا اقتدا كرد.
● سیاست‌های ویكی‌پدیا
خود ویكی‌پدیا در صفحه‌ای در مورد سیاست‌هایش نوشته كه ویکی‌پدیا دانش‌نامه ‌است. هدف بیشتری ندارد. برای كسانی كه می‌خواهند مداخل آن را دستكاری كنند هم نوشته كه از جانب‌داری پرهیز کنید. مقالات باید با دیدگاه بی‌طرفانه نوشته شوند و نظرات مختلف دربارهٔ یک موضوع را به طور عینی و واقعی پوشش دهند.
قوانین حقوق پدیدآورندگان (copyright) را نقض نکنید. ویکی‌پدیا دانش‌نامه‌ای آزاد است که تحت مجوز مستندات آزاد «گنو» منتشر می‌شود. فرستادن آثاری که قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض می‌کند، هدف مؤسسان را که ایجاد دانش‌نامه‌ای واقعا آزاد است، طوری که هر کسی بتواند آن را دوباره توزیع کند، تهدید می‌کند و ممکن است مشکلات حقوقی در پی داشته باشد.
برای اطلاعات بیشتر به حقوق پدیدآورنده در ویکی‌پدیا مراجعه کنید. به مشارکت‌کنندگان دیگر احترام بگذارید. مشارکت‌کنندگان در ویکی‌پدیا فرهنگ‌هایی گوناگون و نظرهایی بسیار متفاوت دارند. احترام گذاشتن به دیگران، کلید کار جمعی مفید برای ساختن دانش‌نامه است.
ویكی‌پدیا سردبیر یا سیستم مرکزی، بالا به پایین که فعالیت‌های هر روز را بررسی و تأیید کند ندارد. در عوض شرکت‌کنندگان فعال آن، متن‌ها را تصحیح و مشکلات قالب‌بندی مقالات را رفع می‌کنند. شرکت‌کنندگان در این پروژه، خود هم نویسنده و هم ویرایش کننده‌اند. این دو یکدیگر را نفی نمی‌کنند.
بیشتر قوانین و راهبردها باید از سوی تک‌تک کاربرانی اعمال شود که به نوشتن و ویرایش صفحات می‌پردازند و موارد گوناگون را با دیگر اعضا به بحث بگذارند. بعضی از قوانین نیز به شکل اخراج‌های موقت (به خصوص به عنوان ابزاری برای برخورد با آشوبگری) از سوی مدیران اجرا می‌شود. در موارد حاد، به عنوان بخشی از فرایند همه‌گیر قانون رفع اختلاف، هیأت داوری می‌تواند برای برخورد با وضعیت‌های مناقشه‌برانگیز، دستورات ویژه صادر نماید.
● امکانات خاص و راهبردها
بخشی از امکانات نظارتی که ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرند، مانند پاک کردن مدخل‌ها یا قفل کردن صفحات، تنها در اختیار مدیران قرار دارند. مدیران، اعضای باسابقه و معتمد ویکی پدیا هستند. قوانینی که اعمال آن‌ها در اختیار مدیران است شامل این موارد است.
قوانین حفاظتی (چه وقت و برای چه یک صفحه در برابر ویرایش و تغییر محافظت می‌شود)
خط مشی‌های بازدارنده (بازداشتن کاربران از فعالیت در ویکی پدیا برای برخورد با آشوبگران یا پیگیری دستور هیأت داوری).
ویكی‌پدیا برای نویسندگان و ویراستاران هم توصیه‌هایی تحت عنوان «راهبردهای عمومی» دارد.
دربارهٔ آن‌چه می‌دانید یا مایل‌اید بدانید در ویکی‌پدیا فعالیت کنید.
در به‌روزرسانی صفحات، جسارت به خرج دهید.
نقص‌ها را روشن کنید.
خلاصه‌ای از ویرایش خود را ارائه دهید.
برای دیگر پیشنهادات مفید به پیشگیری از اشتباهات عمومی نگاه کنید.
یادداشت‌های خود را در صفحات گفت‌وگو امضا کنید.
از تحقیر یا موضع‌گیری در برابر ادیان یا آن‌چه مقدس شمرده می‌شود بپرهیزید
حملات لفظی به اشخاص ممنوع.
تهدید حقوقی ممنوع.
پیش از تغییرات گسترده در مقالات، با نام کاربری خود وارد سیستم شوید.
نام کاربری زشت یا آن‌چه ممکن است آزاردهنده باشد انتخاب نکنید
تازه واردان را آزار ندهید.
دربارهٔ خودتان مقاله ننویسید.
از توضیح واضحات بپرهیزید.
ذکر منابع فراموش نشود.
از صحت اطلاعاتی که نقل می‌کنید مطمئن شوید.
از آوردن مطالبی که به سرعت کهنه می‌شوند بپرهیزید.
هنگام نوشتن، در حدود موضوع تعریف شده باقی بمانید.
قابل استفاده بودن مقاله در حال نوشتن را برای خوانندگان دیگر در نظر داشته باشید.
از درستی آن‌چه به عنوان حقایق در مقاله می‌آورید مطمئن شوید.
در حین بیان مطالب از خلاصه‌کردن پیش گفته‌ها استفاده کنید.
جیمی ویلز مؤسس ویکی‌پدیا آن را این‌گونه توصیف می‌کند: ویکی‌پدیا «تلاشی برای ایجاد و توزیع دانش‌نامه‌‌ای چندزبانه و آزاد با بالاترین کیفیت ممکن، برای هر فرد در جهان و به زبان مادری‌اش است.» ویکی‌پدیا برای رساندن دانش به همهٔ افراد است. برای همین است كه تنها ویکی‌پدیای انگلیسی تا ماه اکتبر۲۰۰۶، بیش از ۱۴۰۰ هزار مقاله داشته‌است.
نمودار رشد آن شکلی نمایی داشته‌است. ویکی‌پدیای فارسی هم که در سال۲۰۰۴ تأسیس شد، هم اکنون بیش از ۱۴ هزار مقاله دارد. تعداد مقاله‌های ویکی‌پدیای انگلیسی چندین برابر بریتانیکا و اینکارتا است.
● امكانات دیگر سایت ویكی‌پدیا
سایت ویكی‌پدیا غیر از دانش‌نامهٔ اینترنتی به آدرس www.wikipedia.org امكانات دیگری هم دارد كه در زیر آمده است. اسم این مجموعه ویكی‌مدیا است.
▪ ویكی‌شنری: دیكشنری است.
http://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page
▪ ویكی‌اسپسیز: دیكشنری برای انواع و گونه‌های جانوری
http://species.wikimedia.org/wiki/Main_Page
▪ ویكی سورس: مجموعه‌آی از اسناد و مدارك
http://en.wikisource.org/wiki/Main_Page
▪ ویكی‌ورسیتی: دانشگاه آنلاین و رایگان
http://en.wikiversity.org/wiki/Wikiversity:Main_Page
▪ ویكی كومون: برای عامه!
http://commons.wikimedia.org/wiki/Main_Page
▪ ویكی‌مدیا: مجموعه چندرسانه‌ای
http://meta.wikimedia.org/wiki/Main_Page
▪ ویكی‌نیوز: اطلاع‌رسانی و اخبار روز
http://en.wikinews.org/wiki/Main_Page
▪ ویكی‌كوت: مجموعهٔ جالبی از نقل‌قول‌های بزرگان
http://en.wikiquote.org/wiki/Main_Page
▪ ویكی‌بوك: كتابخانه‌ای از كتاب‌هایی كه كپی‌رایت ندارند
http://en.wikibooks.org/wiki/Main_Page

مهدی صارمی‌فر

منبع : روزنامه همشهری